جزئیات فعالیت ۱۱نوع صندوق فعال در بازار سرمایه بررسی شد
تحول بورس با توسعه صندوق‌های بورسی
یکی از این نوآوری‌ها، صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETFها) هستند که با ترکیب مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری سنتی و قابلیت معامله پیوسته سهام، هزینه‌های معامله را کاهش داده، شفافیت اطلاعاتی را افزایش داده و دسترسی سرمایه‌گذاران به بازارهای مالی را تسهیل کرده‌اند. امروزه ETFها فراتر از یک ابزار جانبی ظاهر شده و به یکی از ارکان اصلی مدیریت دارایی در اقتصادهای پیشرفته تبدیل شده‌اند.
روندهای جهانی نشان می‌دهد که سهم ETFها در بازارهای سرمایه به سرعت در حال رشد است و این صندوق‌ها نقش مهمی در تخصیص بهینه سرمایه، مدیریت ریسک و تعمیق بازارهای مالی ایفا می‌کنند. در ایران نیز پس از تجربه ریزش تاریخی سال ۹۹، متولیان بورس توسعه ابزارهای غیرمستقیم را در دستور کار خود قرار دادند. از این رو تعداد صندوق‌های فعال در بورس روزبه‌‌روز بیشتر شد و تنوع این صندوق‌ها نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت. تا آنجا که در حال حاضر ۱۱ نوع صندوق در بازار سرمایه مشغول به فعالیت هستند و دست سرمایه‌گذار را برای تخصیص بهینه منابع باز کرده‌اند.
در این گزارش ضمن تعریف صندوق‌های قابل معامله در بازار سهام، انواع صندوق‌های بورسی به همراه موانع توسعه آنها عنوان شده است. همچنین جایگاه صندوق‌های ETF در سطح جهانی بررسی شده و چشم‌انداز این صندوق‌ها در دوره‌های آتی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
پلی به دنیای نوین سرمایه‌گذاری
صندوق‌های قابل معامله در بورس که به اختصار ETF نامیده می‌شوند، نهادهای مالی هستند که سبدی متنوع از دارایی‌ها شامل سهام شرکت‌ها، اوراق بدهی، کالاها و سایر ابزارهای مالی را در اختیار دارند. واحدهای این صندوق‌ها همانند سهام عادی در بازار بورس قابل خرید و فروش هستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند در طول ساعات معاملاتی با قیمت لحظه‌ای آنها را معامله کنند. این ویژگی اصلی، ETFها را از صندوق‌های سرمایه‌گذاری سنتی متمایز می‌سازد که معمولا تنها یک بار در روز و با قیمت پایانی معامله می‌شوند. از منظر اقتصادی، ETFها نقش مهمی در افزایش کارآیی بازارهای مالی ایفا می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین سازوکارهای این صندوق‌ها، امکان آربیتراژ بین قیمت واحدهای ETF در بازار و ارزش خالص دارایی‌های (NAV) صندوق است. این فرآیند آربیتراژ باعث می‌شود که قیمت ETF در بازار همواره به ارزش واقعی دارایی‌های تحت مدیریت نزدیک بماند و از ایجاد شکاف‌های قیمتی غیرمنطقی جلوگیری کند.
در نتیجه، نقدشوندگی بالاتر و کاهش هزینه‌های معاملاتی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌شود.علاوه بر این، ساختار کم‌هزینه ETFها نسبت به صندوق‌های سنتی، کارمزدهای مدیریتی و عملیاتی را کاهش داده و به بهبود بازده خالص سرمایه‌گذاران کمک می‌کند. این ویژگی‌ها به همراه شفافیت بالای اطلاعاتی، ETFها را به ابزاری جذاب برای سرمایه‌گذاران خرد و نهادی تبدیل کرده است که می‌خواهند با هزینه‌ای پایین و ریسک متنوع، در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری کنند.
