با استفاده از روشهای نوین میتوان ظرفیت خالی واحدهای تولید را فعال کرد؛
کارآفرینی بدون کارخانه
در ایران، اما پس از استقرار دولت چهاردهم این روش بیش از پیش مورد استفاده قرار گرفت. اگر چه ایده آن در اواخر دهه ۸۰ مطرح شد، اما وزارت صمت ابتدا طرح تولید بدون کارخانه را در تهران و قم به طور آزمایشی راه انداخت و سپس در استان‌های صنعتی چون البرز، اصفهان و آذربایجان شرقی این طرح در دستور کار قرار گرفت.
هدف این طرح، استفاده از ظرفیت خالی برخی از کارخانه‌ها است. بر این اساس شرکت‌های کوچک با یک مجوز، می‌توانند تولید را به دیگران بسپارند. وزارت صمت مدعی است که در حال حاضر صنایع آرایشی و بهداشتی و همچنین مواد غذایی، با استفاده از تولید بدون کارخانه موفق شده‌اند برند خود را بسازند. فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که این روش می‌تواند تولید صنعتی را افزایش دهد و مزیت این روش آن است که یک ایده با سرمایه کم، سریع به بازار وارد می‌شود. البته در این راه مشکلاتی هم وجود دارد. با وجود تحریم‌ها تامین مواد اولیه برای صنایع نوپا سخت می‌شود. از سوی دیگر کیفیت کارخانه‌های پیمانکار یکسان نیست و احتمال اینکه قراردادهای برون‌سپاری مشکل داشته باشد، وجود دارد. هر چند دستورالعمل وزارت صمت شفاف و روشن است، ولی در مقام اجرا ضعف‌ها و مشکلاتی وجود دارد.
ایده تولید بدون کارخانه در صورت هدایت درست و سیاستگذاری مناسب می‌تواند گره‌گشای بسیاری از موانع تولید باشد و همچنین موجب رشد اشتغال‌زایی و توسعه برند ایرانی شود. همچنین این روش نه تنها هزینه را برای سرمایه‌گذاران کم می‌کند، بلکه نوآوری را افزایش می‌دهد. در دنیایی که ۷۰درصد تجارت جهانی با زنجیره تامین اتفاق می‌افتد، لازم است مدل‌های جدید تولید در ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد؛ یعنی زنجیره تولید باید از روش سنتی به هوشمند، تغییر کند. در همین راستا، سعید شجاعی، معاون برنامه‌ریزی، نوآوری و هوشمندسازی وزارت صمت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، مزیت‌ها و چالش‌های مدل تولید بدون کارخانه را تشریح کرد.
فرصت کارآفرینی
سعید شجاعی، معاون برنامه‌ریزی، نوآوری و هوشمندسازی وزارت صمت در پاسخ به سوالی در خصوص تولید بدون کارخانه و نحوه کمک به کارآفرینان جوان ایرانی برای راه‌اندازی برند، گفت: تولید بدون کارخانه، توانمندی مهندسی- بازرگانی فعال اقتصادی برای تولید برون‌سپاری شده با استفاده از ظرفیت واحدهای تولیدی موجود کشور است که نسبت به طراحی، بازاریابی و عرضه محصولات با علامت تجاری (برند) خاص اقدام می‌کند. به عنوان مثال یک شرکت دارویی، از طریق تولید بدون کارخانه موفق به تولید داروی میلرینون (از دسته‌ی داروهای قلب و عروق که در درمان نارسایی قلبی به کار برده می‌شود) شده است، همچنین برندی برای تولید تلویزیون بدون داشتن کارخانه با همین فرمول در حال تولید در کشور است.
