چرا مهندسی تغییر رژیم در کاراکاس بزرگترین قمار ترامپ خواهد بود؟
باتلاق ونزوئلا
طی دو ماه گذشته، دولت دونالد ترامپ ۱۰ هزار نیروی نظامی آمریکا را به منطقه اعزام کرده، دست‌کم هشت ناو سطحی و یک زیردریایی را در سواحل شمالی آمریکای جنوبی مستقر کرده است. همچنین بمب‌افکن‌های «بی ۵۲» و «بی ۱» بر فراز خط ساحلی ونزوئلا پرواز کرده و ناو گروه هواپیمابر «جرالد آر. فورد» - که نیروی دریایی آمریکا آن را «توانمندترین، منعطف‌ترین و مرگبارترین سامانه رزمی جهان» می‌خواند - تحت فرماندهی ستاد جنوبی ایالات متحده قرار گرفته است.این تحرکات بازتاب‌دهنده تغییری گسترده در سیاست اخیر دولت ترامپ نسبت به ونزوئلا است.
بنا بر گزارش چندین رسانه معتبر، در ماه‌های پس از آغاز به کار دولت ترامپ در ژانویه، درون کاخ سفید بحثی جدی در جریان بود: از یک‌سو حامیان دیرینه تغییر رژیم به رهبری وزیر خارجه، مارکو روبیو، و از سوی دیگر مقام‌هایی که خواهان حل‌وفصل دیپلماتیک با کاراکاس بودند، از جمله ریچارد گرنل، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور. در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، طرفداران مذاکره دست بالا را داشتند: گرنل با مادورو دیدار کرد و توافق‌هایی برای بازگشایی بخش‌های گسترده نفت و معدن ونزوئلا به روی شرکت‌های آمریکایی در ازای اصلاحات اقتصادی و آزادی زندانیان سیاسی به‌دست آورد. اما تا اواسط ژوئیه، روبیو ابتکار عمل را بازپس گرفت و موضوع را از زاویه‌ای تازه بازتعریف کرد. او استدلال کرد که برکناری مادورو دیگر فقط مساله ترویج دموکراسی نیست، بلکه به امنیت ملی آمریکا گره خورده است.
روبیو مادورو را به‌عنوان یک قاچاقچی مواد مخدر و تروریست معرفی کرد که به بحران مواد مخدر و مهاجرت غیرقانونی در ایالات متحده دامن می‌زند؛ او مادورو را به باند تبهکار «ترن دِ آراگوا» مرتبط دانست و مدعی شد ونزوئلا اکنون «تحت حکومت یک سازمان قاچاق مواد مخدر است که خود را در مقام یک دولت مستقر کرده است.» باند تبهکار «ترن دِ آراگوا» شبکه‌ای جنایت‌سازمان‌یافته با منشأ در زندان‌های ونزوئلا است که در قاچاق مواد مخدر و انسان در سراسر آمریکای لاتین فعالیت می‌کند. ترامپ در ژوئیه ۲۰۲۵ دستور داد پنتاگون علیه برخی کارتل‌های مواد مخدر منطقه، از جمله «ترن دِ آراگوا» و «کارتل دِ لوس سولس»، که گفته می‌شد مادورو و معاونانش رهبری آن را بر عهده دارند، از نیروی نظامی استفاده کند.
دو هفته بعد، جایزه تعیین‌شده برای سر مادورو از ۲۵میلیون دلار به ۵۰میلیون دلار افزایش یافت. ترامپ همچنین به سی‌آی‌ای اجازه اجرای انجام عملیات محرمانه در ونزوئلا را داد و درباره اقدامات بعدی گفت: «هم‌اکنون قطعا به نیروی زمینی فکر می‌کنیم، چون در دریا کنترل کامل داریم». با این حال، هر تلاش آشکار یا پنهان برای تغییر رژیم در ونزوئلا با چالش‌های فراوانی روبه‌رو خواهد بود. روش‌های محرمانه اغلب با شکست مواجه می‌شوند و تهدید یا حملات هوایی به احتمال زیاد مادورو را مجبور به ترک قدرت نخواهد کرد. تجربه تاریخی آمریکا در مداخلات مخفی نشان می‌دهد که حمایت از مخالفان مسلح، تلاش برای ترور رهبران یا تحریک کودتاها، معمولا با شکست مواجه شده است.
