مرور افتهای سنگین شاخص کل بازار سهام در پنج سال اخیر
بورس در آینه تلاطم
عکس : صبا طاهریان
در مرداد ۹۹، نماگر اصلی بازار سهام در اوج خوش‌بینی‌ها به سطح ۲میلیون و ۱۰۰هزار واحدی رسید؛ اما تنها در کمتر از یک سال بیش از ۴۷درصد از ارتفاع خود را از دست داد و‌میلیون‌ها سهامدار تازه‌وارد را با زیان‌های سنگین روبه‌رو ساخت. اگرچه انتظار می‌رفت بازار پس از این سقوط بزرگ به تدریج به مسیر تعادلی بازگردد؛ اما سایه بی‌اعتمادی ایجادشده در آن سال، همچنان در سال‌های بعد بر سر بورس سنگینی کرد و مسیر صعودی نماگر اصلی را بارها نیمه‌تمام گذاشت. در سال ۱۴۰۰، شاخص کل با وجود رشد مقطعی تا محدوده یک میلیون و ۵۷۵هزار واحد در ششم شهریور، در نهایت ۲۳درصد از سطح مذکور افت کرد. سال بعد نیز به‌رغم شوک تورمی و امیدهای ایجادشده، شاخص بیش از ۲۲درصد از قله ۲۷ اردیبهشت آن سال عقب‌نشینی داشت. حتی در سال ۱۴۰۲ که شاخص توانست قله تاریخی ۲میلیون و ۵۳۵هزار واحدی را به ثبت برساند؛ مصوبه افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها بار دیگر روند بازار را معکوس و افت۲۳.۵درصدی را در نماگر اصلی بازار سهام رقم زد. در سال ۱۴۰۳ نیز ریسک‌های سیاسی داخلی و منطقه‌ای بورس را زمین‌گیر کرد و شاخص نزدیک به ۱۵ درصد از قله تجربه‌شده در ابتدای سال افت کرد.
در سال ۱۴۰۴، اگرچه فتح مرز روانی ۳میلیون واحدی امید تازه‌ای در تالار شیشه‌ای ایجاد کرد، اما طولی نکشید که با شعله‌ور شدن آتش جنگ در منطقه، شاخص کل در یک افت ۲۶درصدی تا محدوده ۲میلیون و ۳۹۵هزار واحدی عقب نشست.
این روند پرنوسان در سنوات اخیر نشان می‌دهد که بورس تهران در سال‌های اخیر بیش از آن که تابع محرک‌های اقتصادی و بنیادی باشد، تحت تاثیر مستقیم ریسک‌های سیاسی، بی‌اعتمادی رفتاری و تصمیمات سیاستگذاری قرار گرفته است. این مجموعه از عوامل، مسیر سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازار سهام ایران را پرچالش کرده‌اند.
افت 47.3درصدی در سال 99
سال 99، یکی از عجیب‌ترین سال‌های تاریخ بورس تهران بود؛ رشد بی‌وقفه قیمت‌ها و افت فجیع قیمت‌ها در ادامه سال، در تاریخ معاملات بورس تهران بی‌سابقه محسوب می‌شود. جریان صعود قیمت‌ها که از نیمه دوم سال ۹۸ شتاب بیشتری به خود گرفته بود، اکثر سهم‌‌‌‌‌‌‌‌ها را در اغلب گروه‌های معاملاتی وارد محدوده‌‌‌‌‌‌‌‌های حبابی کرده بود.
اهالی بورس تهران بر این اصل اعتقاد راسخ داشتند که بالاخره روزی بازار سهام گرفتار سیل وحشتناک فشار فروش حقیقی‌‌‌‌‌‌‌‌ها خواهد شد، اما هیچ‌کس از زمان وقوع آن مطلع نبود. از سوی دیگر، داغ‌‌‌‌‌‌‌‌بودن تنور معاملات سهام و احساس ترس از جاماندن از سودهای موجود در متن بازار، معامله‌گران را از این که عطای بازار سهام را به لقای آن ببخشند، دور و دورتر کرده بود.
در چنین شرایطی و از روز ۲۰ مردادماه، ریزش سنگین شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها در کلیت بازار سهام آغاز شد و صفوف گسترده فروش که خریداری را در برابر خود نمی‌‌‌‌‌‌‌‌دیدند، تبدیل به غول ترسناک مرداد ۹۹ بورس تهران شدند.
