پس لرزه های اینترنت سفید؛ شوک بزرگی که قابلیت جدید ایکس به حامیان فیلترینگ وارد کرد!
چند هفته پیش، انتشار یک عکس از تلگرامِ منتقد سرسخت رفع فیلترینگ در صحن علنی مجلس جنجال به پا کرد. فارغ از آن‌که او اولین کانالی را که دنبال می‌کرد، کانال «همسر ایده‌آل» بود، فعالیت‌های حمید رسایی در توئیتر و تلگرامِ فیلترشده این سؤال را ایجاد کرده بود: مگر آنان مخالف رفع فیلترینگ نیستند؟ پس چرا از پلتفرم‌های فیلترشده استفاده می‌کنند؟ البته او امروز در نطق خود، با چرخشی عجیب در نقش منتقد فیلترینگ صحبت کرد؛ همانی که اینترنت آزاد را به منطقه جنگی تشبیه کرده بود و خودش که در شبکه‌های فیلترشده حضور دارند را به افراد «آموزش دیده که بخواهند دفاعی بکنند» مشابه گرفته و مردم را افرادی که دفاع بلد نیستند فرض کرده بود.
اما جواب این سؤال که «مگر آنان مخالف رفع فیلترینگ نیستند؟» خیلی زودتر از آنچه رسایی و هم‌قطارانش تصور می‌کردند، داده شد. در آپدیت جدید پلتفرم ایکس، یا همان توئیتر سابق، قابلیتی برای نمایش محل استقرار گردانندگان حساب‌ها فعال شده است؛ قابلیتی که در مدت کوتاه به یک زلزله سیاسی در ایران تبدیل شد. در واقع، این ابزار که نشان می‌دهد هر حساب کاربری از کجا مدیریت می‌شود، بلای جان کسانی شده که علیه رفع فیلترینگ می‌نویسند و در پستو از خطوط بدون فیلتر استفاده می‌کنند.
رطب خورده منع رطب می‌کند؟
«خط سفید» عبارتی است که از سال ۹۸ و بعد از حوادث آبان ماه، کم‌کم میان خبرنگاران و اهل رسانه رواج پیدا کرد. آن هم زمانی که در پی قطع اینترنت سراسری، برخی از مسئولان و خبرنگاران اینترنت بدون فیلتر داشتند. حال، در میان افشاگری‌های گسترده در توئیتر، اسامی مسئولانی که دارای اینترنت بدون فیلتر و یا همان «خط سفید» هستند، به سرعت فاش شده و اسکرین‌شات صفحات آنان در فضای مجازی و کانال‌های خبری دست به دست می‌شود.
هر چند تعداد مسئولان دارای خط سفید آن‌قدر زیاد است که شاید نام بردن همه آن‌ها در این گزارش ممکن نباشد، اما آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند، خط سفید جناح تندروی سیاست ایران و حامیان سعید جلیلی است؛ کسانی که طی سال‌ها بارها و بارها از فیلترینگ حمایت کرده‌اند، اما خودشان بدون فیلتر و بدون استفاده یا با استفاده از فیلترشکن، در فضای مجازی فعالیت می‌کنند. به بیان دیگر، کسانی که سال‌ها تندترین مخالفت‌ها را با فیلترینگ ابراز کرده‌اند، خود با اینترنت بدون فیلتر، برخلاف یک مطالبه عمومی عمل کرده و به خواست مردم اهمیتی نمی‌دهند.
مانند مرتضی آقاتهرانی، نماینده تهران در مجلس و عضو شورای مرکزی جبهه پایداری، یکی از اصلی‌ترین چهره‌های مخالف رفع مسدودیت پلتفرم‌ها در شورای عالی فضای مجازی است. او که در مجلس یازدهم به دنبال تصویب طرح صیانت بود، از مسئولانی است که دارای خط سفید است. آقاتهرانی درباره علت مخالفتش با رفع فیلترینگ گفته است: «ما خواهان مدیریت حکمرانی فضای مجازی هستیم؛ یعنی مسئله‌ای مهم‌تر از فیلتر کردن یا نکردن. نظام ما، نظام اسلامی است و کشور قانون و قاعده دارد. وقتی این فضا مدیریت شود، می‌توان هر زمان و هر جایی که لازم باشد، فیلتر کرد، مثل همه جای دنیا که به این ترتیب عمل می‌شود.»
امیرحسین ثابتی، نماینده تهران و مشاور سعید جلیلی، از دیگر مخالفان سرسخت برداشته شدن مسدودیت‌های فضای مجازی است. او در چند هفته گذشته و در پی فاش شدن مذاکرات ایران با پلتفرم تلگرام، در تذکری در صحن مجلس گفته است: «در رابطه با تلگرام نیز اخیراً جزئیاتی به دستم رسیده که متأسفانه نه تنها توافقی صورت گرفته، بلکه پای بابک زنجانی هم در میان است. مسئله فیلتر یا رفع فیلتر نیست؛ مردم عزیز، شما را سر کار گذاشته‌اند. همان کسانی که در سال ۱۳۹۷ تلگرام را بستند—آقای روحانی و آذری جهرمی—یعنی ادامه آن افراد، اکنون در این دولت دنبال آن هستند که با شعار «رفع فیلتر» این موضوع را به مردم بفروشند، در حالی که ماجرا باز هم بابک زنجانی است.»
سپهر خلجی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت سیزدهم که از مخالفان دولت چهاردهم به شمار می‌رود، در ۲۸ خردادماه که اینترنت مردم در پی حمله اسرائیل به ایران قطع شده بود، با اینترنت سفید نوشته است: «اگر واتساپ ابزار مؤثر جاسوسی و عاملی برای ضربه به امنیت و از دست دادن عزیزانمان بوده، ضروری است همه افرادی که در یک سال گذشته برای رفع انسداد واتساپ وعده دادند و بسترسازی کردند، در هر سطح و مقامی، به‌عنوان بسترسازان ضربه به امنیت ملی، مورد بازخواست و محاکمه قرار بگیرند.»
پس‌لرزه‌های خط سفید
از سوی دیگر، افشاگری‌ها درباره خط سفید مسئولان با واکنش‌های گسترده‌ای همراه شد. برخی از کسانی که خط سفیدشان لو رفته بود، در صدد تکذیب و توجیه برآمدند و برخی دیگر سکوت را ترجیح دادند. این ماجرا همچنین با انتقادهایی از سوی سیاسیون، روزنامه‌نگاران و حتی افکار عمومی همراه شد.
چنانچه، پس از افشای خط سفید امیرحسین ثابتی در توئیتر، او با انتشار متنی بلند آن را تکذیب کرد و نوشت: «اگر کسی برای غلبه بر فیلترینگ از طریق وارپ یا مسک (کلاینت‌های رسمی و غیررسمی) استفاده کرده باشد یا سراغ کانفیگ‌های سرورلس رفته باشد، در قسمت «درباره حساب کاربر»، کشور ایران نمایش داده می‌شود. به همین دلیل، خود توییتر اعلام کرده این مساله (اعلام کشور مبدأ) با خطاهای زیادی همراه است و دقیق نیست.» او در حالی این ادعا را مطرح کرده است که، اگر دارای خط بدون فیلتر بوده و با فیلترشکن هم وارد توئیتر شوید، باز هم کشور مبدأ ایران نشان داده می‌شود.
همچنین، در پی افشاگری‌های اخیر مشخص شد که علی‌رغم ادعاهای تندروها علیه حسن روحانی و محمد جواد آذری جهرمی، آنان اینترنت سفید نداشته و برای استفاده از فضای مجازی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. آذری جهرمی هم در متنی کنایه‌آمیز در کانال تلگرامی‌اش نوشت و از کسانی که خط سفید دارند خواست که: «تک خوری نکنید، هات اسپات کنید که به خیر نزدیکتر است!»
حمید رسایی هم که تا دیروز از مخالفان صد در صدی رفع فیلترینگ بود، امروز با یک چرخش عجیب در صحن علنی مجلس در تذکری گفت: «سیاست فیلترینگ غلط بوده و هست. عجیب است که وزارت ارتباطات درباره موضوع فیلترشکن فروش‌ها اظهار بی‌اطلاعی کرده. 20 تا 50 همت گردش مالی فیلترشکن فروش‌ها است. پای برخی بانک‌های خصوصی در میان است.»
یوسف پزشکیان، فرزند رئیس جمهوری، هم اعتماد دوطرفه دانست و تاکید کرد که: «نمی‌شود حکومت به مردم اعتماد نکند و انتظار داشته باشد مردم به او اعتماد کنند. فیلترینگ از نشانه‌های بی‌اعتمادی حکومت به مردم است.» با این حال، سید مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات دفتر رئیس جمهوری، واکنش عجیبی از خود نشان داد و نوشت: «سفید و سیاه کردن جامعه، بازی‌کردن در زمین دشمن است، از دید رئیس‌جمهور همه ۹۰ میلیون ایرانی سفیدند.»
تناقض‌ها ادامه دارد
در نهایت، آنچه از این افشاگری‌ها برمی‌آید، تصویری از تناقض ارائه می‌کند؛ کسانی که سال‌ها از فیلترینگ دفاع کرده‌اند، امروز بدون فیلتر و با «خط سفید» در فضای مجازی حضور دارند. این واقعیت نشان می‌دهد که وعده‌ها و شعارها همیشه همخوان با عمل نیست و آنان در پستوها، خواست مردم را نادیده می‌گیرند. اگرچه افکار عمومی بارها شاهد این تناقض‌گویی‌ها از سوی تندروها بوده‌اند، اما قابلیت جدید توئیتر شوک بزرگی به آنهایی داد که وقتی هر فردی مدافع مطالبه مردم می‌شود را خائن معرفی می‌کنند. در واقع، تندروها و حامیان فیلترینگ را می‌توان مصداق این شعر حافظ دانست: «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند … چون به خلوت می‌روند آن کارِ دیگر می‌کنند.»
این ماجرا یادآور می‌شود که اینترنت و ابزارهای دیجیتال نه تنها عرصه اطلاع‌رسانی، بلکه میدان نمایش تضادها و برخوردها نیز هست؛ جایی که عمل و ادعا به راحتی قابل مقایسه است و هیچ ژست مبارزه‌ای نمی‌تواند حقیقت را پنهان کند. اما این ماجرا یک واقعیت دیگر را هم به رخ می‌کشد؛ ضرورت عمل هر چه سریعتر پزشکیان به وعده انتخاباتی‌اش درباره رفع فیلترینگ.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
