شرط عربستان برای توافق ابراهیم/ در دیدار ترامپ با بن سلمان پس از ۷ سال چه گذشت؟
هفت سال پس از آنکه قتل جمال خاشقجی، محمد بن‌سلمان را عملاً از ورود به واشنگتن محروم کرد، او این‌بار وارد کاخ سفید شد و در مرکز پروژه ترامپ برای بازطراحی خاورمیانه قرار گرفت. استقبال گرم، نه‌تنها نشانه پایان دوران انزوا بود، بلکه نشان می‌داد ولیعهد سعودی توانسته با ترکیبی از فشار، موازنه‌گری میان آمریکا و چین و نیاز واشنگتن به سرمایه و انرژی عربستان، موقعیت خود را بازسازی کند.
ترامپ در طول مراسم با او شوخی کرد، دستش را بر شانه‌اش گذاشت و در کنفرانس خبری مشترک نیز به‌طور کم‌سابقه‌ای از عملکرد «باورنکردنی» او در حوزه حقوق بشر تمجید کرد و پرونده خاشقجی را فقط «بسیار بحث‌برانگیز» خواند؛ نشانه‌ای روشن از اینکه دولت ترامپ تصمیم دارد روابط با ریاض را بدون توجه جدی به پرونده‌های حقوق بشری بازسازی کند.
در این دیدار، ترامپ چند امتیاز مهم به عربستان داد؛ اول، اعلام کرد ایالات متحده فروش جنگنده‌های پیشرفته F-۳۵ را به عربستان تأیید کرده؛ تصمیمی که برخلاف رویه معمول واشنگتن، بدون جلب رضایت کامل اسرائیل صورت گرفته است. دوم، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت دو کشور «به توافق» یک پیمان دفاعی جدید رسیده‌اند، هرچند جزئیات تعهدات امنیتی مشخص نشد. همزمان محمد بن‌سلمان وعده سرمایه‌گذاری تا یک تریلیون دلار در اقتصاد آمریکا را مطرح کرد تا وزن روابط راهبردی ریاض–واشنگتن را بیش از پیش برجسته کند. اما مهم‌ترین بخش سیاسی گفتوگو، مسأله پیوستن عربستان به «توافقنامه‌های ابراهیم» بود. با وجود این نمایش قدرت و نزدیکی سیاسی، هیچ پیشرفتی در مهم‌ترین هدف ترامپ دیده نشد؛ پیوستن عربستان به توافقنامه ابراهیم و عادی‌سازی روابط با اسرائیل.
پرونده‌های ناتمام
در دیدار اخیر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، با محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی در کاخ سفید، مجموعه‌ای از موضوعات امنیتی، اقتصادی و سیاسی مطرح شد. ترامپ اعلام کرد، ایالات متحده تصمیم دارد عربستان را به‌عنوان «متحد اصلی غیرناتو» معرفی کند. همزمان، کاخ سفید اعلام کرد که دو کشور یک توافق دفاعی استراتژیک نیز امضا کرده‌اند؛ توافقی که جزئیات آن علنی نشد، اما بر اساس توضیحات اولیه، شامل «حمایت مالی جدید عربستان برای پوشش هزینه‌های آمریکا» و همچنین تسهیل فعالیت شرکت‌های دفاعی ایالات متحده در پادشاهی است.
در این دیدار، بن سلمان به یکی از مهم‌ترین خواسته‌های دیرینه‌اش یعنی دریافت تعهد از دولت ترامپ برای فروش جنگنده‌های رادارگریز F-۳۵ رسید؛ هواپیمایی که پیشرفته‌ترین جنگنده آمریکا و ستون اصلی برتری نظامی اسرائیل در منطقه محسوب می‌شود. اسرائیل به‌طور سنتی تنها دارنده این جنگنده در خاورمیانه بوده و آمریکا سال‌ها فروش آن به هر کشور عربی را خط قرمز می‌دانست. ترامپ حالا بدون توضیح دادن اینکه این تصمیم چگونه با «حفظ برتری کیفی اسرائیل» سازگار است، این مانع را برداشت.