شاخص کل در جریان پنج روز منفی متوالی از قله ۲میلیون و ۱۰۳هزار واحدی که در صبحگاه ۲۰مرداد تجربه کرده بود، به پله‌‌‌‌‌‌‌‌های میانی کانال یک میلیون و ۸۰۰هزار واحدی عقب‌نشینی کرد؛ اما این پایان کار نبود و بازار سهام گرفتار یک روند نزولی طولانی شد و این روند باید تا زمانی ادامه پیدا می‌کرد تا حباب قیمتی موجود در نمادهای کوچک و بزرگ بازار تخلیه شود.
شاخص کل بورس تهران در جریان یک روند نزولی ۱۰ماهه، از قله ۲میلیون و ۱۰۰هزار واحدی، تا محدوده یک میلیون و ۹۵هزار واحدی در سوم خرداد سال ۱۴۰۰ عقب‌نشینی کرد.
این یعنی شاخص کل 47.3درصد از قله تاریخی خود عقب‌نشینی کرد که در بازه زمانی کمتر از یک سال، یک ریزش اسفناک برای قیمت یک کلاس دارایی یا شاخص محسوب می‌شود. افت 47.3درصدی شاخص کل در 193روز معاملاتی به وقوع پیوست.
افزون بر این، چنین افتی در نماگر اصلی بازار سهام تجربه شده بود و قیمت برخی از سهم‌‌‌‌‌‌‌‌ها، بعضا افتهای بیش از ۸۰درصدی را از قله‌‌‌‌‌‌‌‌های تاریخی خود تجربه کرده بودند.
به این ترتیب بازار سهام، در آن روزهای وحشتناک، آن روی سکه و نیمه خالی لیوان را به مردمی نشان داد که تحت‌تاثیر فضای روانی مثبتی که در بورس وجود داشت؛ راهی بازار سهام شده بودند.
البته دعوت‌‌‌‌‌‌‌‌های مقامات دولتی در آن مقطع، یکی از مهم‌ترین عواملی بود که موجبات تشدید استقبال مردم عادی از بازار سهام را فراهم کرد. بورس تهران نهایتا در فروردین ماه سال ۱۴۰۲ و پس از ۳۱ماه توانست سقف تاریخی ثبت‌‌‌‌‌‌‌‌شده در مرداد سال ۹۹ را مجددا فتح کند.
افت 23.2درصدی در سال 1400
در ششم شهریور ۱۴۰۰ و در شرایطی که همچنان سایه بی‌اعتمادی ناشی از ریزش تاریخی سال ۱۳۹۹بر سر بازار سهام سنگینی می‌کرد، شاخص کل بورس تهران توانست تا سطح یک میلیون و ۵۷۵هزار واحدی پیشروی کند. این رشد نسبی در آن مقطع، امیدی تازه برای بازگشت سرمایه‌گذاران به تالار شیشه‌ای ایجاد کرده بود. با این حال، بازار سهام در ادامه با کمبود محرک‌های بنیادی مواجه شد و بار دیگر وارد مسیر نزولی شد.
طی ۱۰۶ روز معاملاتی پس از آن، نماگر اصلی بازار 23.2درصد از ارتفاع خود را از دست داد و سرانجام در پنجم بهمن ۱۴۰۰ به محدوده یک میلیون و ۲۰۷ هزار واحد عقب‌نشینی کرد.
بررسی دلایل این افت نشان می‌دهد مجموعه‌ای از عوامل ساختاری، رفتاری و کلان اقتصادی به صورت همزمان‌بر روند بازار اثرگذار شدند. نخستین عامل، خروج مستمر پول حقیقی بود. آمارها نشان می‌دهد در بسیاری از روزهای پاییز ۱۴۰۰ جریان نقدینگی حقیقی از بازار خارج شد؛ اتفاقی که به کاهش ارزش معاملات و کم‌عمقی بازار انجامید.
در بازاری که عمق معاملاتی کافی وجود ندارد، صف‌های خرید و فروش به‌سرعت شکل می‌گیرد و نوسان‌های منفی شدت می‌گیرد.
عامل دوم، بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران نسبت به سیاستگذار بود. پس از تجربه تلخ سال ۱۳۹۹، سهامداران خرد انتظار حمایت‌های پایدار و تصمیمات شفاف از سوی نهادهای مختلف داشتند؛ اما تعدد سیاست‌های متناقض، ابهام در نحوه حمایت از بازار و ناکامی برخی ابزارها مانند صندوق‌های ETF، انتظارات فعالان بازار را دگرگون کرد. همین فضای بی‌اعتمادی موجب شد هر خبر یا شایعه‌ای، چه درباره عرضه‌های اولیه و چه درخصوص تغییرات مقرراتی، اثر پررنگی بر رفتار معامله‌گران بگذارد.