توسعه ابزار غیرمستقیم پس از ریزش بورس
پس از تجربه ریزش تاریخی سال ۹۹، هرگاه نام بورس یا بازار سهام در میان عموم مطرح می‌شود، ذهن بسیاری ناخودآگاه به سمت آن ریزش و زیان‌های گسترده‌ای که به افراد زیادی وارد شد، معطوف می‌شود. این سقوط آنقدر فراگیر بود که تقریبا هر کسی حداقل یک نفر را در اطراف خود دیده بود که از نزول بورس متحمل ضرر شده باشد.
این تجربه تلخ باعث شد فعالان بازار به اهمیت آماده‌سازی برای سناریوهای مختلف واقف شوند. همچنین، متولیان سازمان بورس پس از این رویداد و مشاهده عملکرد مثبت صندوق‌های بورسی در کنترل ریسک سرمایه‌گذاران، تصمیم به توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم گرفتند.
بر این اساس، از آن زمان صندوق‌های قابل معامله در بازار سرمایه به طور چشم‌گیری افزایش یافتند، به‌طوری که اکنون واحدهای ۲۵۹ صندوق مختلف به صورت روزانه در بازار سهام معامله می‌شود. از سال ۱۴۰۰، تنوع صندوق‌های فعال در بازار سهام به طور قابل‌توجهی رشد کرده است.
ورود این صندوق‌ها به بازار سرمایه باعث افزایش تنوع ابزارهای غیرمستقیم شد و در نتیجه معاملات صندوق‌ها نسبت به گذشته رونق یافت. این تنوع صندوق‌ها با هدف تسهیل تشکیل پرتفوی مناسب توسط سازمان بورس و اوراق بهادار صورت گرفت، که در نهایت موجب کوچ سرمایه‌گذاران از سهام مستقیم به صندوق‌ها شد.
سبقت اهرمی‌ها از بازار
یکی از انواع صندوق‌های قابل معامله در بازار سهام، صندوق‌های اهرمی هستند که از این نظر اهمیت دارند که سرمایه‌گذاران را در بازار جلو می‌اندازند. سال‌ها بود که مفهوم اهرم در سراسر بازارهای مالی جهان مطرح بود، اما در بورس ایران این مفهوم هرگز به‌طور واقعی در پرتفوی سهامداران نمایان نشده بود. اختصاص سهام ممتاز به صندوق‌های اهرمی این امکان را فراهم کرد تا سرمایه‌گذاران بتوانند حتی از طریق ابزارهای غیرمستقیم، بیش از حد معمول ریسک کنند.
این صندوق‌ها چه در شرایط صعودی و چه در شرایط نزولی، حرکتی فراتر از میانگین بازار دارند. این ویژگی باعث شد تا سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر بخشی از پرتفوی خود را، خصوصا در زمان‌های هیجان مثبت بازار، به صندوق‌های اهرمی اختصاص دهند. در حال حاضر ۹ صندوق اهرمی در بازار سرمایه فعال هستند که قدیمی‌ترین آنها صندوق «اهرم» است.
تجربه موفق صندوق‌های طلا
یک ابتکار عمل بسیار جالب و موفق که توسط سازمان بورس و بورس کالا محقق شد، ورود صندوق‌های مبتنی بر طلا و سکه بورسی بود. اگرچه در ابتدا عمق این صندوق‌ها کم بود، اما به مرور زمان رونق قابل‌توجهی پیدا کردند. در حال حاضر، ۲۸ صندوق در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند که بر پایه گواهی شمش طلا و سکه بانک مرکزی طراحی شده‌اند. نقطه قوت این صندوق‌ها به نقدشوندگی آسان، معافیت از مالیات و نبود اجرت بازمی‌گردد.
این مزایا باعث شده است که در سال‌های اخیر، استقبال سرمایه‌گذاران از صندوق‌های طلا بیش از همیشه افزایش یابد و به تبع آن، تعداد صندوق‌های طلای بورسی نیز روزبه روز بیشتر شود.
توسعه صندوق‌های بخشی
صندوق‌های بخشی، یکی دیگر از انواع صندوق‌های فعال در بازار بورس هستند که در چند سال اخیر با رشد قابل‌توجهی مواجه شده‌اند. این صندوق‌ها تمرکز خود را بر سرمایه‌گذاری در یک صنعت خاص قرار می‌دهند. متولیان بورس این نوع صندوق‌ها را برای سرمایه‌گذارانی طراحی کرده‌اند که تمایل به سرمایه‌گذاری هدفمند در یک صنعت مشخص دارند.
بر اساس آخرین آمار، در حال حاضر واحدهای ۲۷ صندوق بخشی در بازار سرمایه معامله می‌شوند. از جمله صنایعی که صندوق‌های بخشی فعالی در آنها وجود دارد می‌توان به صنایع سیمان، فلزات اساسی، پتروشیمی‌ها، خودرو و ساخت قطعات، بیمه، دارویی و بانکی اشاره کرد.
دو دسته صندوق بزرگ بورسی
بررسی صندوق‌های فعال در بازار سهام به تفکیک نشان می‌دهد که در حال حاضر بیشترین تعداد صندوق‌ها به صندوق‌های درآمد ثابت اختصاص دارد. صندوق‌های درآمد ثابت بورسی طی سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. سودهای علی‌الحساب این صندوق‌ها معمولا از سود پرداختی بانک‌های فعال در اقتصاد ایران بالاتر است و به‌صورت روزشمار به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود، بدون نیاز به عقد قرارداد ۶ماهه یا یک‌ساله.
همین ویژگی‌ها باعث شده تا تعداد صندوق‌های فعال بورسی افزایش یابد. در حال‌حاضر، ۸۸ صندوق مبتنی بر اوراق درآمد ثابت در بورس تهران فعالیت می‌کنند. پس از صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های سهامی بیشترین تعداد صندوق‌های فعال در بازار سرمایه را به خود اختصاص داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر واحدهای ۷۱ صندوق سهامی در بازار معامله می‌شود. همان‌طور که از نام این صندوق‌ها مشخص است، صندوق‌های سهامی بخش عمده‌ای از پرتفوی خود را به سهام اختصاص می‌دهند و محدودیتی در خرید سهام مختلف ندارند.
تشریح جزئیات ۶ دسته صندوق
علاوه بر دسته‌های صندوق‌هایی که پیش‌تر اشاره شد، برخی صندوق‌های دیگر نیز در بازار سرمایه فعال هستند. از جمله این صندوق‌ها، صندوق‌های مختلط هستند که در حال حاضر ۶ صندوق مختلط در بازار سهام معامله می‌شوند. این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های سهامی ریسک کمتری دارند، چرا که بخش عمده‌تری از پرتفوی خود را به درآمد ثابت اختصاص می‌دهند. همچنین ۳ صندوق در دسته صندوق‌های «صندوق در صندوق» فعالیت می‌کنند؛ این صندوق‌ها مجاز به خرید واحدهای صندوق‌های دیگر بوده و می‌توانند ترکیب صندوق‌ها را به یکدیگر تبدیل کنند.
بررسی سابقه این نوع صندوق‌ها نشان می‌دهد که در دوره‌های اخیر بازدهی قابل‌توجهی داشته‌اند. علاوه بر این، ۶ صندوق مختص املاک و مستغلات وجود دارد که به سرمایه‌گذاران خرد اجازه می‌دهد در حوزه املاک سرمایه‌گذاری کنند. همچنین ۶ صندوق شاخصی فعال هستند که بازدهی‌ای مشابه شاخص کل یا شاخص هم‌وزن، بسته به نوع فعالیت، برای سهامداران خود به ثبت می‌رسانند.
صندوق‌های جسورانه نیز برای افراد بسیار ریسک‌پذیر تعریف شده‌اند و در حال حاضر شامل ۱۳ صندوق فعال در بورس می‌شوند. آخرین دسته، صندوق‌های ضمانتی هستند که هدف اصلی آنها کاهش ریسک سرمایه‌گذاران بورسی و افزایش اطمینان خاطر سهامداران نسبت به وضعیت آتی بازار سرمایه است. در حال حاضر تنها ۲ صندوق در این دسته فعالیت دارند.
تغییر پارادایم رفتاری سرمایه‌گذاران
آمارهای بین‌المللی به وضوح نشان می‌دهند که سهم صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) از کل دارایی‌های تحت مدیریت در بازارهای مالی جهان به سرعت در حال رشد است. در سال‌های اخیر، بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌هایی که پیش‌تر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سنتی با مدیریت فعال قرار داشتند، به سمت ETFها هدایت شده است.
این روند نمایانگر تغییر پارادایم اساسی در رفتار سرمایه‌گذاران است. از مدل «مدیریت فعال پرهزینه» به سمت «مدیریت غیرفعال مبتنی بر شاخص»، که ضمن کاهش هزینه‌ها، شفافیت و نقدشوندگی بالاتری را فراهم می‌آورد. ETFها در بازارهای توسعه‌یافته به یکی از ابزارهای اصلی و پرکاربرد سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند. دامنه فعالیت این صندوق‌ها از سرمایه‌گذاری در شاخص‌های سهامی فراتر رفته و شامل حوزه‌های متنوعی از جمله کالاهای اساسی، اوراق بدهی دولتی و شرکتی، املاک و مستغلات و حتی دارایی‌های دیجیتال می‌شود.
این تنوع، ETFها را به بستری انعطاف‌پذیر برای انواع استراتژی‌های سرمایه‌گذاری بدل کرده است که پاسخگوی نیازهای متفاوت سرمایه‌گذاران خرد و نهادی است. با توسعه این ابزارهای مالی، بازارهای سرمایه جهانی شاهد افزایش نقدشوندگی، کاهش هزینه‌های معاملاتی و بهبود تخصیص بهینه منابع شده‌اند؛ تحولی که بهبود کارآیی بازار و ارتقای ثبات مالی را به دنبال داشته است.
تلاقی نوآوری و ثبات مالی
ظهور صندوق‌های قابل معامله در بورس مبتنی بر رمزارزها، به‌ویژه ETFهای اسپات بیت‌کوین، نشان‌دهنده تحولی قابل‌توجه در نگرش نهادهای نظارتی و بازیگران بازار سرمایه جهانی نسبت به دارایی‌های دیجیتال است. پذیرش این نوع ETFها در بورس‌های معتبر بین‌المللی، در واقع به منزله رسمیت یافتن رمزارزها به عنوان یک کلاس دارایی پذیرفته شده در ساختار نظام مالی جهانی محسوب می‌شود.
از منظر اقتصادی، این صندوق‌ها نقش مهمی در کاهش ریسک‌های عملیاتی و امنیتی سرمایه‌گذاران خرد ایفا می‌کنند؛ زیرا به جای مواجهه مستقیم با چالش‌های نگهداری رمزارزها در کیف پول‌های دیجیتال یا استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز با ریسک‌های ذاتی، امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و کم‌ریسک‌تری را فراهم می‌آورند. این رویکرد موجب جذب سرمایه‌های نهادی بزرگ به بازار رمزارزها شده و عمق و ثبات بیشتری به این بازار نوپا بخشیده است.
همچنین، ETFهای رمزارزی بستری مناسب برای افزایش شفافیت و نظارت در بازار دارایی‌های دیجیتال فراهم کرده‌اند که این امر به کاهش نوسانات شدید و تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران منجر شده است. در مجموع، ظهور این ابزارها پلی میان بازارهای مالی سنتی و نوین ایجاد کرده و آینده بازارهای مالی دیجیتال را با پویایی و ثبات بیشتری همراه ساخته است.