از جمله، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ نشان داد تلاش‌های آمریکا برای حمایت از مخالفان خارجی تنها در حدود ۱۰ درصد موارد به سرنگونی رژیم هدف منجر شده است. در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده خوان گوایدو، رهبر مخالفان، را به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت ونزوئلا به رسمیت شناخت و از شورش مردمی علیه رژیم مادورو حمایت کرد؛ اما این تلاش زمانی شکست خورد که ارتش در کنار مادورو باقی ماند. در سال بعد، گروهی از مخالفان ونزوئلایی و چند پیمانکار آمریکایی تهاجمی آبی خاکی به پایتخت انجام دادند (عملیات گیدئون)، اما به سرعت توسط نیروهای امنیتی ونزوئلا دفع شد.
تجربه تاریخی نشان می‌دهد مداخلات شکست‌خورده آمریکا معمولا اوضاع را بدتر می‌کنند: روابط بین مداخله‌کننده و کشور هدف به شدت تنزل می‌یابد و احتمال درگیری نظامی افزایش می‌یابد. این اقدامات می‌تواند منجر به بروز خشونت داخلی، جنگ داخلی و کشتار شهروندان شود. حتی موفقیت اولیه نیز ممکن است خشونت را تشدید کرده و کشور را بی‌ثبات‌تر کند. ابزارهای آشکار تغییر رژیم، تهدید به استفاده از نیروی نظامی و حمله هوایی نیز محدودیت‌های جدی دارند. تاریخ نشان داده است که هیچ کشور خارجی، از جمله آمریکا، نتوانسته رهبر یک کشور را تنها از طریق نیروی هوایی سرنگون کند. تهدید نظامی آمریکا به عراق یا لیبی نتوانست صدام یا قذافی را مجبور به ترک قدرت کند. حتی اگر حمله زمینی انجام شود، برآوردها نشان می‌دهد که برای ونزوئلا حداقل به ۵۰ هزار نیرو نیاز است و این اقدام با مخالفت‌های سیاسی داخلی و ریسک تضعیف پایه رای ترامپ مواجه خواهد بود.
جغرافیا و ساختار اجتماعی ونزوئلا نیز پیچیدگی ایجاد می‌کند: کشوری پهناور با چندین مرکز شهری، مناطق کوهستانی و جنگل‌های انبوه و مرزهای نفوذپذیر که می‌تواند مورد بهره‌برداری گروه‌های مسلح و شورشیان قرار گیرد. ارتش مادورو نیز پذیرای کودتا نیست و گروه‌های مسلح طرفدار دولت دیگر گروه‌های غیرنظامی قدرتمند هستند. حتی اگر مادورو سرنگون شود، رهبر جدید با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد. رهبرانی که توسط قدرت خارجی بر سر کار می‌آیند، احتمالا با سرنگونی خشونت‌آمیز مواجه خواهند شد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد مادورو هنوز حمایت یک‌سوم جمعیت و کنترل ارگان‌های کلیدی نظامی را در اختیار دارد.
از سوی دیگر، ذخایر نفتی ونزوئلا و مذاکرات جاری برای دسترسی آمریکا به آنها، مسیر دیپلماسی موثر را نشان می‌دهد. مادورو پیشنهاد داده بود پروژه‌های نفت و طلا را به شرکت‌های آمریکایی باز کند، صادرات نفت را از چین به آمریکا بازگرداند و قراردادهای انرژی و معدن با شرکت‌های خارجی کاهش یابد. به طور کلی، تجربه تاریخی، ساختار نظامی، سیاست داخلی و پیچیدگی جغرافیایی ونزوئلا نشان می‌دهد که تلاش آمریکا برای تغییر رژیم پرریسک است. بهترین مسیر برای دموکراسی در ونزوئلا این است که تغییرات از درون کشور و با حمایت مردم شکل گیرد، نه با دخالت مستقیم خارجی.
* استاد علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا
