شدیدترین ضربه اقتصادی آمریکا به مسکو/ نفت روسیه در معرض توقف صادرات به آسیا
در پی اعلام تصمیمات جدید از سوی ایالات متحده که با هدف ایجاد مانع در برابر ماشین جنگی پوتین اعمال می‌شود، پالایشگاه‌های بزرگ هند و چین در حال بررسی کاهش خرید نفت از مسکو هستند.
عقب‌نشینی پالایشگاه‌های بزرگ چین و هند
بزرگترین پالایشگاه‌های هند و چین در پی تشدید تحریم‌های آمریکا از سوی دونالد ترامپ، به دنبال محدود کردن واردات نفت روسیه و قطع منبع اصلی تأمین مالی ماشین جنگی ولادیمیر پوتین هستند.
در حالی که ترامپ تلاش می‌کند پوتین را به میز مذاکره با اوکراین بکشاند، معامله‌گران و مقامات ارشد به فایننشیال تایمز گفته‌اند که برخی پالایشگاه‌های عظیم، از جمله بزرگترین پالایشگاه جهان در هند و اپراتورهای چینی تحت حمایت دولت، اکثر خریدهای خود را متوقف کرده‌اند. شرکت صنایع ریلاینس هند روز پنج‌شنبه اعلام کرد که واردات خود را مطابق با دستورالعمل‌های دولت مورد «بازنگری» قرار خواهد داد. قیمت نفت بلافاصله پس از اقدامات ایالات متحده علیه گروه‌های روسی روسنفت و لوک اویل بیش از ۵ درصد افزایش یافت.
به گفته یک منبع آگاه، بعید است ریلاینس پس از اعلام تحریم‌های چهارشنبه شب، «ریسکی» را بپذیرد که منجر به اعمال مجازات از سوی ایالات متحده شود. یک منبع دیگر که با بزرگترین شرکت‌های نفتی دولتی چین و پالایشگاه‌های هندی همکاری می‌کند، هم گفت که همه آنها پس از اعمال تحریم‌های آمریکا، خرید نفت از روسیه را متوقف کرده‌اند -اگرچه پالایشگاه‌های خصوصی کوچک‌تر چینی همچنان به واردات نفت خام روسیه ادامه خواهند داد. به گفته یک تاجر چینی وابسته به یکی از گروه‌های دولتی، پکن از چندین شرکت بزرگ نفتی دولتی چین خواسته تا پس از تحریم‌های آمریکا و اروپا، خرید نفت روسیه از طریق دریا را متوقف کنند. اما این تاجر گفت که این توقف ممکن است موقتی باشد.
روابط رو به وخامت
تصمیم دولت ترامپ برای تشدید اقدامات اقتصادی علیه مسکو پس از آن صورت می‌گیرد که روابط بین دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، با لغو اجلاس برنامه‌ریزی شده در بوداپست، رو به وخامت گذاشته است.
روز پنج‌شنبه، پوتین گفت: «این تلاشی برای اعمال فشار بر روسیه است. هیچ کشوری که برای خود احترام قائل باشد، هرگز تحت فشار کاری انجام نمی‌دهد». او افزود: «تحریم‌های جدید غرب تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد روسیه نخواهد داشت» و اظهار داشت که جایگزینی نفت روسیه در بازار جهانی زمان می‌برد. به گفته یکی از نمایندگان اوپک، این کارتل آماده است تا در صورت نیاز، تا زمان برگزاری نشست وزیران در اواخر نوامبر، عرضه نفت را افزایش دهد - با این حال، او توکید کرد که هنوز «هیچ توافق یا بحث رسمی» در مورد این موضوع وجود ندارد.
شوک به بزرگترین مشتری دریایی روس‌ها
از زمان آغاز جنگ تمام عیار روس‌ها علیه اوکراین در سال ۲۰۲۲، هند به بزرگترین خریدار نفت خام مسکو از طریق دریا تبدیل شده است، چرا که تحریم‌ها سایر مشتریان را از بازار نفت روسیه خارج کرده است. ترامپ پیش از این دهلی نو را به دلیل خرید نفت روسیه مورد حمله قرار داده و اخیرا تحریم‌های شدیدی را اعمال کرده است تا این کشور را از سرازیر کردن پول خرید نفت به سمت مسکو منصرف کند.
چین و هند روی هم رفته حدود ۸۰ درصد از کل صادرات نفت خام روسیه را به خود تخصیص می‌دهند. بخش نفت و گاز حدود یک چهارم بودجه فدرال مسکو را تشکیل می‌دهند. تقریباً نیمی از واردات نفت روسیه از سوی چین از طریق دریا و بقیه از طریق خط لوله زمینی انجام می‌شود که به گفته معامله‌گران ممکن است کمتر در معرض تحریم‌های ایالات متحده قرار گیرد.
در ماه دسامبر، شرکت ریلاینس، که به موکش آمبانی، ثروتمندترین مرد آسیا، متعلق است، با امضای قراردادی ۱۰ ساله برای خرید تقریباً ۵۰۰۰۰۰ بشکه نفت خام در روز از روسنفت، موقعیت خود را به عنوان بزرگترین ذی‌نفع نفت ارزان روسیه در هند تقویت کرد. اما جدیدترین تحریم‌های ایالات متحده به این معنی است که شرکت‌های خریدار نفت روسیه در معرض خطر از دست دادن دسترسی به سیستم مالی مبتنی بر دلار قرار دارند. این اقدامات که روز چهارشنبه اعلام شد، تصریح می‌کند که «موسسات مالی خارجی» ممکن است به دلیل تجارت با لوک‌اویل و روسنفت، مشمول تحریم‌های ثانویه شوند. این بدان معناست که شرکت‌هایی مانند ریلاینس، که در عرصه بین‌المللی فعالیت می‌کنند، در صورت ادامه خرید مستقیم نفت روسیه، ممکن است برای مبادلات مالی با بانک‌های آمریکایی با مشکل مواجه شوند. به گفته هلیما کرافت، عضو موسسه RBC Capital Markets این تحریم‌های ثانویه «پالایشگاه‌هایی را که به دسترسی به بازارهای سرمایه ایالات متحده متکی هستند، مجبور می‌کند تا به دنبال منابع جایگزین عرضه باشند».
تحلیل‌گران انتظار دارند که از تاریخ ۲۱ نوامبر - ضرب‌الاجلی که وزارت خزانه‌داری ایالات متحده به شرکت‌ها داده تا معاملات خود را با روسنفت و لوک‌اویل متوقف کنند- افت شدیدی در صادرات روس‌ها رخ دهد. هند روزانه حدود ۱.۵ میلیون بشکه نفت خام از روسیه وارد می‌کند و پس از چین که حدود ۲ میلیون بشکه در روز وارد می‌کند، دومین کشور در این زمینه است.
تاثیر عملیاتی محدود
یک فرد آشنا با مذاکرات بین دهلی نو و پالایشگاه‌های محلی گفت که دولت هند به طور خصوصی از شرکت‌ها، از جمله شرکت‌های دولتی، خواسته که واردات نفت روسیه را کاهش دهند. به گفته سومیت ریتولیا، تحلیل‌گر موسسه کپلر در دهلی نو، برای اکثر پالایشگاه‌های دولتی هند، مانند ایندین اویل، که عمدتاً نفت خام روسیه را از طریق معامله‌گران شخص ثالث تأمین می‌کنند، تأثیر فوری عملیاتی باید محدود باقی بماند. او افزود: با این حال، برای ریلاینس، با توجه به توافقات مستقیم بلندمدت با روسنفت، این تحول می‌تواند برخی از اصطکاک‌ها را در کوتاه‌مدت، به ویژه از نظر رعایت تعهدات، ایجاد کند.
طبق گفته شرکت مشاوره داده و تحلیل Energy Aspects، در طول سه سال گذشته، ریلاینس یکی از بزرگترین ذینفعان نفت روسیه بوده و به دلیل تخفیف در قیمت‌ها از سوی طرف روس، حدود ۶ میلیارد دلار سود غیرمنتظره کسب کرده است.