محدودیت دامنه نوسان صندوق‌ها
یکی از چالش‌های صندوق‌های قابل معامله در بازار سرمایه بحث دامنه نوسان است. دامنه نوسان صندوق‌های بورسی به استثنای صندوق‌های مبتنی بر طلا و سکه، در محدوده‌ای مشابه با سهام قرار دارد. این دامنه نوسان محدود عملا قدرت نقدشوندگی صندوق‌ها را زیر سوال می‌برد. دامنه نوسان بالا همراه با بازارگردان قوی می‌تواند موجب رونق بخشی به معاملات صندوق‌ها شود. صندوق‌های بورسی در حال حاضر با دامنه نوسان محدود همچون سهام معامله می‌شوند و همین امر موجب شده تا در شرایط حاد و هجوم سرمایه‌گذاران به بخش فروش تابلو، این صندوق‌ها نیز مشابه با سهام در صف فروش قرار گیرند.
تجربه ناموفق ETF دولتی
اولین تجربه گسترده عرضه ETFها در ایران، مربوط به واگذاری سهام شرکت‌های دولتی با هدف افزایش مشارکت عمومی در بازار سرمایه و ارتقای نقدشوندگی بود. اگرچه این گام رو به جلو محسوب می‌شود، اما عملکرد عملیاتی این صندوق‌ها تاکنون نتوانسته است به‌طور کامل انتظارات سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی را برآورده کند. یکی از اصلی‌ترین موانع پیش روی توسعه واقعی ETFها در ایران، ضعف زیرساخت‌های بازارگردانی است.
بازارگردان‌ها نقش حیاتی در تامین نقدشوندگی و کنترل نوسانات قیمتی دارند. اما در عمده صندوق‌های ETF ایرانی، نبود بازارگردان‌های حرفه‌ای و فعال یا عملکرد ناکافی آنها باعث شده که نقدشوندگی واحدهای ETF محدود باقی بماند و در نتیجه قیمت این واحدها دچار نوسانات غیرمنطقی و غیرشفاف شود. علاوه بر این، بازار ایران با محدودیت جدی در ابزارهای پوشش ریسک مواجه است.
کم‌عمقی بازار ثانویه مساله مهمی است. به این معنا که حجم معاملات نسبت به نیاز بازار و تعداد سرمایه‌گذاران فعال، پایین است و این موضوع موجب می‌شود که در شرایط ناپایدار بازار، قیمت‌ها با جهش‌ها و سقوط‌های ناگهانی روبه‌رو شوند. همچنین، نوسانات گسترده ناشی از عوامل کلان اقتصادی مانند تورم، تحریم‌ها و تغییرات سیاست‌های اقتصادی دولت، محیطی پرریسک برای سرمایه‌گذاری در ETFها فراهم کرده است. در مجموع، این چالش‌ها باعث شده‌اند که ETFها در ایران به جای ایفای نقش تثبیت‌کننده بازار و تسهیل‌کننده ورود سرمایه‌گذاران، گاهی خود به عاملی برای تشدید نوسانات و افزایش بی‌ثباتی تبدیل شوند.
تاثیر تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی
تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی که طی سال‌های اخیر بر اقتصاد ایران اعمال شده‌اند، تاثیرات عمیقی بر بازار سرمایه و به ویژه صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) گذاشته‌اند. این محدودیت‌ها دسترسی ایران به فناوری‌های نوین، سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری‌های بین‌المللی را به شدت محدود کرده و به تبع آن، توسعه و نوآوری در بازار ETFها را تحت تاثیر قرار داده است.
محدودیت‌های دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی، از جمله مشکلات نقل و انتقالات مالی و دشواری‌های ارتباط با بازارهای جهانی، سرمایه‌گذاران و مدیران صندوق‌ها را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. همچنین، تحریم‌ها موجب کاهش جذابیت بازار ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی شده و جریان سرمایه‌های بین‌المللی را به سمت دیگر بازارها منحرف کرده‌اند. این شرایط باعث شده توسعه زیرساخت‌های فناوری، ورود به بازارهای جهانی و به‌روزرسانی محصولات ETF با تاخیر و محدودیت‌هایی مواجه شود.
