آیا نفوذ آمریکا در جنوبشرق آسیا رو به افول است؟
چرخش به شرق هانوی
در جریان نمایشگاه دفاعی ویتنام در دسامبر گذشته، نخست‌وزیر این کشور حتی از کابین یکی از همین هواپیماها بازدید کرد. ویدئویی در یوتیوب نشان می‌داد معاون وزیر دفاع ویتنام به همکارانش اعلام کرده سه یا شاید ۱۳ فروند هواپیما سفارش داده شده است. اما هیچ‌گاه این معامله نهایی نشد.
در مقابل، گزارش‌ها حاکی از آن است که ویتنام در ماه‌های اخیر خرید تجهیزات نظامی از روسیه را افزایش داده و با استفاده از مسیرهای مالی پنهان، تحریم‌های آمریکا علیه مسکو را دور زده است. اسناد و گفت‌وگوهای منتشرشده با مقام‌های ویتنامی و غربی از احیای روابط دوجانبه خبر می‌دهد؛ بازگشتی به الگوی سنتی اتکا به روسیه و بی‌اعتمادی به آمریکا؛ همراه با موجی از دیدارهای سطح بالا و قراردادهای جدید نظامی. شواهد موجود نشان می‌دهد همکاری‌های فنی ـ نظامی دو کشور شامل ارتقای سیستم‌های پدافند هوایی، فناوری زیردریایی‌ها و برنامه‌ریزی برای ناوگان تازه‌ای از هواپیماهاست. برخی از شرکت‌های مشترک در‌هانوی نیز در فهرست تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا قرار گرفته‌اند،
نشانه‌ای از نقش آنها در حمایت از ماشین جنگی روسیه علیه اوکراین. بسیاری از این تراکنش‌ها توانسته‌اند از تحریم‌ها عبور کنند؛ بخشی به‌دلیل استفاده از نظام‌های پرداخت غیربانکی و بخشی به‌دلیل چشم‌پوشی واشنگتن، با این تصور که ویتنام یکی از شرکای منتخب آمریکا در جنوب شرق آسیاست. با این حال، مسکو اکنون جسورتر از گذشته عمل می‌کند. هرچند ریشه بسیاری از قراردادهای پنهان به دوران بایدن بازمی‌گردد، اما به‌نظر می‌رسد در دوره ترامپ این روابط سرعت و وضوح بیشتری یافته است.
ماه گذشته خبرگزاری دولتی روسیه از تصویب پروتکلی تازه خبر داد که به ویتنام اجازه می‌دهد بدهی‌های نظامی خود را با روبل پرداخت کند. مقام‌های ویتنامی می‌گویند کشورشان صرفا رویکردی عمل‌گرا دارد؛ روسیه دهه‌هاست تامین‌کننده اصلی تسلیحات آن‌هاست و تنوع‌بخشی به منابع خرید غربی روندی زمان‌بر است. با این حال، پس از وقفه‌ای کوتاه در پی تهاجم روسیه به اوکراین و تلاش برای یافتن شرکای جدید تحت تشویق دولت بایدن، ویتنام بار دیگر مسیر سنتی خود را از سر گرفته؛ روندی که می‌تواند موازنه امنیتی در شرق آسیا را دگرگون کند.
اکنون بسیاری از پایتخت‌های منطقه بیم آن دارند که اقدامات ترامپ، که پنج‌شنبه (8 آبان ماه) برای شرکت در نشست سران APEC عازم کره‌جنوبی شد، باعث فاصله‌گرفتن بیشتر هانوی از واشنگتن شود و منطقه را در مسیر رقابت‌های پرخطرتر قرار دهد. ناخرسندی از سیاست‌های آمریکا در ویتنام در حال افزایش است: لغو کمک‌های مالی برای پروژه‌های انرژی پاک و مقابله با HIV، تغییرات متناوب در تعرفه‌ها، بی‌توجهی به درخواست دیدار رهبران دو کشور، پروژه احداث زمین گلف خانوادگی ترامپ در نزدیکی هانوی که خشم مردم محلی را برانگیخته، و مالیات جدید بر واردات مبلمان از آمریکا، همگی بر این احساس افزوده‌اند. پنجاه سال پس از پایان جنگ با آمریکا، ویتنام همچنان میان دو گرایش درون‌حزبی گرفتار است: جناحی که به غرب بدبین است و جناحی که در جست‌وجوی روابط نزدیک تر با آمریکا است. به گفته تحلیلگران، سیاست‌های واشنگتن در دوره ترامپ، تردیدها را تقویت و امیدها را تضعیف کرده است. با این همه، هانوی همچنان بر حفظ روابط قوی با آمریکا تاکید دارد.
اما تحرکات تازه روسیه، چین و کره‌شمالی - از جمله سفر اخیر رهبر ویتنام به پیونگ‌یانگ و استقبال رسمی شی جین‌پینگ از او در هانوی - نشانه‌هایی از چرخش راهبردی ویتنام به سمت تنوع‌بخشی و احیای محورهای سنتی قدرت در آسیا به‌دست می‌دهد. ویتنام سابقه‌ای طولانی در حفظ استقلال و بی‌طرفی پس از جنگ سرد دارد، اما مقام‌های کشورهای دموکرات منطقه بیم دارند که با تقویت ملی‌گرایی «قرمز» (تاکید بر استقلال و حاکمیت ملی) و باز تعریف موازنه قدرت، هانوی به سمت شرکای غیرغربی نزدیک‌تر شود، روندی که می‌تواند تعامل با آمریکا و متحدانش را محدود کند.
در عین حال، مقام‌های دو کشور امیدوارند مذاکرات آینده، از جمله خرید تجهیزات نظامی و تولید مشترک پهپاد، بتواند مانع از تضعیف بیشتر روابط و بازگرداننده نوعی ثبات در مناسبات واشنگتن و‌هانوی شود. ژنرال وو هونگ سون، فرمانده پدافند هوایی و نیروی هوایی ویتنام نیز ماه گذشته تایید کرد که طرح خرید تجهیزات عمده از جمله هواپیماهای آموزشی، جنگنده‌ها، سامانه‌های موشکی، توپ‌های ضدهوایی و رادارهای نسل جدید در دست بررسی است.
* گزارشگر نیویورک تایمز
