ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای تامین برق در زمستان
در وضعیت فعلی، تمرکز اصلی به زمستان و تامین برق برای پیک مصرف برمی‌گردد. برخلاف تصور عمومی، ناترازی برق در فصل سرد کشور ناشی از کمبود ظرفیت تولید یا سرمایه‌گذاری ناکافی در نیروگاه‌ها نیست، بلکه مشکل اصلی کمبود سوخت، به ویژه گاز نیروگاه‌ها است. در واقع، بخش عمده‌ای از مصرف گاز کشور در زمستان، یعنی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد، به بخش خانگی اختصاص می‌یابد. این در حالی است که حجم گاز قابل تخصیص برای نیروگاه‌ها در حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰میلیون متر مکعب است. با توجه به اینکه اولویت مصرف با خانوارها است، برخی نیروگاه‌ها ممکن است با کمبود گاز مواجه شوند و نتوانند با ظرفیت کامل خود فعالیت کنند.
تجارب گذشته نشان می‌دهد که نیروگاه‌ها برای مواجهه با کمبود گاز، از سوخت‌های جایگزین مانند گازوئیل و مازوت استفاده می‌کنند. در طراحی هر نیروگاه، مخازن سوخت مایع به اندازه ۴۵ تا ۶۰ روز پیش‌بینی شده‌اند تا در شرایط بحرانی، امکان تولید برق بدون گاز فراهم باشد. همکاری سالانه وزارت نیرو و شرکت پالایش و پخش، تکمیل مخازن نیروگاه‌ها را تضمین می‌کند و استفاده از این سوخت‌های جایگزین ابزار مناسبی برای عبور از زمستان بدون کمبود برق است. در پاییز امسال نیز، نیروگاه‌ها از سوخت مایع به خوبی استفاده کردند و توانستند نیاز مصرف‌کنندگان را بدون کمبود و قطعی برق پوشش دهند.
این تجربه نشان می‌دهد که اگر برنامه‌ریزی برای تکمیل مخازن نیروگاه‌ها و تامین سوخت جایگزین به درستی اجرا شود، زمستان پیش‌رو نیز با کمترین مشکل مواجه خواهد شد. با وجود این، مساله کمبود برق، پدیده‌ای کوتاه‌مدت نیست و ریشه در چند دهه غفلت و تصمیمات نادرست در حوزه حکمرانی انرژی کشور دارد. عدم سرمایه‌گذاری مناسب در بخش تولید برق و برنامه‌ریزی ناکافی برای مدیریت منابع انرژی در سال‌های گذشته، شرایط فعلی را رقم زده است. در چند سال اخیر، دولت‌ها و نهادهای مرتبط با حوزه انرژی، سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تجدیدپذیر را افزایش داده‌اند و این اقدام، بخشی از کمبود برق را جبران می‌کند. با این حال، ظرفیت ایجاد شده از انرژی‌های تجدیدپذیر، تنها بخش کوچکی از پیک مصرف را پوشش می‌دهد و نمی‌تواند به تنهایی پاسخگوی کل کمبود برق کشور باشد.
انرژی‌های تجدیدپذیر، مانند نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، سهم محدودی از تولید برق کشور دارند و عمدتا در زمان پیک مصرف ظهر قابل استفاده هستند. با این حال، اقدامات صورت گرفته در چند سال اخیر، از جمله تشویق سرمایه‌گذاری‌ها و تخصیص منابع مالی از سوی صندوق توسعه ملی و بانک‌ها، امکان افزایش سهم تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم کرده است. بر اساس برآوردها، میزان برق تولیدی از این منابع در حال حاضر حدود ۲۶۰۰ تا ۲۷۰۰ مگاوات است که حدود ۲ درصد کل مصرف برق کشور را پوشش می‌دهد. این نسبت در کشورهای پیشرفته به مراتب بیشتر است؛ به عنوان مثال، ترکیه بیش از ۱۰ درصد، آلمان حدود ۳۰ درصد و اسپانیا حدود ۴۵ درصد برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین می‌کنند.
