داعش باز می‌گردد؟/ هشدار روزنامه آمریکایی درباره بازسازی مدل جدید داعش در سوریه
در حاشیه شهر هجین، در شرق سوریه، دو سرباز کرد تحت حمایت آمریکا سوار بر یک وانت در مسیر جاده‌ای روستایی در حرکت بودند که موتورسواران مسلح داعش با شلیک گلوله‌های کلاشینکف آنان را از پا درآوردند. شیشه‌های خردشده هنوز در جاده پراکنده بود و مغازه‌داران با ترسی عمیق به محل نگاه می‌کردند. یکی از آنان با صدایی لرزان گفت: «آنها بازگشته‌اند... به شهر ما برگشته‌اند.»
این واقعه نمادی است از بازگشت تدریجی گروهی که زمانی به عنوان «دولت اسلامی» به قدرت رسید و بخش بزرگی از سوریه و عراق را تحت کنترل داشت. این حادثه نمایه هشداردهنده‌ای از روندی است که ماه‌هاست درباره آن صحبت می‌شود: بازخیزش داعش در خلأ قدرت و امنیت شرق سوریه. شش سال پس از فروپاشی کامل خلافت خودخوانده، حالا گروهی که زمانی هزاران نفر را زیر پرچم سیاه خود اداره می‌کرد، دوباره از دل هرج‌ومرج و ضعف دولت مرکزی بیرون آمده است. وال استریت ژورنال در گزارشی هشدار می‌دهد که شرایط جدید در سوریه، امکان بازسازی مدل جدیدی برای داعش را فراهم کرده است.
تاکتیک‌های جدید، چهره‌ای پنهان
داعش دیگر پرچم سیاه برافراشته و یونیفورم نظامی ندارد. نیروهایش در گروه‌های کوچک ۴ تا ۵ نفره فعالیت می‌کنند و هر سلول از دیگری بی‌خبر است. مأموریت آنها ساده اما مؤثر است: کمین، بمب‌گذاری کنار جاده و ترور هدفمند. «هر کدام فقط یک کلاشینکوف و یک بمب دارند»، سیمند علی، سخنگوی واحدهای مدافع خلق می‌گوید: «به این ترتیب، هم هزینه پایین است و هم شناسایی دشوار.» این گروه از حمایت پنهان در مناطق سنی‌نشین نیز بهره می‌برد. در شهرهایی مانند هجین و دیبان، جایی که داعش پیش‌تر پایگاه داشت، مردان محلی به آسانی در میان جمعیت حل می‌شوند. زنان دوباره با پوشش‌های کاملاً سیاه در خیابان‌ها ظاهر شده‌اند. در ماه مه، داعش بیست حمله علیه گشت‌های نیروهای کرد انجام داد که به کشته شدن ۱۰ نفر و زخمی شدن ۱۵ تن انجامید؛ مرگبارترین ماه از سال ۲۰۱۹ تاکنون. در ماه اوت نیز حداقل هفت سرباز SDF کشته شدند و حملات در هفته اول سپتامبر به هشت مورد در دیرالزور رسید.
داعش اکنون بیش از تصرف زمین، به دنبال کنترل اقتصادی و روانی مناطق است. محمد البو‌حردان، سرمایه‌گذار نفتی در شهر دیبان، روایت می‌کند که چگونه جنگجویان داعش از او هزار دلار به‌عنوان «زکات» مطالبه کردند. پس از پرداخت، دوباره تماس گرفتند و پول بیشتری خواستند. وقتی امتناع کرد، به پالایشگاهش حمله کردند و یکی از کارگران را کشتند. او می‌گوید: «آنها همه چیز را می‌دانستند؛ خانواده، کسب‌وکار و حتی مسیر رفت‌وآمدم را. هیچ راهی برای فرار نداشتم.» گزارش‌های متعددی از این نوع اخاذی در مناطق نفت‌خیز به نیروهای دموکراتیک سوریه رسیده است. داعش از این راه نه‌تنها منابع مالی بلکه کنترل اجتماعی مبتنی بر ترس ایجاد کرده است.
ضعف دولت جدید
پس از سقوط دولت بشار اسد و تشکیل دولت موقت جدید در دمشق، کشور عملاً چندپاره شده است. نیروهای کرد و عرب هنوز در چهارچوب توافق مارس ۲۰۲۵ نتوانسته‌اند به ارتش واحدی ادغام شوند. اختلافات قومی، بی‌اعتمادی متقابل و ساختار سست اداری موجب شده خلأ قدرت در مناطق شرقی عمیق‌تر شود. دستگاه امنیتی سوریه اذعان کرده که «شکاف امنیتی» ناشی از کمبود نیرو و عدم کنترل دولت بر همه مناطق، زمینه را برای فعالیت گروه‌های مسلح فراهم کرده است. هرچند مقامات می‌گویند برخی سلول‌های داعش در دمشق خنثی شده‌اند، اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد کنترل حکومت بر شرق کشور به‌شدت محدود است.