سومین عامل، فشارهای تکنیکال و شکست سطوح حمایتی مهم بود. شاخص کل در مسیر نزولی خود بارها سطوح کلیدی را از دست داد و همین مساله به تشدید موج فروش انجامید. در کنار آن، تعدد عرضه‌های اولیه در مقطع یادشده نیز نقدینگی محدودی را که در بازار جریان داشت، به سمت خود جذب کرد و فشار مضاعفی بر نمادهای موجود وارد آورد.
در سطح کلان‌تر، ابهامات اقتصادی و نوسان نرخ ارز نیز بر این وضعیت دامن زد. در آن زمان مذاکرات برجامی و انتظارات متناقض نسبت به آینده نرخ دلار، فضای پیش‌بینی‌پذیری بازار را مخدوش کرده بود. شرکت‌های صادرات‌محور و تحلیلگران نسبت به پایداری درآمدهای ارزی دچار تردید شدند و همین مساله سبب شد انگیزه برای ورود نقدینگی جدید کاهش یابد.
ترکیب این عوامل، موجب شد هر بار که بازار تلاش کرد از مسیر نزولی خارج شود، با موج جدیدی از عرضه‌ها و کمبود تقاضای موثر مواجه شود. نتیجه آنکه در فاصله کوتاهی، شاخص کل حدود یک چهارم از ارزش خود را از دست داد و بار دیگر خاطره ریزش‌های سال ۱۳۹۹ برای فعالان زنده شد.
به این ترتیب، افت بورس در سال ۱۴۰۰ را باید محصول بی‌اعتمادی به سیاستگذار و ابهامات کلان دانست؛ مجموعه‌ای از شرایط که نشان داد بدون بازسازی اعتماد و ایجاد محرک‌های بنیادی پایدار، رشدهای مقطعی بازار سهام چندان دوام نخواهد داشت.
افت 22.7درصدی در سال 1401
در بهار 1401، تحت‌تاثیر شوک تورمی ناشی از حذف ارز 4200، موجی از تقاضا در بازارهای دارایی ایجاد شد و این موضوع سبب شد تا در 27 اردیبهشت 1401، نماگر اصلی بازار سهام پس از مدت‌ها وارد کانال یک‌میلیون و 600هزار واحدی شود.
این موضوع در بازار سهام، امیدهایی را مبنی بر احتمال رسیدن مجدد شاخص کل به محدوده 2میلیون و 100هزار واحدی را زنده کرده بود؛ محدوده‌ای که شاخص کل در مرداد 99 تجربه کرده بود و نزدیک به 2 سال بود که شاخص حتی به حوالی 2میلیون واحد نیز نرسیده بود.
اما متاسفانه در ادامه معاملات بهار و تابستان سال 1401، شاخص نتوانست به مسیر صعودی خود ادامه دهد و شاخص کل از قله تجربه‌شده در اواخر اردیبهشت، 22.7 درصد افت را به ثبت رساند و در 4 آبان 1401، به محدوده یک‌میلیون و 241هزار واحدی رسید.
در نیمه دوم سال 1401، جهش ارزی آغاز شد و قیمت اسکناس آمریکایی که در آخرین روز از تابستان سال 1401، در سطح 31هزار تومان قرار داشت؛ در یک روند صعودی 5 ماهه، در اوایل اسفند سال 1401به حوالی 60هزار تومان رسید. پس از آن رشد در بورس هم آغاز شد و بورس توانست از کف تجربه‌شده آبان فاصله بگیرد.
افت 23.5درصدی در سال 1402
بعد از شروع روند صعودی دلار در بازار آزاد در نیمه دوم سال 1401، روند صعودی بازار سهام نیز از آبان آن سال آغاز شد. شاخص کل بورس در سه ماه متوالی آبان، آذر و دی با رشد همراه شد و در بهمن شاخص افت کرد. اما از ابتدای اسفند 1401، روند پرشتاب صعودی در بازار سهام آغاز شد و شاخص کل در جریان یک روند صعودی کوتاه‌مدت 75روزه تا محدوده 2میلیون و 535هزار واحد رشد کرد.
