رکود هشدار دهنده در صنایع بورسی+ نمودار

حدود ۴۲ درصد از ارزش تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور مربوط به شرکت‌هایی است که در بورس و فرابورس فعالیت دارند. از آنجا که این شرکت‌ها گزارش‌های ماهانه تولید و فروش خود را به‌طور منظم منتشر می‌کنند، می‌توان با تکیه بر داده‌های آن‌ها، تصویری نسبتاً دقیق از وضعیت بخش صنعت به دست آورد و تغییرات ماهانه آن را رصد کرد. مطالعات نشان می‌دهد شاخصی که بر اساس اطلاعات این شرکت‌ها محاسبه می‌شود، با شاخص رسمی تولید صنعتی کشور هم‌جهت است.

بنابراین، وقتی آمارهای رسمی با تأخیر و به‌صورت فصلی منتشر می‌شوند، این شاخص می‌تواند جایگزینی مناسب برای سنجش تغییرات کوتاه‌مدت صنعت باشد.

پژوهشکده پولی بانکی شاخص تولید صنعتی صنایع بورسی را به صورت ماهانه محاسبه و منتشر می‌کند. جدیدترین اطلاعات بدست آمده از این شاخص نشان می‌دهد که تولید این صنایع در مهر ۱۴۰۴ نه تنها نسبت به شهریور کاهش یافته بلکه وارد محدوده منفی شده است.

رشد سه ماهه این شاخص که در شهریور منفی بوده در مهر به صفر رسیده که نشان می‌دهد تولیدات صنعتی در تابستان کم شده و در سه ماه منتهی به مهر نسبت به تابستان بدون تغییر باقی مانده است.

روند بلندمدت این شاخص که همان رشد دوازده‌ ماهه است، نه فقط در شهریور، بلکه در نخستین ماه پاییز نیز در محدوده منفی باقی مانده که واضح‌ترین نشانه از ورود تولیدات صنعتی به رکود است.

شروع پاییز و کاهش تولید در هشت جزء صنعت

صنعت یکی از بزرگ‌ترین و کلیدی‌ترین اجزای اقتصاد است که فراوانی تولید در آن نه تنها بلوغ اقتصاد را نشان می‌دهد بلکه امکان افزایش تولید در سایر بخش‌ها را هم فراهم می‌سازد.

گزارش جدید پژوهشکده پولی و بانکی از شاخص تولید صنعتی نشان می‌دهد که در مهر امسال، تولید شرکت‌های بزرگ بورسی نسبت به شهریور ماه ۲.۱ درصد کاهش یافته است. این نرخ در حالی به ثبت رسیده که رشد این شاخص در شهریور تنها ۰.۳ درصد بوده است. با اینکه این نرخ در شهریور مثبت بوده اما مثبت بودن آن به معنای بهتربودن شرایط در انتهای تابستان نیست چرا که رشد نزدیک به صفر تقریبا به معنای تغییرنکردن حجم و ظرفیت تولید است. بعلاوه، منفی‌شدن شاخص در یک ماه بعد - مهر ماه - تداوم مشکلات ساختاری در صنعت را منعکس می‌کند که موتور تولید صنعتی کشور را گرفتار در یک تله مزمن نشان می‌دهد.

از میان اجزای مختلف گروه صنعت، چهارده جزء وسعت و اهمیت ویژه‌ای دارد که از میان آن‌ها هشت جزء با رشد ماهانه منفی در تولید روبرو بوده‌اند. شدیدترین اُفت تولید در «ماشین‌آلات و تجهیزات» با رشد منفی ۱۶.۵ درصدی دیده شده است. این بخش در شهریور نیز با کاهش تقریبا ۲۱ درصدی در تولیدات روبرو بوده است. از آن‌جایی که ماشین‌آلات و تجهیزات به عنوان کالای سرمایه‌ای در سایر بخش‌های صنعت و قسمت‌های دیگر اقتصاد به کار گرفته می‌شود، کاهش تولید این محصولات از یک‌سو دسترسی به کالای سرمایه‌ای را برای کارخانجات با چالش روبرو می‌کند و از سوی دیگر با کاهش عرضه روی قیمت آن اثرگذار است.

تولید محصولات کاغذی نیز که در شهریور ماه تقریبا ۱۱ درصد اُفت کرده بود در مهر با کاهش نزدیک به ۷ درصد روبرو شده که بروز رکود در این صنعت را متذکر می‌شود.

تولید منسوجات، فرآورده‌های نفتی، لاستیک و پلاستیک  و محصولات فلزی نیز حدود ۲.۵ درصد کاهش یافته است. بعلاوه، تولید «خودرو و قطعات»‌ نیز تقریبا ثابت مانده در حالی که در شهریور ماه نزدیک به ۱۰ درصد رشد کرده بود.