در دهه‌های گذشته، به دلیل دسترسی آسان به سوخت‌های فسیلی و ارزان بودن آن، سرمایه‌گذاری در بخش تجدیدپذیر به تعویق افتاد و توسعه شبکه‌های خورشیدی و بادی با کندی مواجه شد. اکنون کشور ناچار است برای پاسخ به نیاز انرژی پاک و کاهش آلایندگی، مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را جدی دنبال کند. انتخاب راهکارهای سبز و پاک برای تولید برق، نه تنها موجب کاهش آلایندگی می‌شود، بلکه استقلال انرژی و کاهش فشار بر منابع فسیلی محدود را نیز تضمین می‌کند.
نقش بخش خصوصی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار حیاتی است. بخش خصوصی و تشکل‌های فعال در این حوزه، بیش از ۵۰۰ عضو دارند و تجربیات متنوعی در زمینه تولید برق از انرژی‌های خورشیدی و بادی ارائه کرده‌اند. مشارکت فعال این تشکل‌ها و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، به همراه سیاستگذاری درست دولت، می‌تواند شبکه برق کشور را به شکل پایدار توسعه دهد و سهم قابل‌توجهی از کمبودها را جبران کند. یکی از اهداف مهم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش فشار بر شبکه برق در ساعات اوج مصرف است. نیروگاه‌های خورشیدی می‌توانند در ساعات ظهر که پیک مصرف بیشتر است، بخش قابل‌توجهی از بار شبکه را پوشش دهند و از نیاز به استفاده از سوخت‌های جایگزین و سوخت فسیلی بکاهند. این اقدام نه تنها باعث کاهش مصرف گاز و مازوت می‌شود، بلکه به کاهش هزینه‌های تولید برق و پایداری شبکه نیز کمک می‌کند.
علاوه بر این، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با هدف کاهش آلایندگی و حرکت به سمت تولید برق پاک، هماهنگی با استانداردهای جهانی و اهداف آب‌وهوایی را نیز فراهم می‌کند. کشورهای پیشرفته با سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌های پاک، علاوه بر حفظ محیط زیست، توانسته‌اند وابستگی خود را به سوخت‌های فسیلی کاهش دهند و امنیت انرژی را تضمین کنند. ایران نیز با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های موجود، می‌تواند مسیر مشابهی را دنبال کند و نقش موثری در تولید برق پاک داشته باشد. تجارب نشان داده است که همکاری بین دولت و بخش خصوصی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، راهکار موثری برای افزایش ظرفیت تولید برق است. تخصیص منابع مالی مناسب، ایجاد مشوق‌های سرمایه‌گذاری و حمایت از بخش خصوصی، از جمله اقدامات کلیدی برای تحقق این هدف محسوب می‌شود. علاوه بر این، برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت مصرف و تامین سوخت جایگزین می‌تواند مانع از بروز بحران‌های احتمالی در زمستان شود و از قطعی برق جلوگیری کند.
پیش‌بینی می‌شود با ادامه تکمیل مخازن سوخت مایع نیروگاه‌ها، استفاده بهینه از منابع تجدیدپذیر و هماهنگی بین وزارت نیرو و وزارت‌نفت، زمستان پیش‌رو بدون کمبود برق پشت سر گذاشته شود. مدیریت صحیح منابع، سرمایه‌گذاری هدفمند و برنامه‌ریزی دقیق برای پیک مصرف، ابزارهای موثری هستند که می‌توانند از بحران برق جلوگیری کنند و ثبات شبکه را حفظ نمایند.
تجربه سال‌های گذشته و اقدامات جاری نشان می‌دهد که مساله کمبود برق تنها ناشی از کمبود تولید نیست، بلکه ترکیبی از مدیریت ناکافی منابع، کمبود سوخت و عقب‌ماندگی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. با اصلاحات مناسب، افزایش همکاری بخش خصوصی و دولت و استفاده از منابع تجدیدپذیر، می‌توان چشم‌انداز مثبتی برای تامین برق در فصل زمستان و آینده متصور شد. با توجه به این واقعیت‌ها، ضروری است که نهادهای تصمیم‌گیرنده و فعالان صنعت برق، برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگ داشته باشند تا پیک مصرف زمستان با کمترین ناترازی سپری شود و از ظرفیت کامل تولید برق استفاده شود. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نه تنها یک ضرورت محیط‌زیستی است، بلکه یک ابزار کلیدی برای امنیت انرژی و پایداری شبکه نیز محسوب می‌شود و می‌تواند نقش بسزایی در کاهش فشار بر سوخت‌های فسیلی و تضمین تامین پایدار برق داشته باشد.
* عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی
