فرآیند مالیات‌ستانی با کاهش بوروکراسی تسهیل شد
سامانه مؤدیان؛ قلب دیجیتال عدالت مالیاتی
سامانه مؤدیان، به عنوان ستون فقرات نظام مالیاتی دیجیتال ایران، این امکان را فراهم کرده است که تراکنش‌ها و فروش‌ها به شکل برخط ثبت و پایش شوند و اطلاعات واقعی و قابل اعتماد برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی در اختیار دولت قرار گیرد. اجرای این سامانه نه تنها فرآیند دریافت مالیات را ساده‌تر و سریع‌تر کرده، بلکه به شکل موثری از فرار مالیاتی جلوگیری می‌کند و اعتماد عمومی نسبت به عدالت مالیاتی را تقویت می‌کند. در واقع، سامانه مؤدیان پلی میان دنیای سنتی مالیات و نظام مالیاتی هوشمند و داده‌محور ایجاد کرده است.
از دفتر و ممیز تا داده و سامانه
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان یکی از مهم‌ترین اصلاحات ساختاری نظام مالیاتی ایران است که با هدف شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی، کاهش فرار مالیاتی و تحقق عدالت مالیاتی تدوین شد. این قانون در سال ۱۳۹۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و سازمان امور مالیاتی کشور را مکلف کرد تا با راه‌اندازی سامانه‌ای متمرکز، تمامی اطلاعات مالیاتی مؤدیان را به‌صورت برخط ثبت و مدیریت کند. سامانه مؤدیان، زیرساخت اصلی اجرای این قانون است. هر مؤدی اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی، باید در این سامانه ثبت‌نام کند و از طریق کارپوشه اختصاصی خود، اطلاعات فروش، درآمد و صورت‌حساب‌هایش را برای سازمان امور مالیاتی ارسال کند. به بیان ساده، این سامانه درگاهی رسمی برای ارتباط مستقیم میان مؤدیان و سازمان است و امکان ثبت و پیگیری کلیه فرآیندهای مالیاتی را به شکل دیجیتال فراهم می‌کند.
پایانه‌های فروشگاهی نیز ابزارهایی هستند که امکان صدور صورت‌حساب الکترونیکی و اتصال به سامانه مؤدیان را دارند. دستگاه‌های کارت‌خوان، درگاه‌های پرداخت اینترنتی و نرم‌افزارهای صندوق فروشگاهی از جمله همین پایانه‌ها محسوب می‌شوند. هر مؤدی موظف است از طریق این پایانه‌ها فروش خود را ثبت و اطلاعات مربوط به آن را در حافظه مالیاتی ذخیره کند. حافظه مالیاتی در واقع ابزار الکترونیکی متصل به سامانه مؤدیان است که تمام تراکنش‌ها و صورت‌حساب‌ها در آن نگهداری می‌شود.
یکی از اجزای اصلی این سیستم، صورت‌حساب الکترونیکی است. این صورت‌حساب دارای شماره منحصر‌به‌فرد مالیاتی است و شامل اطلاعات دقیق خریدار، فروشنده، مبلغ، تاریخ و شناسه مالیاتی است. استفاده از این صورت‌حساب باعث می‌شود تمامی معاملات به‌صورت شفاف و قابل رهگیری ثبت شود و امکان خطا یا تخلف به حداقل برسد.
هدف اصلی قانون، حذف رویه‌های سنتی و ممیزمحور در نظام مالیاتی است. پیش از این، ارزیابی درآمد مؤدیان معمولا بر اساس تخمین یا بررسی‌های موردی انجام می‌شد، اما با اجرای این قانون، مالیات‌ها بر مبنای داده‌های واقعی و مستند تعیین می‌شود. به این ترتیب، ماموران مالیاتی کمتر نیاز به مراجعه حضوری خواهند داشت و تعامل مؤدی و سازمان عمدتا از طریق سامانه انجام می‌شود.
اجرای کامل این قانون علاوه بر تسهیل امور مالیاتی، زمینه‌ساز اعتمادسازی میان مردم و دولت نیز هست، چراکه با ثبت دقیق تراکنش‌ها، عدالت مالیاتی بیشتر محقق می‌شود؛ مؤدیانی که درآمد بالاتری دارند، مالیات بیشتری می‌پردازند و کسانی که فعالیت محدودتری دارند، از پرداخت مالیات اضافی معاف خواهند بود. با این حال، برای تضمین اجرای قانون، جریمه‌هایی نیز تعیین شده است.
در صورت تخلف عدم صدور صورت‌حساب الکترونیکی مؤدیان باید معادل ده درصد مبلغ فروش انجام شده بدون صدور صورت حساب الکترونیکی یا بیست‌میلیون ریال – هرکدام که بیشتر باشد – جریمه پرداخت کنند. تخلفات شامل عدم عضویت در سامانه، استفاده نکردن از پایانه فروشگاهی، به‌کارگیری حافظه مالیاتی دیگران یا اعلام نکردن شماره حساب‌های مرتبط با فعالیت اقتصادی است. همچنین، مؤدیان متخلف از معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی محروم خواهند شد.
در حال حاضر دسترسی به سامانه مؤدیان از طریق نشانی اینترنتی my.tax.gov.ir امکان‌پذیر است. کاربران در این درگاه می‌توانند ثبت‌نام کنند، صورت‌حساب‌های خود را ارسال کرده و وضعیت پرونده‌های مالیاتی‌شان را پیگیری کنند. این تحول موجب کاهش بوروکراسی اداری، صرفه‌جویی در زمان و کاهش هزینه‌های جانبی برای کسب‌وکارها شده است.
به طور کلی، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، گامی مهم در مسیر دیجیتالی‌سازی نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود. این قانون با فراهم کردن بستر ثبت برخط اطلاعات مالی، مانع از فرار مالیاتی می‌شود، عدالت مالیاتی را تقویت می‌کند و پایه‌ای مستحکم برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی دقیق‌تر فراهم می‌سازد. اجرای کامل آن می‌تواند به شفاف‌تر شدن اقتصاد ایران و کاهش فاصله میان درآمد واقعی و مالیات پرداختی منجر شود.
گامی موثر در شفافیت اقتصادی
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان با هدف جلوگیری از پیش‌بینی و سوءاستفاده از نوسانات قیمت در بازارهای ارز، طلا، خودرو و مسکن طراحی شده است و نقش مهمی در مهار سوداگری و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی دارد. اجرای این قانون گامی اساسی در جهت تحول نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه تحقق عدالت مالیاتی را بیش از پیش فراهم کند.
به گفته معاون فناوری‌های سازمان امور مالیاتی کشور، سامانه مؤدیان موجب رفع خلأ داده‌ای میان مردم و کسب‌وکارها شده و با ثبت برخط معاملات، اجرای دقیق قانون مالیات بر سوداگری را ممکن می‌سازد. در واقع، این سامانه بستر جمع‌آوری اطلاعات واقعی معاملات اقتصادی را فراهم کرده و با اتصال به پایانه‌های فروشگاهی، گردش مالی افراد را به‌صورت شفاف و لحظه‌ای در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین مزایای این طرح، تعیین مالیات بر اساس داده‌های واقعی و قابل محاسبه است؛ یعنی مالیات هر فرد متناسب با درآمد واقعی او محاسبه می‌شود و این موضوع به برقراری عدالت مالیاتی کمک می‌کند. همچنین اجرای کامل این قانون باعث کاهش چشم‌گیر فرار مالیاتی، مقابله با فساد اقتصادی و جلوگیری از پدیده‌هایی مانند پول‌شویی، قاچاق و کدفروشی می‌شود.
کارشناسان معتقدند در صورت اجرای دقیق و فراگیر قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، نظام مالیاتی کشور از روش‌های سنتی فاصله گرفته و به سمت ساختاری داده‌محور، شفاف و عادلانه حرکت می‌کند؛ ساختاری که ضمن تامین پایدار درآمدهای دولت، اعتماد عمومی را نسبت به عدالت و سلامت نظام مالیاتی افزایش می‌دهد و زمینه رشد اقتصادی و رقابت سالم در بازار را فراهم می‌سازد.
چرا سامانه مؤدیان؟
اهمیت سامانه مؤدیان در نقش آن در تحقق شفافیت مالی، عدالت مالیاتی و افزایش کارآمدی نظام مالیاتی کشور نمود پیدا می‌کند. این سامانه امکان ثبت، تبادل و پایش برخط تراکنش‌های اقتصادی را فراهم می‌کند و به‌عنوان قلب طرح تحول دیجیتال نظام مالیاتی عمل می‌کند. سامانه مؤدیان به شکل موثری از فرار مالیاتی جلوگیری می‌کند. طبق برآوردهای رسمی، شکاف میان مالیات بالقوه و مالیات واقعی در ایران رقم بالایی را نشان می‌دهد.