ظرفیت‌های پنهان ETF در اقتصاد ایران
با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های موجود، صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل مهمی برای توسعه بازار سرمایه ایران دارند که می‌توانند نقش کلیدی در بهبود کارکرد اقتصاد کشور ایفا کنند. از منظر کلان اقتصادی، توسعه و گسترش این صندوق‌ها می‌تواند به افزایش شفافیت بازار سرمایه کمک کند.
ساختار ETFها به گونه‌ای است که اطلاعات مربوط به دارایی‌ها و ترکیب سبد سرمایه‌گذاری به صورت شفاف و مستمر در دسترس عموم قرار می‌گیرد. این شفافیت، زمینه‌ساز افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و جذب نقدینگی بیشتر به بازار سرمایه می‌شود. علاوه بر این، ETFها با فراهم آوردن امکان سرمایه‌گذاری متنوع و کم‌هزینه، می‌توانند تخصیص منابع مالی را بهبود بخشیده و نقدینگی سرگردان در بازارهای غیرمولد نظیر ارز، طلا و مسکن را به سمت تولید و فعالیت‌های اقتصادی مولد هدایت کنند.
این نقش، به ویژه در اقتصادی مانند ایران که با مشکلاتی چون تورم ساختاری، نرخ بهره بالا و نوسانات ارزی روبه‌رو است، اهمیت دوچندان دارد. از سوی دیگر، ETFها با کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک، امکان مشارکت گسترده‌تر و دسترسی آسان‌تر اقشار مختلف جامعه به بازار سرمایه را فراهم می‌آورند. در نتیجه، این ابزارها می‌توانند به توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و تعمیق بازار سرمایه کمک کنند که خود زمینه‌ساز رشد پایدار اقتصادی خواهد بود.
ضعف آربیتراژ؛ کاهش ارزش معاملات
صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) در بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه، نسبت به کشورهای پیشرفته با چالش‌ها و ریسک‌های ساختاری بیشتری مواجه هستند. یکی از مهم‌ترین این ریسک‌ها، ریسک نقدشوندگی است. در این بازارها، عمق بازار ثانویه معمولا محدود بوده و حجم معاملات به اندازه‌ای نیست که بتواند پاسخگوی نیاز سرمایه‌گذاران باشد. این وضعیت می‌تواند منجر به ایجاد شکاف‌های قیمتی قابل‌توجه بین ارزش واحدهای ETF در بازار و ارزش خالص دارایی‌های (NAV) آنها شود.
ضعف سازوکارهای آربیتراژ، که در شرایط بازارهای توسعه‌یافته وظیفه حفظ توازن قیمت‌ها را بر عهده دارد، در بازارهای نوظهور کمتر کارآمد است. این موضوع باعث می‌شود قیمت ETFها گاهی به طور معناداری از ارزش واقعی دارایی‌های زیرین فاصله بگیرد که ریسک سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد. همچنین، وابستگی شدید ETFها به ثبات مقررات و قوانین بازار سرمایه، عاملی است که می‌تواند تهدیدی جدی برای عملکرد این صندوق‌ها در اقتصادهای در حال توسعه باشد.
نوآوری در خدمت مدیریت دارایی
بررسی روندهای جهانی نشان می‌دهد که صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) به‌تدریج به هسته مرکزی مدیریت دارایی در اقتصاد جهان تبدیل شده‌اند. نوآوری‌های فناورانه، به ویژه بهره‌گیری از هوش مصنوعی در مدیریت فعال ETFها، امکان طراحی و اجرای استراتژی‌های سرمایه‌گذاری پیشرفته‌تر و بهینه‌تر را فراهم کرده است.
این پیشرفت‌ها همراه با توسعه صندوق‌های موضوع‌محور که بر حوزه‌های خاص اقتصادی، فناوری‌های نوین یا بخش‌های خاص بازار تمرکز دارند، نشان می‌دهد که ETFها همچنان در مسیر تحول و نوآوری پایدار قرار دارند. این روند، ETFها را به ابزاری کلیدی در جریان سرمایه‌گذاری مسوولانه و توسعه پایدار تبدیل کرده‌است.