شجاعی در خصوص اختصاص تسهیلات مانند وام یا معافیت‌های مالیاتی برای فعالان این حوزه پس از صدور گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه و توسعه صادرات از این طریق، بیان کرد: باتوجه به اینکه بخشی از ظرفیت اسمی واحد طی قرارداد به دارنده گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه واگذار شده است، لذا خدمات و مزایای پیش‌بینی شده برای واحدهای دارای پروانه بهره‌برداری اعم از تسهیلات سرمایه در گردش، مجوزهای مربوط به ثبت‌سفارش واردات مواد اولیه و واسطه‌ای تولید، ماده ۱۲۱ قانون امور گمرکی و ورود موقت، شامل دارنده گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه نیز می‌شود که می‌تواند زمینه‌ساز افزایش صادرات محصولات ایرانی شود.
معاون برنامه‌ریزی، نوآوری و هوشمندسازی وزارت صمت در خصوص چالش‌های برون‌سپاری تولید با توجه به تحریم‌ها و نوسانات ارزی، هم توضیح داد: یکی از چالش‌های دارندگان گواهی تولید بدون کارخانه تامین مواد اولیه است. با توجه به ماده (۳) تصویب‌نامه شماره ۲۶۷۸۱/ت۶۳۹۸۸هـ مورخ ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ هیات وزیران درخصوص تدوین شیوه‌نامه حمایت از تولید برون‌سپاری شده (تولید بدون کارخانه)، اخیرا پیش‌نویس شیوه‌نامه مذکور توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونت رئیس‌جمهور در امورتوسعه روستایی و مناطق محروم کشور تدوین و جهت طرح در جلسه آتی کارگروه ویژه پیگیری شعار سال۱۴۰۴ ارسال شده است. بر اساس بند ۵ پیش‌نویس مذکور، در راستای تسهیل دسترسی دارندگان مجوز به مواد اولیه مورد نیاز، کلیه دستگاه‌های اجرایی ارائه‌دهنده سهمیه مواد اولیه مجازند نسبت به اعطای سهمیه خرید مواد اولیه از مبادی ذی‌ربط (نظیر بورس کالای ایران، سامانه بازارگاه و...) در سقف ظرفیت اسمی مندرج در مجوز و متناسب با مدت اعتبار مجوز، اقدام و شیوه‌نامه اجرایی این بند را ظرف مدت دو ماه از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه تدوین و به تصویب مراجع ذی‌ربط برسانند.
رشد اشتغال و ضرورت نوآوری در تولید
یکی دیگر از مزیت‌های این مدل از تولید رشد اشتغال و کاهش بیکاری در بخش صنعت است. خصوصا که بخشی از خط تولید بسیاری از کارخانجات موجود به دلایل مختلف از جمله عدم بازاریابی مناسب، رکود کسب و کار یا عدم تامین سرمایه در گردش، تعطیل شده است. به همین خاطر ایده‌های نو می‌توانند در بخشی از کارخانه‌های موجود تبدیل به محصول شوند.
شجاعی در خصوص اینکه این مدل کسب‌وکار چقدر در کاهش بیکاری و استفاده از ظرفیت‌های بلااستفاده کارخانه‌های موجود موثر است، پاسخ داد: این الگوی تولید در واقع تزریق نقدینگی، دانش فنی تولید و مهارت بازاریابی به زیرساخت‌های تولیدی کشور است که بخشی از آن به دلیل کمبود نقدینگی یا نبود بازار مناسب غیرفعال است. لذا صدور گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه سبب افزایش بهره‌وری ظرفیت‌های تولیدی و افزایش اشتغال خواهد شد. با توجه به دستورالعمل سرمایه‌گذاری صنعتی و شیوه نامه حمایتی تولید بدون کارخانه و افزایش مزایای این نوع از تولید، نظیر امکان دریافت سهمیه مواد اولیه، واردات مواد اولیه مورد نیاز و... پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۴ تعداد بیشتری در زمره تولیدکنندگان بدون کارخانه قرار گیرند.
معاون وزیر صمت در خصوص اینکه تولید بدون کارخانه چگونه می‌تواند با فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی یا زنجیره تامین دیجیتال ادغام شود تا ایران را به یکی از صادرکنندگان منطقه تبدیل کند، تصریح کرد: هوش مصنوعی با توجه به دسترسی به داده‌ها و اطلاعات متنوع و گسترده موجود در صفحات و فضای مجازی می‌تواند در زمینه تعیین بازار هدف، نیازهای بازار، استراتژی فروش و... که برای تولید کالا لازم است، اطلاعات ارزشمندی به ایده‌پردازان بدهد. در واقع هوش مصنوعی با توجه به سوالات هدفمند و اهداف تولیدکننده می‌تواند نقش یک مشاور حاذق را ایفا کند. زنجیره تامین دیجیتال نیز سبب روانی جریان کالا و مواد اولیه از تامین کننده تا مصرف‌کننده و جریان کالا و محصولات از تولید تا بازار هدف می‌شود، لذا تولیدکننده به موقع و به صورت لحظه‌ای از نیازهای واحد تولیدی و بازار مطلع شده و بر اساس آن فرآیندهای خرید مواد اولیه و فروش محصولات خود را تنظیم می‌کند.
معاون برنامه‌ریزی و نوآوری وزیر صمت به استارت‌آپ‌های کوچک که می‌خواهند بدون کارخانه وارد بازار شوند، توصیه کرد: شناخت بازار و سلیقه مصرف کننده در موفقیت تولید بدون کارخانه تاثیر بسزایی دارد. بخشی از ظرفیت‌های خالی موجود در صنایع به دلیل عدم شناخت صحیح بازار، عدم ابتکار در تولید و ارائه محصولات متنوع متناسب با سلیقه مصرف کننده است، لذا در صورتی که استارت‌آپ‌های کوچک با شناخت کافی از بازار و ویژگی‌های محصول هدف وارد فرآیند تولید بدون کارخانه شوند، می‌توانند در مدت کوتاهی به سوددهی برسند.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های خالی صنایع
در همین رابطه موسی احمدزاده نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بیان کرد: در نتیجه پیگیری‌های مستمر فعالان بخش خصوصی و به منظور استفاده بهینه از ظرفیت‌های راکد صنعتی و کاهش بار مالی سرمایه‌گذاری‌های جدید، گواهی «تولید بدون کارخانه» به تصویب رسیده و رسما ابلاغ شده است. وی تاکید کرد: این طرح با هماهنگی نزدیک معاونت صنایع عمومی و معاونت برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) به اجرا درآمده و می‌تواند نقش موثری در ارتقای بهره‌وری و ایجاد اشتغال پایدار ایفا کند. این گواهی به تولیدکنندگان اجازه می‌دهد به جای صرف هزینه‌های سنگین برای خرید ماشین‌آلات، از خطوط تولید نیمه‌فعال موجود بهره ببرند و مسیر توسعه اقتصادی را هموارتر سازند.
احمدزاده در ادامه افزود: بر اساس مصوبه تازه دولت، تمامی تسهیلات و حمایت‌های اعطایی به واحدهای تولیدی، شامل حال فعالان «تولید بدون کارخانه» نیز خواهد شد. این تصمیم امکان ثبت‌سفارش توسط تولیدکنندگان بدون کارخانه و حتی واسطه‌های تولیدی را در سامانه جامع تجارت فراهم می‌کند و در نهایت به فعال‌سازی حداکثری کارخانه‌های کم‌کار و کاهش هزینه‌های عملیاتی بنگاه‌ها منجر می‌شود. وی با اشاره به اینکه «تولید بدون کارخانه» به عنوان الگویی از تولید بهینه شناخته می‌شود، اظهار کرد: این روش مزایای متعددی از جمله کاهش هزینه‌های عملیاتی، ارتقای کیفیت محصولات، افزایش انعطاف‌پذیری در زنجیره تامین، برخورداری از منافع زیست‌محیطی، بهبود بهره‌وری و ظرفیت تولید، و همچنین کسب برتری رقابتی در بازارهای داخلی و خارجی به همراه دارد.
