بر پایه گزارش بانک جهانی، توزیع فقر جهانی همچنان نابرابر مانده است؛
اطلس جهانی فقرا
به‌تازگی، به‌روزرسانی پایگاه داده جهانی نظارت بانک جهانی (GMD) - بزرگ‌ترین مجموعه داده‌های هماهنگ‌شده خانوار در جهان - این فرصت را فراهم کرده است. این پایگاه داده که مرجع اصلی سنجش فقر بانک جهانی است، منبع اصلی برآوردهای جهانی فقر در سامانه اطلاعات فقر و نابرابری بانک جهانی به شمار می‌آید. این پایگاه بیش از ۱۵۰ کشور را پوشش می‌دهد و نماینده ۶۹ درصد جمعیت جهان و ۹۷ درصد جمعیت کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. در ادامه، پنج نکته کلیدی که از داده‌های جدید به دست آمده، آورده شده است:
۱- سهم فقرا در کشورهای کم‌درآمد تقریبا دو برابر شده است: در سطح جهان، فقر طی دهه گذشته کاهش یافته و الگوی جغرافیایی فقر مطلق نیز تغییر قابل‌توجهی داشته است. طبق جدیدترین طبقه‌بندی درآمدی بانک جهانی، یک الگوی مشخص دیده می‌شود: کشورهای با درآمد متوسط رو به پایین بخش عمده رشد جهانی را رقم زده‌اند، درحالی‌که فقر بیشتر در کشورهای کم‌درآمد متمرکز شده است. این تغییر بسیار چشم‌گیر است. سهم جمعیت جهان که در کشورهای کم‌درآمد زندگی می‌کنند، تنها کمی افزایش یافته و از حدود 8 درصد در سال ۲۰۱۳ به 9 درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. اما سهم این کشورها از فقرا تقریبا دو برابر شده و از ۲۳ درصد به ۴۴ درصد رسیده است. یک دهه پیش، بیشتر فقرا در کشورهای با درآمد متوسط رو به پایین زندگی می‌کردند. امروز، فقر - اگرچه به‌طور کلی کاهش یافته - بیشتر در فقیرترین کشورها ریشه دوانده است. تقریبا نیمی از فقرا اکنون در کشورهای کم‌درآمد زندگی می‌کنند، در حالی که 10 سال پیش این سهم کمتر از یک‌چهارم بود.
۲- فقر مطلق به‌طور فزاینده‌ای در آفریقای جنوب صحرا متمرکز شده است: فقر مطلق تقریبا در همه مناطق - شامل جنوب آسیا، شرق آسیا و آمریکای لاتین - کاهش یافته است، جز دو منطقه: خاورمیانه و شمال آفریقا یعنی افغانستان و پاکستان و آفریقای جنوب صحرا. در سال ۲۰۱۳، نیمی از فقرا در جنوب و شرق آسیا زندگی می‌کردند، اما تا سال ۲۰۲۳ این سهم به تنهایی ۱۵ درصد کاهش یافته است. در مقابل، آفریقا مسیر مخالفی را طی کرده است: یک دهه پیش، ۴ نفر از هر ۱۰ فقیر جهان در این قاره زندگی می‌کردند، اما امروز هفت نفر از هر ۱۰ فقیر در آفریقا هستند، درحالی‌که این سهم در ۲۰۱۳ تنها چهار نفر از هر ۱۰ نفر بود.
۳- با وجود کاهش فقر، این پدیده همچنان عمدتا روستایی است: در سطح جهان، فقر هم در شهرها و هم در روستاها کاهش یافته، اما بیشترین کاهش در مناطق روستایی رخ داده است؛ جایی که فقر مطلق تقریبا یک‌سوم کاهش یافته و از 26.7 درصد در سال ۲۰۱۳ به 17.4 درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. فقر شهری نیز کاهش یافته، اما به‌طور ملایم‌تر و از 7.6 درصد به ۶ درصد.با ادامه روند شهرنشینی، جمعیت جهان تقریبا به‌طور برابر بین مناطق شهری و روستایی تقسیم شده، اما فقر همچنان عمدتا در روستاها متمرکز است: نزدیک به سه‌چهارم فقرا در جوامع روستایی زندگی می‌کنند. در آفریقا، این نابرابری شدیدتر است: از هر 7 فقیر، 5 نفر در روستاها و 2 نفر در شهرها زندگی می‌کنند. برخلاف دیگر مناطق، هم فقر روستایی و هم شهری در آفریقا افزایش یافته است. به‌ویژه فقر شهری طی یک دهه گذشته چهار واحد درصد رشد کرده و ۵۰میلیون نفر بیشتر در شهرها در فقر مطلق زندگی می‌کنند.
۴- بیش از نیمی از فقرا در جهان در مناطق روستایی آفریقای جنوب صحرا زندگی می‌کنند: این روندها پیامدهای مهمی برای توزیع جهانی فقر دارند. مناطق روستایی آفریقای جنوب صحرا تنها ۱۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما بیش از نیمی از فقرا در این مناطق زندگی می‌کنند؛ این سهم از ۳۳ درصد در سال ۲۰۱۳ به ۵۳ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. همزمان، سهم فقرا در شهرهای آفریقا بیش از دو برابر شده و از 7.4 درصد به 18.4 درصد رسیده است، در حالی که جمعیت شهری این منطقه تنها 7.4درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. تنها منطقه دیگری که فقر به‌طور مشابهی در آن عمدتا روستایی است، MNAAP (خاورمیانه و شمال آفریقا، افغانستان و پاکستان) است؛ جایی که مناطق روستایی میزبان ۷ درصد فقرا هستند، در حالی که تنها 4.4 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند.
۵- کودکان نیمی از فقرا را تشکیل می‌دهند: ترکیب جمعیتی فقرا نیز تغییر مهمی کرده است. سهم کودکان از جمعیت کل تقریبا ثابت مانده، اما اکنون کودکان سهم بیشتری از خانوارهای فقیر مطلق دارند. در سال ۲۰۲۳، ۴۶ درصد فقرا زیر ۱۵ سال سن داشتند. به عبارت دیگر، از هر 2 نفر فقیر مطلق، 1 نفر کودک است. فقر در همه گروه‌ها کاهش یافته، اما تمرکز فقرا در میان کودکان (۰–۱۴ سال) و جوانان (۱۵–۲۴ سال) افزایش یافته است. کودکان زیر ۱۵ سال همچنان بیشترین نرخ فقر مطلق را دارند و میزان فقر آنها به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از بزرگسالان بالای ۲۵ سال است.
نگاهی به آینده
داستان فقر در دهه گذشته هم روند بهبود و هم توقف‌های مقطعی را نشان می‌دهد. به‌طور کلی، فقر جهانی کاهش یافته و بسیاری از مناطق شاهد کاهش قابل‌توجه بوده‌اند، اما این پیشرفت‌ها نابرابر بوده و آفریقا و کشورهای کم‌درآمد بیش از پیش در مرکز چالش قرار گرفته‌اند. جوامع روستایی، کودکان و جوانان همچنان بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند.
این تغییرات یک اولویت فوری برای توسعه جهانی را نشان می‌دهند: مقابله با فقر عمیق و ریشه‌دار در مناطقی که بیشترین شدت را دارند و همزمان اطمینان از این که نسل بعد به دلیل موقعیت جغرافیایی، ترکیب جمعیتی یا موانع ساختاری در محرومیت گرفتار نشود. فقر در جهان کاهش یافته، اما روند کاهش برای کودکان، جوانان و مناطق روستایی، به‌ویژه در آفریقای جنوب صحرا، به اندازه کافی سریع نیست.
داده‌های لازم برای ایجاد یک الگوی کامل از فقر جهانی بسیار گسترده است. برای مثال، در حالی که اطلاعات کلی درآمد یا مصرف خانوار ممکن است موجود باشد، داده‌های دیگر درباره ویژگی‌های جمعیتی خانوار ممکن است در دسترس نباشد. گاهی این اطلاعات در پرسشنامه‌ها جمع‌آوری نمی‌شوند و گاهی پاسخ‌دهندگان تمایلی به ارائه آن ندارند. بنابراین، فهرست کشورهای ذکرشده در این مقاله با مجموعه کشورهایی که برای برآورد فقر جهانی در سامانه اطلاعات فقر و نابرابری بانک جهانی ذکر شده، متفاوت است.