با توجه به این تحولات، پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده، سهم ETFها در تامین مالی غیرمستقیم بنگاه‌ها افزایش یافته و نقش آنها در توزیع بهینه ریسک در اقتصاد جهانی برجسته‌تر شود. این صندوق‌ها به واسطه شفافیت، نقدشوندگی بالا و هزینه‌های پایین، به بستری کارآمد برای جذب سرمایه و تقویت بازارهای مالی تبدیل خواهند شد که در نهایت به پایداری و رشد اقتصادی جهان کمک خواهد کرد.
تاثیر فناوری‌های نوین بر تحول صندوق‌ها
در سال‌های اخیر، فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی، بلاک‌چین و فناوری‌های مالی (FinTech) نقش بی‌بدیلی در تحول بازارهای مالی جهان ایفا کرده‌اند و صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) نیز از این روند مستثنی نبوده‌اند. این فناوری‌ها، ساختار و کارکرد ETFها را به‌گونه‌ای دگرگون ساخته‌اند که پاسخگوی نیازهای پیچیده و متنوع سرمایه‌گذاران در بازارهای امروز باشند.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، با بهره‌گیری از تحلیل داده‌های حجیم و شناسایی الگوهای سرمایه‌گذاری، به مدیران ETFها این امکان را می‌دهند که استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود را به‌طور پویا و دقیق‌تر تنظیم کنند. این قابلیت نه تنها موجب افزایش بازده سرمایه‌گذاران می‌شود، بلکه توانایی واکنش سریع به تغییرات بازار و مدیریت ریسک را نیز بهبود می‌بخشد.
فناوری بلاک‌چین، با ارائه بستری شفاف، امن و غیرمتمرکز برای ثبت تراکنش‌ها، تحول چشم‌گیری در فرآیند معاملات ETFها ایجاد کرده است. این فناوری امکان رصد دقیق و به‌روزرسانی لحظه‌ای اطلاعات صندوق‌ها را فراهم می‌کند و می‌تواند هزینه‌های اجرایی را کاهش دهد. همچنین، بلاک‌چین با افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و کاهش ریسک تقلب، دسترسی سریع‌تر و مطمئن‌تر به دارایی‌های مختلف را ممکن می‌سازد. فناوری‌های مالی (FinTech) نیز به شکل‌گیری پلتفرم‌های معاملاتی دیجیتال منجر شده‌اند که سرمایه‌گذاران خرد را قادر می‌سازد با سهولت و سرعت بالا به واحدهای ETF دسترسی پیدا کنند.
این پلتفرم‌ها با کاهش موانع ورود به بازار سرمایه، گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری و تعمیق بازارهای مالی را تسهیل می‌کنند. ترکیب این فناوری‌های نوین با ساختار ETFها، آینده‌ای روشن و پرامید برای این ابزار مالی رقم زده است. صندوق‌های قابل معامله، با قابلیت‌های بهبود یافته در شفافیت، نقدشوندگی و مدیریت ریسک، قادر خواهند بود نقش مهمی در توسعه بازارهای مالی پیچیده و پویا ایفا کنند و پاسخگوی نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران در سراسر جهان باشند.
تجربه کشورهای موفق
در ایالات متحده آمریکا، بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین بازار ETF جهان وجود دارد که با دارایی‌های تحت مدیریت بالغ بر چند هزار‌میلیارد دلار، به‌عنوان الگوی جهانی شناخته می‌شود. توسعه این بازار نتیجه چارچوب قانونی شفاف، حمایت قوی از حقوق سرمایه‌گذاران و حضور بازارگردان‌های حرفه‌ای و فعال است که نقدشوندگی بالا و کنترل نوسانات قیمت را تضمین می‌کنند.
همچنین، تنوع گسترده ETFها از شاخص‌های سهامی، اوراق قرضه، کالاها تا صندوق‌های مبتنی بر معیارهای ESG باعث شده این ابزارها پاسخگوی نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران باشند. کانادا نیز با تمرکز بر تقویت زیرساخت‌های فناوری مالی و توسعه پلتفرم‌های معاملاتی الکترونیکی، دسترسی آسان و امن سرمایه‌گذاران به ETFها را فراهم کرده است.
علاوه بر این، آموزش مستمر سرمایه‌گذاران و ترویج فرهنگ سرمایه‌گذاری از اولویت‌های اصلی سیاستگذاران کانادایی بوده و نقش مهمی در افزایش مشارکت عمومی در بازار سرمایه ایفا کرده است. در کشورهای اروپایی، به ویژه در اتحادیه اروپا، چارچوب‌های نظارتی هماهنگ و رویکرد منسجم برای حمایت از نوآوری در محصولات مالی، زمینه‌ساز توسعه سریع ETFها شده است. توجه ویژه به جنبه‌های پایداری و مسوولیت‌پذیری اجتماعی نیز باعث شده ETFهای موضوع‌محور و ESG محور سهم قابل‌توجهی از بازار را به خود اختصاص دهند.
سرنوشت ETF در ایران
آینده صندوق‌های قابل معامله در بورس ایران، بیش از هر چیز وابسته به کیفیت سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی داخلی است. برخلاف کشورهای توسعه‌یافته که روندهای جهانی نقش پررنگی در تعیین مسیر ETFها دارند، در ایران ثبات و شفافیت مقررات بازار سرمایه، استقلال نهادهای ناظر و تقویت زیرساخت‌های اجرایی از جمله عوامل کلیدی در تضمین موفقیت و گسترش این ابزارهای مالی محسوب می‌شوند.
یکی از پیش‌شرط‌های اساسی توسعه ETFها، تقویت نقش بازارگردان‌ها است. بازارگردان‌ها با تامین نقدشوندگی مستمر و کنترل نوسانات قیمتی، بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. همچنین توسعه ابزارهای مشتقه و قراردادهای پوشش ریسک به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ریسک‌های بازار را بهتر مدیریت کرده و با اطمینان بیشتری در ETFها سرمایه‌گذاری کنند.
در صورتی‌که این الزامات محقق شوند، صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌توانند به یکی از ارکان اصلی تعمیق بازار سرمایه ایران تبدیل شده و نقش بازارهای غیرشفاف و غیررسمی را در اقتصاد کاهش دهند. این روند می‌تواند منجر به افزایش کارآیی تخصیص سرمایه، ارتقای شفافیت مالی و تقویت ثبات اقتصاد کلان شود و در نهایت به رشد پایدار و توسعه اقتصادی کشور کمک کند.
نتیجه‌گیری
صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) دیگر صرفا ابزاری جانبی و حاشیه‌ای در نظام مالی جهانی نیستند، بلکه به بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار و معماری بازارهای سرمایه تبدیل شده‌اند. تجربه جهانی نشان می‌دهد که این صندوق‌ها با کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری، افزایش نقدشوندگی و ارتقای شفافیت اطلاعاتی، نقش بسزایی در بهبود کارآیی بازارهای مالی ایفا کرده و امکان دسترسی آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر سرمایه‌گذاران به تنوع وسیعی از دارایی‌ها را فراهم کرده‌اند.
در بازار سرمایه ایران، باوجود موانع و چالش‌های ساختاری و نهادی، ظرفیت بالقوه بالایی برای رشد و توسعه ETFها وجود دارد. تحقق این ظرفیت مستلزم اتخاذ اصلاحات عمیق در حوزه قوانین و مقررات، ایجاد ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در سیاست‌های اقتصادی، تقویت زیرساخت‌های معاملاتی و توسعه ابزارهای مکمل همچون بازارگردانی حرفه‌ای و ابزارهای پوشش ریسک است.