وزارت امور خارجه هند اظهار داشته که این کشور به عنوان یک «واردکننده مهم» نفت، باید «قیمت‌های پایدار انرژی و تأمین منابع» را تضمین کند، اما افزود که «در صورت لزوم» منابع انرژی را متنوع خواهد کرد. ترامپ این ماه بارها گفته که نارندرا مودی، نخست وزیر هند، به او قول داده که هند خرید نفت روسیه را متوقف کند، اقدامی که می‌تواند تنش بین دو کشور را کاهش دهد و منجر به کاهش تعرفه‌های واشنگتن شود. از ماه اوت، مقامات دولت ترامپ شرکت‌های هندی را به سود بردن از جنگ مسکو متهم کرده، و این در حالی است که هر دو کشور درگیر مذاکرات تجاری هستند.
شدیدترین اقدام علیه اقتصاد پوتین
به نوشته فایننشیال تایمز، تحریم‌های جدید ایالات متحده علیه بزرگترین شرکت‌های نفتی روسیه، شدیدترین اقدام علیه اقتصاد این کشور تاکنون محسوب می‌شود و برای اولین بار است که دولت ترامپ هزینه‌های مستقیمی را بر مسکو تحمیل می‌کند. دونالد ترامپ می‌گوید امیدوار است تحریم‌های «عظیم» او به زودی با حل و‌فصل جنگ لغو شود.
روسیه روزانه حدود ۵ میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کند که بخش عمده آن به هند و چین ارسال می‌شود. هند حدود ۱.۵ میلیون بشکه و چین ۲.۲ میلیون دریافت می‌کنند. هند قبل از حمله تمام عیار روسیه علیه اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، تنها مقدار کمی نفت خام از روسیه وارد می‌کرد، اما این روند در اواخر سال ۲۰۲۲ تغییر کرد، و این در زمانی رخ داد که سایر خریداران شروع به امتناع از خرید نفت مسکو کردند و گروه ۷ سقف قیمت و سایر محدودیت‌ها را در این زمینه اعمال کردند. این اقدام، ثروت بادآورده‌ای را برای پالایشگاه‌های هندی ایجاد کرد که بشکه‌های نفت خام روسیه با تخفیف را -قبل از فرآوری به بنزین و گازوئیل و فروش آن به قیمت‌های بازار در سطح بین‌المللی- خریداری کردند. از دیگر خریداران نفت خام روسیه می‌توان به ترکیه اشاره کرد که روزانه حدود ۴۰۰۰۰۰ بشکه نفت دریافت می‌کند، در حالی که مقادیر کم‌تری نیز به بلاروس و چند کشور دیگر ارسال می‌شود.
به گفته اوله آر والبای، تحلیل‌گر موسسه SEB، دو نهاد تازه تحریم شده - شرکت دولتی روسنفت و شرکت خصوصی لوک اویل - بزرگترین تولیدکنندگان نفت روسیه هستند و حدود نیمی از کل صادرات نفت خام این کشور را تشکیل می‌دهند.
ریسک بزرگ دور زدن تحریم‌ها
برای بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی، تخطی از تحریم‌ها به معنای خطر از دست دادن دسترسی به منابع دلاری و سیستم مالی گسترده‌تر غرب است. روسیه در دور زدن سقف قیمت قبلی G۷ که برای حفظ نفت مسکو در بازار - اما با تخفیف - برای جلوگیری از افزایش قیمت‌های جهانی طراحی شده بود، تا حدودی موفق بوده است.
برای پالایشگاه‌هایی که فعالیت‌های بین‌المللی دارند، از دست دادن دسترسی به بازارهای سرمایه ایالات متحده می‌تواند فاجعه‌بار باشد، حتی اگر دولت‌های هند و چین بخواهند از این تصور که توسط واشنگتن تحت فشار قرار گرفته‌اند، اجتناب کنند.
خطر دیگری که برای شرکت‌های نفتی وجود دارد این است که از دسترسی به بازارهای بیمه و حمل و نقل غربی محروم شوند. در حالی که روسیه از سال ۲۰۲۲ "ناوگان اشباح" کشتی‌های خود را ایجاد کرده است، اگر دسترسی به عملیات گسترده‌تر آنها به بازارهای غربی سلب شود، اینشرکت‌ها همچنان آسیب خواهند دید.
از نظر تاریخی، هند کمتر از چین مایل به خرید نفت از کشورهای تحت تحریم ایالات متحده - مانند ایران - بوده است. پالایشگاه نایارا در هند، که توسط روسنفت پشتیبانی می‌شود و در حال حاضر توسط بریتانیا و اتحادیه اروپا تحریم شده است، احتمالاً با فشار بیشتری روبرو خواهد شد.
واکنش مسکو
هنوز مشخص نیست که روسیه چگونه به این اقدام واکنش نشان خواهد داد. به گفته وزارت دارایی روسیا، درآمدهای نفت و گاز حدود یک چهارم بودجه فدرال این کشور را تشکیل می‌دهد، بنابراین هرگونه کاهش قابل توجه در صادرات و درآمدها، به طور قابل توجهی به درآمدهای مسکو ضربه خواهد زد.
اما ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیش از این، عزم خود را برای تحمل فشارهای قابل توجه نشان داده و بعید است که به هر توافقی که به اعتبار او خدشه وارد کند، تن دهد. او در گذشته نیز از حامل‌های انرژی به منزله سلاح استفاده کرده و با محدود کردن عرضه گاز طبیعی به اروپا، به بحران انرژی در این قاره دامن زد.
بنجامین هیلگنستوک، مدیر مرکز تحقیقات و استراتژی اقتصاد کلان در موسسه دانشکده اقتصاد کیف، گفت که این تحریم‌ها در زمانی اعمال می‌شوند که «آسیب‌پذیری بودجه روسیه افزایش یافته است».
داده‌های وزارت دارایی نشان می‌دهد که درآمدهای بخش انرژی روسیه، که عمدتاً از نفت حاصل می‌شود، در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۵ نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته است. با این حال، الکساندرا پروکوپنکو، یکی از اعضای مرکز اوراسیای روسیه اندیشکده کارنگی، گفت که نباید روی اقدام پوتین برای دستیابی به یک توافق سریع شرط‌بندی کرد، زیرا «اهداف او بسیار فراتر از منطق اقتصادی است».
این تحریم‌ها برای قیمت نفت چه معنایی دارند؟
اکنون قیمت نفت خام برنت نسبت به پایین‌ترین سطح خود یعنی ۶۰ دلار در ابتدای هفته گذشته، ۹ درصد افزایش یافته که نشان‌دهنده نگرانی گسترده در مورد تأثیر تحریم‌ها است. اگرچه افزایش قیمت نفت احتمالاً برای ترامپ که قول داده تورم را کاهش دهد، ناخوشایند خواهد بود، اما این افزایش در مقایسه با قیمت نفت در زمان حمله روسیه -که نفت خام را به بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه رساند- بالا به حساب نمی‌آید.
آمریتا سن، بنیانگذار موسسه Energy Aspects، گفت که انتظار دارد قیمت به بالای ۷۰ دلار در هر بشکه برسد. او افزود: "بازار در تلاش است تا تأثیر واقعی را بررسی کند، اما اگر اختلال، حتی اگر موقت باشد، بیش از ۲ میلیون بشکه در روز است و، فشار برای افزایش قیمت‌وجود خواهد داشت."
در حال حاضر، تقاضای بازار نسبتاً خوب تأمین شده است. عربستان سعودی در ماه‌های اخیر رهبری افزایش تولید اوپک پلاس را در تلاش برای بازسازی سهم بازار بر عهده داشته است. قیمت‌ها در سه هفته اول اکتبر ۱۰ درصد کاهش یافت.
به گفته مایکل هیگ، رئیس تحقیقات کالا در موسسه Société Générale، هنوز عدم قطعیت زیادی وجود دارد، از جمله در مورد اینکه تولید روسیه چقدر ممکن است کاهش یابد یا اینکه آیا در صورت رویگردانی هند می‌تواند خریداران جایگزین پیدا کند یا خیر. هیگ گفت: "ما نمی‌دانیم که این چگونه پیش خواهد رفت. به نظر می‌رسد بازار می‌گوید: «الان بخرید، بعداً سوال بپرسید.»
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
