نظر محقق داماد درباره هوش مصنوعی/ حکمت اسلامی با پیشرفت آن مشکلی ندارد

آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد در همایش تخصصی «مبانی علمی و فلسفی هوش مصنوعی» که با حضور رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و در این فرهنگستان برگزار شد، به بررسی جایگاه فلسفه اسلامی در مواجهه با پیشرفت‌های هوش مصنوعی پرداخت.

وی افزود: سرعت پیشرفت این دانش به گونه‌ای است که جامعه علمی ما هنوز همراهی لازم را ندارد. شتاب انفجار اطلاعات به قدری است که فرصت یادگیری کافی برای همه فراهم نشده است.

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم در ادامه به مبحث فلسفه اسلامی پرداخت و گفت: ما طلبه‌های فلسفه بر این باوریم که فیلسوفان اسلامی، صاحب مکتب بودند. ابن‌سینا، فارابی، خواجه طوسی و ملاصدرا هر یک مکتب فلسفی خاص خود را داشته‌اند. مفهوم صاحب مکتب این است که حتی اگر سوالی در زمان آنان مطرح نبوده، قرن‌ها بعد می‌توان بر اساس همان مکتب به آن پاسخ داد.

وی با اشاره به آثار ابن‌سینا و خواجه طوسی اظهار داشت: ابن‌سینا در کتاب «الاشارات و التنبیهات» بیان می‌کند که هستی محدود به موجودات مادی نیست و بخش اعظم آن غیرمادی است. انسان دارای دو بخش است؛ بخش محسوس و بخش نامحسوس که همان روح و نفس است. این بخش غیرمادی تصمیم‌گیرنده و اداره‌کننده انسان است و مغز یا بدن تنها ابزار آن محسوب می‌شوند.

محقق داماد افزود: ملاک اصلی در فلسفه اسلامی برای اثبات وجود نفس، فعالیت‌هایی است که ماده قادر به انجام آن نیست. مهم‌ترین دلیل نیز علم و اندیشه انسان است که مادی نیست. اگرچه آسیب به مغز ممکن است یادگیری را مختل کند، اما علم و اندیشه ذاتاً غیرمادی هستند.

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم در ادامه به تفاوت تفکر و تعقل اشاره کرد و گفت: هوش مصنوعی ممکن است بتواند تفکر کند، یعنی از داده‌های موجود به نتیجه برسد. برای مثال، ماشین می‌تواند با دریافت اطلاعات، تشخیص سرطان بدهد. اما تعقل، یعنی درک کلیات و استخراج قواعد فلسفی از آن‌ها، هنوز در دست انسان است و هوش مصنوعی به این مرحله نرسیده است.

وی با بیان اینکه «در فلسفه اسلامی، بار اثبات تجرد نفس بر تعقل است، نه تفکر»، توضیح داد: تعقل به معنای درک کلیات است؛ مثلاً از مشاهده چندین انسان، مفهوم کلی «انسان» استخراج می‌شود که شامل تمام انسان‌های جهان است. این توانایی تاکنون برای ماشین‌های هوش مصنوعی قابل دستیابی نبوده است.

آیت الله دکتر محقق داماد در پایان تأکید کرد: تا امروز هوش مصنوعی تنها می‌تواند از داده‌ها نتیجه‌گیری کند و ابداع نمی‌کند. بنابراین، حکمت اسلامی با پیشرفت هوش مصنوعی مشکلی ندارد و همچنان جایگاه خود را حفظ می‌کند. اگر در آینده ماشین‌ها به توانایی تعقل برسند، آنگاه می‌توان درباره چالش‌های جدید صحبت کرد.