شاخص کل در شانزدهمین روز از اردیبهشت 1402توانسته بود سقف تاریخی خود را در کانال ۲میلیون و ۵۰۰ هزار واحدی تجربه کند؛ اما از شانزدهم اردیبهشت نزول شدید قیمت‌ها در تالار شیشه‌ای آغاز شد و شاخص کل بورس در پایان مرداد آن سال، تا محدوده یک‌میلیون و 938هزار واحدی کاهش پیدا کرد.
در واقع در 75روز معاملاتی، شاخص کل 23.5درصد از ارتفاع خود را از دست داد. این ریزش در نتیجه مصوبه افزایش 40 درصدی نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی به وقوع پیوست.
بورس بعد از ریزش مشکوک قیمت‌ها در میانه اردیبهشت، در ماه‌های بعد نتوانست اوضاع و احوال مناسبی داشته باشد. فعل و انفعالات حادث‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در موضوع افزایش نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی که بذر نااطمینانی را به داخل مرزهای بازار سهام تزریق کرد را می‌توان جزو اصلی‌ترین مواردی تلقی کرد که شتاب افت قیمت‌ها در بازار سهام را در آن مقطع افزون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر کرد.
افت 14.9درصدی در سال 1403
شاخص کل بورس تهران در اوایل سال 1403، تا سطح 2میلیون و 631هزار واحدی پیشروی کرد؛ اما سطح ریسک‌ها در ادامه سال به گونه‌ای بالا رفت که مانع از حرکت شاخص‌های سهامی به قلل بالاتر شد. شاخص کل بورس تهران که در سومین روز از اردیبهشت ماه سال 1403 تا سطح 2میلیون و 631هزار واحدی پیشروی کرده بود؛ در جریان یک روند نزولی 6ماهه، 14.9درصد از ارتفاع خود را در 118روز معاملاتی از دست داد و تا محدوده یک‌میلیون و 970هزار واحدی عقب‌نشینی کرد.
شهادت رئیس دولت سیزدهم در ماجرای سقوط بالگرد حامل رئیس دولت سیزدهم و همراهان، بلاتکلیفی سیاسی کشور در حدفاصل این اتفاق تا مشخص‌شدن تکلیف صندلی ریاست جمهوری، شهادت اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران، شهادت سیدحسن نصرالله و عملیات وعده صادق 2، از مهم‌ترین ریسک‌های سیاسی بودند که در این بازه 6ماهه، بازار سهام را تحت‌تاثیر قرار داد.
از اوایل آبان 1403، روند صعودی در بازار سرمایه آغاز شد تا شاخص کل بتواند افتهای 7 ماهه نخست سال را جبران کند.
شاخص کل بورس که در دومین روز آبان در سطح یک‌میلیون و 970هزار واحدی قرار داشت؛ از پنجم آبان روند صعودی خود را آغاز کرد و توانست تا سطح 2میلیون و 944هزار واحدی در نوزدهم دی پیشروی کند. در واقع شاخص در این بازه 75روزه، با رشد 50درصدی توانست همه افتهای گذشته را جبران کند و موفق به ثبت قله جدید شود.
افت 26.3درصدی در سال 1404
در ابتدای سال جاری و با مخابره اخباری در خصوص آغاز مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، بورس در مسیر صعودی قرار گرفت.
به گونه‌ای که شاخص کل بورس تهران، در 30فروردین امسال توانست برای نخستین بار در طول تاریخ، مرز روانی 3میلیون واحدی را فتح کند و تا سطح 3میلیون و 252هزار واحدی (28اردیبهشت) نیز پیشروی داشته باشد.
در بیست‌و‌هشتم اردیبهشت، رشد شاخص کل از ابتدای سال به 20درصد رسید. اما در ادامه با فرسایشی‌شدن روند مذاکرات و پس از آن با آغاز جنگ تحمیلی 12روزه، بورس همه مسیری که از ابتدای سال پیموده بود را به عقب بازگشت.
شاخص کل بورس در هشتم شهریور امسال به 2میلیون و 395هزار واحد رسید که گویای افت 26.3درصدی نماگر اصلی بازار سهام در 61روز معاملاتی از قله 3میلیون و 252هزار واحدی تجربه‌شده در اواخر اردیبهشت ماه بود. افتی که در ماه‌های اخیر در تالار شیشه‌ای اتفاق افتاد؛ تحت‌تاثیر درگیری نظامی بود که از اواخر خرداد میان ایران و رژیم صهیونیستی اتفاق افتاد و سطح ریسک‌ها را در منطقه به طور چشم‌گیری افزایش داد.