رشد ماهانه تولید این صنایع، اثر شوک‌های کوتاه‌مدت و لحظه‌‌ای را نشان می‌دهد. پاییز ۱۴۰۴ در حالی برای صنایع منتخب کشور شروع شد که فعال‌شدن مکانیزم ماشه و نوسانات شدید طلا و نرخ ارز بازارهای مالی کشور را تحت تاثیر خود قرار داده بود. این نوسانات روی نرخ تامین مواد اولیه، خصوصا اقلام وارداتی، اثرگذار بوده و به نظر نمی‌رسد بی‌ارتباط به اُفت تولید یا ثابت‌ماندن آن در اکثر بخش‌ها باشد.

با طولانی‌ترکردن بازه مورد بررسی، می‌توان اثر شوک‌های مقطعی را تا حدی تعدیل کرد و به تصویری از روند کلی تولیدات صنعتی دست یافت. از این رو، رشد تولیدات صنعتی به صورت سه ماهه و دوازده ماهه نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

کاهش تولیدات صنعتی در میان‌مدت 

رشد تولیدات صنعتی در سه ماهه منتهی به مهر 1404 نسبت به مدت مشابه در سال قبل به صفر رسیده در شرایطی که طی شهریور ماه منفی 0.8 درصد بوده است. به عبارت دیگر، حجم تولیدات صنعتی در تابستان 1404 نسبت به تابستان 1403 تقریبا یک درصد کمتر شده بود؛ اکنون نیز در سه ماه منتهی به مهر 1404 این تولیدات به طور میانگین و در مجموع تغییری نسبت به مدت مشابه در سال قبل نداشته‌اند و حجم تولیدات صنعتی در میان‌مدت تقریبا ثابت مانده است.

چهار جزء «صنایع شیمیایی»، «کانی‌های غیرفلزی»، «محصولات کاغذی» و ماشین‌آلات و تجهیزات» با رشد منفی روبرو بودند که از میان آن‌ها شدیدترین اُفت منفی 20 درصد و متعلق به «ماشین‌آلات و تجهیزات» بوده است. البته در سوی دیگر، رشد سه ماهه تولیدات در صنایع دارویی بیش از 10 درصد بوده و «خودرو و قطعات» نیز افزایش تولیدی بالاتر از 5 درصد را شاهد بوده‌اند.

بنابراین در نگاه میان‌مدت، خصوصا در مقایسه رشد سه ماهه منتهی به مهر 1404 و منتهی به شهریور 1404، نشانه‌های رکود رؤیت نمی‌شود. در اینجا، آن چه که بلندتر از سایر شاخص‌ها زنگ خطر رکود صنعتی را به صدا درآورده، رشد دوازده ماهه منتهی به مهر 1404 است.

این نرخ در شهریور منفی یک درصد بوده و در مهر به منفی 1.4 درصد رسیده که بروز رکود را قوی‌تر از سایر شاخص‌ها منعکس می‌کند. تولید در محصولات کاغذی برای دو ماه متوالی بیش از 11 درصد کاهش یافته، تولید ماشین‌آلات و تجهیزات نیز در دوازده ماه منتهی به مهر نسبت به مدت مشابه در سال قبل 10 درصد کمتر شده و این نرخ در کانی‌های غیرفلزی به منفی 6.6 درصد رسیده است.

به نظر می‌رسد که علاوه بر افزایش نااطمینانی اقتصادی پس از جنگ دوازده روزه و نوسانات نرخ ارز بعد از شوک فعالسازی مکانیزم ماشه، کاهش تقاضای موثر نیز یکی از عوامل کلیدی در کاهش تولیدات صنعتی باشد.

زمانی که اقتصاد با تورم‌های بالا روبرو می‌شود، یکی از راه‌های حفظ قدرت خرید مردم افزایش دستمزد است. اما زمانی که نااطمینانی اقتصادی افزایش می‌یابد و چشم‌انداز اقتصاد تیره و تار  می‌شود، سود و درآمد بنگاه‌ها نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و از مقطعی به بعد امکان افزایش دستمزدها به میزان افزایش تورم - که در ایران مزمن شده و ادامه‌دار است - وجود نخواهد داشت. از این رو، با تداوم تورم و عقب‌ماندن دستمزد حقیقی از آن، قدرت خرید مردم کاهش یافته و در نتیجه تقاضای موثر در اقتصاد کاهش می‌یابد؛ رخدادی که کاهش تولید بنگاه‌ها را به همراه دارد. به عبارت دیگر، زمانی که مردم توانی برای خرید کالا نداشته باشند، بنگاه نیز به ناچار تولید خود را کاهش می‌دهد که خود باعث تعدیل نیروی کار و شکل‌گیری یک چرخه معیوب می‌شود.