F-۳۵ها برای عربستان نه‌فقط یک ابزار نظامی، بلکه نماد ورود رسمی به باشگاه امنیتی غرب هستند. با این حال، هنوز روشن نیست سعودی‌ها چند فروند می‌توانند سفارش دهند و چه زمانی تحویل خواهد شد؛ فروش آن نیازمند تأیید کنگره است و عربستان در صفی قرار می‌گیرد که حدود ۲۰ کشور دیگر پیش از او ایستاده‌اند. قیمت هر جنگنده بین ۸۰ تا ۱۱۰ میلیون دلار است و حتی در صورت تصویب، سال‌ها طول می‌کشد تا اولین F-۳۵ در آسمان عربستان پرواز کند. به‌همین دلیل دستیابی فوری به آن قطعی نیست، اما اصل تعهد سیاسی آمریکا بزرگ‌ترین پیروزی این سفر بود.
علاوه بر این، عربستان دسترسی به پیشرفته‌ترین تراشه‌های آمریکایی را نیز به دست آورد؛ تراشه‌هایی که برای ساخت مراکز داده و توسعه پروژه هوش مصنوعی MBS حیاتی هستند. ولیعهد بدون نام بردن از چین، به واشنگتن فهمانده بود که اگر آمریکا تردید کند، پکن آماده جایگزینی است؛ همین کارت چین، برگ فشار اصلی او بود. در مقابل، بن‌سلمان به ترامپ قول داد بیش از یک تریلیون دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند؛ وعده‌ای که بیشتر جنبه سیاسی داشت و جزئیات زمانی آن نامعلوم است.
توافق ابراهیم مشروط به تشکیل فلسطین
اما بخش سیاسی دیدار و برای بسیاری مهم‌ترین محور آن گفتوگو درباره توافقنامه‌های ابراهیم بود؛ مجموعه‌ای از توافق‌های صلح و عادی‌سازی که در دولت اول ترامپ میان اسرائیل و برخی کشورهای عربی امضا شد. این توافق‌ها روابط رسمی اسرائیل را با امارات، بحرین، مراکش و سودان برقرار کرد و از آن زمان، واشنگتن در تلاش بوده که عربستان را نیز وارد این چهارچوب کند. ترامپ در این دیدار بدون ارائه جزئیات، از «پیشرفت» در این زمینه سخن گفت. اما محمد بن‌سلمان بار دیگر با صراحت تأکید کرد که عربستان اساساً مخالف عادی‌سازی نیست و حتی «مایل است بخشی از توافقنامه ابراهیم باشد»، اما تنها به یک شرط روشن: وجود یک مسیر معتبر، عملی و قابل تضمین برای تشکیل کشور فلسطینی.
ولیعهد گفت: «ما معتقدیم داشتن رابطه خوب با همه کشورهای منطقه چیز خوبی است. ما می‌خواهیم بخشی از توافقنامه ابراهیم باشیم، اما همچنین می‌خواهیم مطمئن شویم که مسیری روشن برای راه‌حل دو کشوری وجود دارد. امروز درباره این موضوع گفت‌وگوی سالمی داشتیم و باید روی آن کار کنیم تا شرایط مناسب در اسرع وقت فراهم شود.» این موضع‌گیری تکرار همان خط‌‌مشی قدیمی عربستان است که در «ابتکار صلح عربی» سال ۲۰۰۲ نیز تأکید شده بود: «به رسمیت شناختن اسرائیل تنها در برابر تشکیل کشور فلسطین.»
اهمیت این موضع در شرایط فعلی دوچندان است، زیرا دولت فعلی اسرائیل و بویژه بنیامین نتانیاهو، بارها مخالفت خود را با تشکیل کشور فلسطینی اعلام کرده و این مسأله یکی از اصلی‌ترین موانع گسترش توافقنامه‌های ابراهیم محسوب می‌شود. پیش از جنگ غزه، دولت بایدن معتقد بود که به توافق عادی‌سازی میان عربستان و اسرائیل نزدیک شده، اما شرایط سیاسی پس از جنگ، بویژه فشار جناح راست افراطی در اسرائیل، این روند را کاملاً مختل کرده است.
با وجود این دستاوردها، ولیعهد به همه خواسته‌هایش نرسید. توافق هسته‌ای که بیش از یک دهه است میان دو کشور مطرح شده، همچنان معلق ماند. همچنین هنوز مشخص نیست که آیا یک پیمان دفاعی واقعی میان دو کشور شکل گرفته یا تنها یک چهارچوب همکاری کلی است؛ کاخ سفید فقط یک «برگه اطلاعات» مبهم منتشر کرد که از تعهدات دفاعی مشخص خبری در آن نبود.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