این سامانه با ثبت دقیق تراکنش‌ها و اتصال مستقیم پایانه‌های فروشگاهی به سازمان امور مالیاتی، زمینه پنهان‌سازی درآمد را از بین می‌برد و انضباط مالی را افزایش می‌دهد. این سامانه با شفاف‌سازی جریان‌های مالی و مقابله با پول‌شویی، مسیر نقل‌وانتقال وجوه را روشن می‌کند. سازمان امور مالیاتی با استفاده از داده‌های برخط می‌تواند رفتارهای مشکوک مالی را شناسایی کند و از تخلفات مالی جلوگیری کند. این فرآیند باعث می‌شود نظام اقتصادی کشور به سمت شفافیت و سلامت حرکت کند.
سامانه مؤدیان همچنین خطای انسانی و سلیقه‌گرایی در ممیزی مالیاتی را کاهش می‌دهد. این سامانه با برقراری تناسب میان درآمد و مالیات پرداختی، عدالت مالیاتی را در سطح اصناف و مشاغل گسترش می‌دهد. مؤدیانی که فعالیت شفاف دارند، مالیات عادلانه پرداخت می‌کنند و بار مالیاتی از دوش کسب‌وکارهای قانون‌مدار برداشته می‌شود.
در نهایت، سامانه مؤدیان به دولت کمک می‌کند تا سیاستگذاری اقتصادی را بر پایه داده‌های واقعی انجام دهد. اطلاعات تجمیع‌شده در این سامانه امکان تحلیل دقیق بازار، تصمیم‌گیری درباره نرخ مالیات، و طراحی سیاست‌های حمایتی هدفمند را فراهم می‌کند. در مجموع، سامانه مؤدیان با ایجاد شفافیت، عدالت و انضباط مالی، پایه‌گذار اقتصادی داده‌محور و پاسخ‌گو در کشور می‌شود و مسیر اصلاحات پایدار مالیاتی را هموار می‌کند.
پایان عصر کاغذی مالیات
از اول دی ماه، صورت‌حساب‌های کاغذی در نظام مالیاتی ایران اعتبار قانونی نخواهند داشت و تنها صورت‌حساب‌های الکترونیکی ثبت‌شده در سامانه مؤدیان به‌عنوان مرجع رسمی معاملات اقتصادی پذیرفته می‌شوند. این اقدام، بخشی از اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان است که با هدف شفاف‌سازی فرآیند مالیات‌ستانی و کاهش اختلافات بین مؤدیان و سازمان امور مالیاتی طراحی شده است. در نظام سنتی مالیات‌ستانی، محاسبه مالیات بر اساس برآورد و سلیقه ماموران انجام می‌شد که گاهی باعث بروز خطا و مشکلاتی برای فعالان اقتصادی می‌گردید.
با راه‌اندازی سامانه مؤدیان، مسوولیت ثبت معاملات واقعی بر عهده خود مؤدیان گذاشته شده و فرآیند مالیات‌ستانی به شکل عادلانه و مبتنی بر داده‌های واقعی انجام می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم سامانه مؤدیان، حذف برآوردهای فردی و افزایش شفافیت در تمام مراحل مالیاتی است. ثبت دقیق تراکنش‌ها و تایید آنها توسط خریدار و فروشنده، این صورت‌حساب‌ها را به اسناد رسمی و معتبر مالیاتی تبدیل می‌کند و از بروز اختلافات جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، ثبت این صورت‌حساب‌ها امکان استرداد مالیات بر ارزش افزوده را برای مؤدیان فراهم می‌آورد.
قانون همچنین این امکان را فراهم کرده است که افرادی که قادر به انجام تکالیف خود نیستند، بتوانند از طریق شرکت‌های معتمد مالیاتی امور خود را پیگیری کنند. در مجموع، اجرای سامانه مؤدیان نه تنها فرآیند مالیات‌ستانی را ساده و شفاف می‌کند، بلکه اعتماد متقابل میان دولت و فعالان اقتصادی را تقویت کرده و پایه‌ای مستحکم برای عدالت مالیاتی ایجاد می‌کند.
