سوت‌زنی مالیاتی ابزاری برای عدالت مالیاتی
این عمل، که اغلب از سوی کارمندان، حسابداران یا حتی شرکای تجاری فعالان اقتصادی انجام می‌شود، نقش مهمی در برقراری عدالت مالیاتی و افزایش شفافیت اقتصادی ایفا می‌کند. همه افراد جامعه در قبال گزارش تخلفات و فرار مالیاتی مسوولیت اجتماعی دارند.
در بسیاری از کشورها، سیستم‌های سوت‌زنی مالیاتی با هدف تشویق افراد به گزارش تخلفات مالیاتی و در عین حال، حفاظت از آنها در برابر انتقام‌جویی سازمان‌ها و افراد متخلف، طراحی شده‌اند. این سیستم‌ها نه تنها به دولت‌ها در جمع‌آوری درآمدهای مالیاتی از دست رفته کمک می‌کنند، بلکه به عنوان یک مکانیسم بازدارنده قوی علیه فرار مالیاتی عمل می‌کنند.
اهمیت و ضرورت سوت‌زنی مالیاتی
سوت‌زنی مالیاتی از چند جهت دارای اهمیت بالایی است. نخست، فرار مالیاتی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی برای دولت‌هاست و با وجود تلاش‌های سازمان‌های مالیاتی برای شناسایی متخلفان، برخی از روش‌های فرار مالیاتی بسیار پیچیده و پنهان هستند. سوت‌زن‌ها با ارائه اطلاعات دقیق و داخلی، به دولت‌ها کمک می‌کنند تا این تخلفات را کشف کرده و مالیات‌های معوق را وصول کنند. این امر به افزایش منابع مالی دولت برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت و سایر خدمات عمومی منجر می‌شود.
دوم، وقتی برخی از افراد و شرکت‌ها به طور غیرقانونی از پرداخت مالیات فرار می‌کنند، بار مالیاتی بر دوش دیگر مالیات‌دهندگان، یعنی شهروندان و شرکت‌هایی که مالیات خود را به موقع پرداخت می‌کنند، سنگین‌تر می‌شود. سوت‌زنی با کشف این تخلفات، به برقراری یک نظام مالیاتی عادلانه‌تر کمک می‌کند که در آن همه افراد و نهادها سهم خود را از هزینه‌های عمومی می‌پردازند.
سوم، فساد اقتصادی اغلب با فرار مالیاتی گره خورده است. سوت‌زنی مالیاتی می‌تواند به افشای شبکه‌های فساد و پول‌شویی کمک کند و اطلاعات ارزشمندی را برای مقامات قضایی فراهم آورد. این امر به ایجاد یک محیط کسب و کار سالم‌تر و شفاف‌تر منجر می‌شود. در نهایت، آگاهی از وجود یک سیستم سوت‌زنی فعال می‌تواند مدیران و کارمندان را به رعایت قوانین و مقررات مالیاتی وادار کند. این امر به بهبود حاکمیت شرکتی و افزایش مسوولیت‌پذیری در سازمان‌ها منجر می‌شود.
تقویت و توسعه سوت‌زنی مالیاتی
سوت‌زنی مالیاتی به عنوان یکی از ابزارهای موثر برای مقابله با فرار مالیاتی و افزایش شفافیت اقتصادی، در بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای یافته است. تقویت و توسعه این سازوکار نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات و ملاحظات کلیدی است که مهم‌ترین آنها، حمایت از سوت‌زن‌ها محسوب می‌شود. وجود قوانین محکم برای حفاظت از هویت افراد گزارش‌دهنده، تضمین عدم اخراج آنها از محل کار و ارائه حمایت‌های حقوقی، لازمه موفقیت این سیستم‌هاست.
از سوی دیگر، دقت و صحت اطلاعات ارائه‌شده توسط سوت‌زن‌ها اهمیت فراوان دارد. برای همین، سیستم‌های سوت‌زنی باید مجهز به سازوکارهای راستی‌آزمایی و ارزیابی اطلاعات باشند تا گزارش‌های دریافتی دقیق و قابل‌اتکا باشند. علاوه بر این، تجربه جهانی نشان می‌دهد که اعطای پاداش مالی به سوت‌زن‌ها نقش مهمی در افزایش انگیزه آنها دارد. در بسیاری از کشورها این پاداش درصدی از مبلغ مالیات وصول‌شده است. بنابراین، تنظیم قوانین شفاف و منصفانه درباره میزان و شرایط پرداخت پاداش می‌تواند مشوقی قوی برای مشارکت موثر افراد باشد.
در ایران نیز طی سال‌های اخیر تلاش‌های قابل‌توجهی برای نهادینه‌سازی سوت‌زنی مالیاتی صورت گرفته است. سازمان امور مالیاتی کشور با راه‌اندازی سامانه‌های اختصاصی، بستر مناسبی برای گزارش تخلفات ایجاد کرده و گام مهمی در جهت افزایش عدالت مالیاتی برداشته است. با‌این‌حال، برای بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت این ابزار، چند اقدام کلیدی همچنان در حال پیگیری و توسعه است. نخست، افزایش آگاهی عمومی از طریق برنامه‌های اطلاع‌رسانی گسترده در دستور کار قرار دارد. آشنایی مردم با اهمیت سوت‌زنی و آموزش نحوه استفاده از سامانه‌های موجود، موجب خواهد شد مشارکت اجتماعی در مبارزه با فرار مالیاتی تقویت شود.
دوم، تقویت حمایت‌های قانونی است. تدوین و تصویب قوانین جامع برای حمایت از سوت‌زن‌ها می‌تواند امنیت خاطر آنان را تضمین کرده و انگیزه‌شان را برای افشای تخلفات افزایش دهد. سوم، شفاف‌سازی مکانیسم پاداش است. بازبینی و اصلاح روند پرداخت پاداش‌ها به‌گونه‌ای که عادلانه، شفاف و قابل اعتماد باشد، نه‌تنها اعتماد سوت‌زن‌ها را جلب می‌کند، بلکه انگیزه آنها را برای ارائه گزارش‌های دقیق‌تر بالا می‌برد. و در نهایت، توسعه سامانه‌های کارآمد گزارش‌دهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. طراحی این سامانه‌ها باید بر سهولت استفاده، امنیت اطلاعات و حفاظت کامل از هویت گزارش‌دهندگان متمرکز باشد تا افراد بدون نگرانی بتوانند تخلفات را گزارش کنند.
به طور کلی، سوت‌زنی مالیاتی زمانی می‌تواند به ابزاری موثر برای تحقق عدالت مالیاتی و افزایش شفافیت اقتصادی بدل شود که در کنار ایجاد بسترهای فناورانه، حمایت‌های قانونی و انگیزشی نیز به‌صورت جدی دنبال شود. تجربه جهانی و اقدامات داخلی نشان می‌دهد که با استمرار این روند، ایران می‌تواند از ظرفیت سوت‌زنی مالیاتی برای مقابله با فرار مالیاتی و تقویت اعتماد عمومی بهره‌برداری موثری داشته باشد.