در این میان، نیروهای دموکراتیک سوریه نیز با بحران منابع انسانی روبه‌رو هستند. آنها باید هم از مناطق وسیع شمال‌شرق حفاظت کنند و هم اردوگاه‌ها و زندان‌هایی را که حدود
۵۰ هزار جنگجوی سابق داعش و خانواده‌هایشان در آنها نگهداری می‌شوند، اداره کنند. بسیاری از کشورها هنوز از بازگرداندن اتباع خود از این اردوگاه‌ها خودداری کرده‌اند و همین امر خطر شورش یا فرار را افزایش داده است.
نیروهای کرد علاوه بر مقابله با داعش، با شبه‌نظامیان مورد حمایت ترکیه و نیز واحدهای وفادار به دولت جدید درگیرند. در ماه اوت، در حلب و مناطق اطراف دوباره درگیری‌هایی میان این گروه‌ها گزارش شد. هر یک از این تنش‌ها، به تعبیر تحلیلگران، «موقعیتی طلایی» برای داعش ایجاد می‌کند تا در میان خطوط درگیری پنهان شود و از بی‌ثباتی تغذیه کند. گزارش شبکه حقوق بشر سوریه در ماه اوت نیز می‌گوید که نیروهای دموکراتیک سوریه با «بازداشت‌های خودسرانه» به بهانه مقابله با سلول‌های داعش، برخی از جوامع محلی را از خود دور کرده‌اند؛ موضوعی که می‌تواند به نارضایتی عمومی و در نتیجه افزایش جذب نیرو برای داعش منجر شود.
جولان داعش در شمال‌شرق سوریه
فرماندهان نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) می‌گویند کاهش نیروهای آمریکایی الهام‌بخش داعش شده است. «با کاهش حضور آمریکا، حملات بیشتر شده و شکایات مردم افزایش یافته است»، گوران تل‌تمیر، از فرماندهان ارشد کرد در منطقه دیرالزور می‌گوید: «از ماه آوریل، آمریکا حدود ۵۰۰ تن از ۲هزار نیروی خود را از سوریه خارج کرده و چند پایگاه را نیز تعطیل یا به SDF تحویل داده است. پنتاگون این اقدام را نشانه موفقیت در تضعیف داعش می‌داند، اما فرماندهان محلی هشدار می‌دهند که دیرالزور اکنون تقریباً بدون حضور مستقیم آمریکایی‌هاست.»
به گزارش وال استریت ژورنال، طبق داده‌های نیروهای دموکراتیک سوریه، شبه‌نظامیان داعش تا پایان اوت ۲۰۲۵ بیش از ۱۱۷ حمله در شمال‌شرق کشور انجام داده‌اند؛ رقمی بسیار بالاتر از ۷۳ حمله در کل سال ۲۰۲۴. بیشتر این حملات در دیرالزور، منطقه‌ای بیابانی و دورافتاده انجام شده که محل استقرار حدود سه‌هزار تروریست داعش است. این گروه همچنین برای اولین‌بار از زمان شکست نظامی خود، طرح‌هایی برای حمله به دمشق
- در ۲۷۰ مایلی شرق - تدارک دیده است.
شرق سوریه پناهگاه تروریست ها می شود؟
با کاهش حضور میدانی، نقش ایالات متحده بیشتر به پشتیبانی اطلاعاتی و هوایی محدود شده است. ارتش آمریکا اعلام کرده در ماه‌های اخیر دو فرمانده ارشد داعش را هدف قرار داده است، اما فرماندهان محلی می‌گویند نبود تعامل مستقیم با نیروهای آمریکایی، عملیات‌های روزمره را کند کرده است. اکنون درخواست‌های کمک باید از طریق زنجیره‌ای طولانی از فرماندهان منتقل شود، در حالی که پیش‌تر گشت‌های مشترک روزانه در منطقه انجام می‌شد. بازگشت داعش در سال ۲۰۲۵ نه به معنای ظهور مجدد «دولت اسلامی» با مرزهای مشخص، بلکه نشانه‌ای از احیای شبکه‌ای سیال و مخفی است که از خلأ قدرت، ناامیدی مردم و نبود نظم بهره می‌برد. این گروه دیگر به دنبال تصرف پایتخت‌ها نیست، بلکه در پی ایجاد بی‌ثباتی مستمر است تا از دل آن دوباره مشروعیت پیدا کند. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر روند کنونی ادامه یابد، شرق سوریه ممکن است بار دیگر به پناهگاه امن تروریسم بین‌المللی تبدیل شود؛ منطقه‌ای که هرج‌ومرج در آن مرز نمی‌شناسد و می‌تواند پیامدهای امنیتی گسترده‌ای برای عراق، ترکیه و حتی اروپا داشته باشد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
