چابهار و توسعه شرق کشور
از یک‌سو پروژه‌های راهبردی چون راه‌آهن چابهار–زاهدان و جاده ترانزیتی چابهار–میلک، امید تازه‌ای برای توسعه شرق کشور ایجاد کرده‌اند و از سوی دیگر تحرکات تروریستی اخیر در ایرانشهر، فضای امنیتی و احساس ناامنی را تقویت کرده است. این همزمانی، پرسشی اساسی را پیش روی سیاستگذاران و سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد: آیا ناامنی می‌تواند ترمز توسعه شرق ایران شود یا با تدبیر و سرمایه‌گذاری همزمان در امنیت و زیرساخت، شرق کشور به دروازه‌ای مطمئن برای تجارت جهانی بدل خواهد شد؟
امنیت؛ متغیری تعیین‌کننده در مسیر توسعه
استان سیستان و بلوچستان در دهه‌های اخیر بارها شاهد رخدادهای تروریستی و ناامنی‌های مقطعی بوده است. اقدامات اخیر در شهرستان ایرانشهر نمونه‌ای آشکار از تلاش گروه‌های معاند برای ایجاد اختلال در روند توسعه استان است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که این تحرکات عمدتا با هدف کند کردن روند احداث جاده ترانزیتی چابهار– میلک و راه‌آهن چابهار–زاهدان انجام می‌شود؛ پروژه‌هایی که به‌طور مستقیم می‌توانند شرق کشور را به شبکه ترانزیتی منطقه‌ای و بین‌المللی پیوند دهند. در چنین فضایی، احساس ناامنی نه تنها زندگی روزمره مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه بزرگ‌ترین تهدید برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی محسوب می‌شود. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران در انتخاب مقصد خود، امنیت را حتی مهم‌تر از مشوق‌های مالی و مالیاتی می‌دانند.
پروژه‌های راهبردی؛ موتور محرک شرق ایران
بندر اقیانوسی چابهار به‌عنوان تنها بندر ایران در کرانه دریای عمان و نزدیک‌ترین مسیر دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و افغانستان به آب‌های آزاد موقعیتی استراتژیک دارد. ظرفیت کنونی تخلیه بارگیری بندر چابهار بیش از ۵.۸میلیون تن در سال است و در طرح توسعه فاز دوم، این ظرفیت به بیش از ۷۷میلیون تن افزایش خواهد یافت. تاکنون بیش از ۸۵میلیون دلار سرمایه‌گذاری از سوی هند برای تجهیز ترمینال شهید بهشتی انجام شده و گفت‌وگوها برای توسعه بیشتر ادامه دارد. همچنین، پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به طول ۶۳۰ کیلومتر یکی از مهم‌ترین طرح‌های زیربنایی کشور است که می‌تواند کریدور جنوب شرق را به شبکه ریلی سراسری ایران متصل کند و مسیر ترانزیت کالا به آسیای میانه را ۷۰۰کیلومتر کوتاه‌تر سازد. این ارقام نشان می‌دهد که شرق ایران، در صورت تکمیل زیرساخت‌ها و ثبات امنیتی، می‌تواند به یکی از کانون‌های اصلی تجارت و ترانزیت منطقه‌ای تبدیل شود.
اقدامات امنیتی؛ سپر توسعه
در کنار این تهدیدها، نباید از اقدامات موثر دستگاه‌های امنیتی و انتظامی غافل شد. طی ماه‌های اخیر چندین عملیات پیشگیرانه در نقاط مختلف استان انجام شده است که مانع از وقوع حوادث خونین و تخریب زیرساخت‌های حیاتی شد. این اقدامات نشان‌دهنده آن است که دستگاه‌های امنیتی کشور، با اشراف اطلاعاتی و حضور میدانی، اجازه نداده‌اند سناریوی دشمن برای تبدیل شرق ایران به منطقه ناامن محقق شود. تقدیر از تلاش‌ها ضروری است، چراکه امنیت بستر اصلی توسعه است و بدون آن، هیچ طرح اقتصادی و زیربنایی به ثمر نخواهد نشست.
هشدار و امید؛ دو روی یک سکه
واقعیت این است که تداوم فضای ناامنی و احساس بی‌ثباتی، می‌تواند به خروج سرمایه‌گذاری بالقوه و کاهش تمایل بخش خصوصی برای حضور در پروژه‌های شرق کشور منجر شود. این خطر جدی است که نباید نادیده گرفته شود. اما در مقابل ظرفیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک سیستان و بلوچستان، چنان عظیم است که با مدیریت هوشمند امنیت، سرمایه‌گذاری هدفمند و توسعه اجتماعی می‌توان استان را به موتور محرک اقتصاد ملی بدل ساخت.
راهکارها برای آینده‌ای مطمئن
- تداوم سرمایه‌گذاری در امنیت و توسعه اجتماعی: توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و اقتصادی می‌تواند زمینه جذب سرمایه‌گذاری پایدار را فراهم کند.
- ایجاد مشوق‌های اقتصادی ویژه: معافیت‌های مالیاتی، بسته‌های حمایتی و تضمین‌های حقوقی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی.
- دیپلماسی منطقه‌ای فعال: استفاده از ظرفیت‌های همکاری با کشورهای همسایه و بازیگران فرامنطقه‌ای مانند هند برای افزایش سرمایه‌گذاری در بندر چابهار.
- تقویت ارتباط مرکز با استان: نگاه ملی به سیستان و بلوچستان، نه صرفا به‌عنوان مرزی دورافتاده بلکه به‌عنوان «دروازه تجارت ایران».
در مجموع، سیستان و بلوچستان، با وجود چالش‌های امنیتی، در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد. پروژه‌های راهبردی‌ای چون بندر چابهار، راه‌آهن و جاده‌های ترانزیتی، فرصتی بی‌نظیر برای ایران فراهم کرده‌اند تا جایگاه خود را در کریدورهای بین‌المللی تثبیت کند. هرچند اقدامات تروریستی اخیر در ایرانشهر تلاش کرده‌اند روند توسعه را کند سازند، اما همراهی دستگاه‌های امنیتی، عزم ملی برای سرمایه‌گذاری و نگاه راهبردی به شرق کشور می‌تواند این تهدیدها را به فرصت تبدیل کند. چابهار نه فقط یک بندر، بلکه گره‌گاه امنیت و توسعه ایران در جنوب شرق است؛ گره‌گاهی که اگر با تدبیر و سرمایه‌گذاری به‌موقع حمایت شود، می‌تواند آینده‌ای روشن برای مردم استان و اقتصاد ملی رقم بزند.
* پژوهشگر مسائل شرق کشور
