چگونه اقدامات سازمان امور مالیاتی باعث افزایش عدالت و اعتماد عمومی شد؟
سیاستگذاری برای مهار تبعیض مالیاتی
در دهه اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور با اتخاذ مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند و هوشمندانه، گام‌های موثری برای کاهش تبعیض مالیاتی برداشته است. تلاش‌های این سازمان در راستای شفاف‌سازی فرآیندها، هوشمندسازی سامانه‌های مالیاتی، شناسایی دقیق مؤدیان و اصلاح مقررات، نشان‌دهنده تعهد جدی به ایجاد نظام مالیاتی عادلانه است. باید اذعان کرد که این اقدامات تا حد زیادی موفقیت‌آمیز بوده و دستاوردهای آن در کاهش تبعیض مالیاتی، قابل تحسین است.
برای درک بهتر این مسیر و تاثیر اقدامات سازمان امور مالیاتی، دنیای اقتصاد در این گزارش تلاش کرده تا ضمن بررسی مزایای کاهش تبعیض مالیاتی، اثرات اقتصادی و اجتماعی این اقدام را نیز تحلیل کند. هدف این گزارش، ارائه تصویری روشن از تلاش‌های صورت‌گرفته و پیامدهای آن بر عدالت اقتصادی، اعتماد عمومی و رفتار فعالان اقتصادی است.
چگونه تبعیض کاهش یافت؟
در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور با اتخاذ مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند، توانسته است به شکل قابل‌توجهی تبعیض مالیاتی را کاهش دهد و عدالت در فرآیند مالیات ستانی را تقویت کند. یکی از مهم‌ترین اقدامات این سازمان هوشمندسازی فرآیند مالیات ستانی بوده که با استفاده از سامانه‌های داده‌محور، امکان تحلیل دقیق اطلاعات مالی مودیان فراهم شد و در نتیجه تصمیم‌گیری‌ها دیگر بر اساس سلیقه فردی ممیزان انجام نمی‌گیرد. این موضوع به طور مستقیم با حذف دخالت انسانی و سلیقه‌ای در فرآیند مالیات ستانی همراه شد و فرصت رفتار تبعیض‌آمیز را به حداقل رساند.
سامانه مودیان مالیاتی، یکی از مهم‌ترین مصداق‌های هوشمندسازی داده‌محور نظام مالیاتی کشور به شمار می‌رود. این سامانه برای جمع‌آوری و هماهنگی اطلاعات مودیان مالیاتی ایجاد شده و اهداف مختلفی را دنبال می‌کند؛ از جمله این اهداف می‌توان به یکپارچه‌سازی اطلاعات اقتصادی مودیان مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی و آماده‌سازی بستر برای حسابرسی‌های سیستمی اشاره کرد.
از دیگر اقدامات بسیار اثرگذار، که به واسطه هوشمندسازی داده‌محورو سامانه مودیان مالیاتی ممکن شده، شناسه‌گذاری کالاها است. در این فرآیند، به هر کالا یک کد یکتا اختصاص داده می‌شود که امکان ردیابی آن از تولید یا واردات تا فروش نهایی را فراهم می‌کند. این کار باعث می‌شود که هیچ کالایی بدون ثبت قانونی و بدون پرداخت مالیات مشخص در بازار گردش نکند.
با شناسه‌گذاری، سازمان امور مالیاتی می‌تواند به طور دقیق مالیات مربوط به هر کالا را شناسایی کند و از رفتارهای سلیقه‌ای جلوگیری شود. طی دوسال اخیر،شناسه‌گذاری کالاها و خدمات از حدود ۴۰ هزار مورد به بیش از سه میلیون مورد رسیده است. علاوه بر این، شناسه‌گذاری کالا به کاهش فرار مالیاتی و برخورد برابر با همه تولیدکنندگان و واردکنندگان کمک می‌کند و یکی از ستون‌های اصلی عدالت مالیاتی در ایران محسوب می‌شود. همچنین در زمان صدور فاکتور از سوی فعالان اقتصادی، مشمولیت مالیات ارزش افزوده و نرخ آن برای کالا یا خدمت مذکور، در لحظه مشخص می‌شود؛ این مهم افزایش پیش‌بینی در اقتصاد کشور را به دنبال دارد.
یکی از مهم‌ترین نتایج اشراف بر داده‌های مستند و از جمله اقدامات اثرگذار اخیر، اجرای تبصره ماده۱۰۰ و تسهیل فرآیند مالیات ستانی برای مشاغل خرد و واحدهای کوچک است. این تبصره، امکان پرداخت مالیات بر اساس درآمد واقعی و با فرایندی ساده‌تر را برای کسب‌وکارهای کوچک و واحدهای خرد فراهم کرده است و به آنها اجازه می‌دهد بدون مواجهه با پیچیدگی‌های ممیزی سنتی، مالیات خود را به صورت مقطوع پرداخت کنند. در نتیجه، فشار مالیاتی نامتوازن بر اصناف کوچک کاهش یافته و فرصت تبعیض نیز محدود شده است. این اقدام باعث شد که مودیان کوچک احساس کنند نظام مالیاتی عادلانه و هماهنگ با ظرفیت واقعی اقتصادی آنها عمل می‌کند و این خود موجب افزایش اعتماد عمومی به نظام مالیاتی شد.
سازمان امور مالیاتی همچنین با تلاش برای کاهش حجم معافیت‌ها و بخشودگی‌ها، قصد دارد تا امکان تبعیض ناشی از اعطای معافیت‌های غیرشفاف را محدود کند و شفافیت بیشتری در نحوه برخورد با مودیان به وجود بیاورد. البته همان‌طور که در گزارش‌های پیشین دنیای اقتصاد به آن اشاره شده، کاهش و یا حذف معافیت‌های غیرضروری باید از سمت سیاستگذار صورت گیرد و سازمان امور مالیاتی به‌عنوان مجری آن را اجرا کند.
اما اقدامات سازمان به اینجا ختم نشد و برای افزایش سرعت و عدالت در رسیدگی‌ها، زمان پاسخ به شکایات مالیاتی را نیز کاهش داد، این امر موجب شد مودیان سریع‌تر به حقوق خود دسترسی پیدا کنند و فرآیند مالیاتی برای همه یکسان اجرا شود. در کنار این‌ها، اقساطی کردن مالیات به ویژه برای واحدهای تولیدی، دانش‌بنیان و آسیب‌دیده از بحران‌ها، فشار نامتوازن بر برخی مودیان را کاهش داد و انعطاف بیشتری ایجاد کرد.
همچنین، راه‌اندازی سامانه سوت زنی یکی دیگر از اقدامات مهم بوده است. این سامانه امکان گزارش تخلفات مالیاتی و فساد توسط مودیان، کارکنان و حتی عموم مردم را فراهم می‌کند. با استفاده از این سیستم، گزارش‌های همگانی جمع‌آوری شده و سازمان می‌تواند سریع‌تر تخلفات را شناسایی و رسیدگی کند. سامانه سوت زنی نه تنها فرار مالیاتی را کاهش می‌دهد، بلکه با ایجاد شفافیت و نظارت اجتماعی، زمینه رفتار تبعیض‌آمیز در فرآیند رسیدگی مالیاتی را به حداقل می‌رساند و حس عدالت را در میان مودیان تقویت می‌کند، البته این یک وظیفه اجتماعی به شمار می‌رود که بر دوش همه آحاد جامعه است.
همه این اقدامات با تاکید بر عدالت و شفافیت در رسیدگی‌ها و ارائه خدمات مالیاتی به صورت آنلاین و کاهش مراجعات حضوری همراه شد، به‌طوری که دخالت انسانی و فرصت اعمال سلیقه شخصی به حداقل رسید و مودیان با اطمینان از یک فرآیند عادلانه و شفاف، مالیات خود را پرداخت می‌کنند. در مجموع، این مجموعه اقدامات یکپارچه و هدفمند سازمان امور مالیاتی باعث شد تا نظام مالیاتی ایران به سمت شفاف‌تر شدن، عادلانه‌تر شدن و کاهش تبعیض حرکت کند و اعتماد عمومی نسبت به عدالت مالیاتی افزایش یابد.
اقتصاد پایدار می‌شود
تعیین مالیات شفاف برای هر بخش اقتصادی موجب می‌شود فعالان اقتصادی تصمیمات خود را با اطمینان بیشتری اتخاذ کنند. آنها منابع مالی خود را مدیریت کرده و زمان‌بندی سرمایه‌گذاری و تولید را بهینه می‌کنند. دولت با تعیین مالیات مشخص، درآمدهای مالیاتی را پیش‌بینی کرده و بودجه عمومی را کارآمدتر تخصیص می‌دهد.
شفافیت مالیاتی باعث افزایش اعتماد بازار و کاهش ریسک‌های تجاری می‌شود. شرکت‌ها برنامه‌های توسعه‌ای خود را طراحی کرده و سرمایه‌گذاری‌های جدید را با امنیت بیشتری انجام می‌دهند. کسب‌وکارها جریان نقدینگی خود را کنترل کرده و فعالیت‌های اقتصادی را با ثبات بیشتری پیش می‌برند. زمانی که مالیات‌ها برای هر صنعت و گروه اقتصادی مشخص باشند، دولت تصمیمات بهتری برای تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی اتخاذ می‌کند. این شفافیت فعالیت‌های اقتصادی را هماهنگ کرده و فشارهای ناگهانی را کاهش می‌دهد.
در نهایت، نظام مالیاتی هوشمند داده محور، فرصت تبعیض را کاهش داده و عدالت اقتصادی را تقویت می‌کند. مودیان تعهدات مالیاتی خود را با اطمینان انجام داده و محیطی عادلانه برای رشد کسب‌وکارها ایجاد می‌کنند. اقتصاد کشور نیز با پیش‌بینی‌پذیری بیشتر و ثبات بالاتر مواجه می‌شود.
افزایش اعتماد عمومی و رفاه همگانی
شفافیت در نظام مالیاتی باعث افزایش اعتماد عمومی می‌شود، زیرا همه فرآیندها برای مردم روشن و قابل فهم است و مودیان می‌دانند که مالیات‌ها به‌صورت عادلانه و یکسان اعمال می‌شوند. وقتی تبعیض کاهش پیدا می‌کند و مودیان احساس می‌کنند با آنها منصفانه برخورد می‌شود، تمایل آنها برای پرداخت مالیات با رضایت و بدون مقاومت افزایش می‌یابد. این مشارکت داوطلبانه در پرداخت مالیات، به ویژه از طریق طرح نشاندار کردن مالیات، نه تنها عدالت اقتصادی را تقویت می‌کند، بلکه شفافیت در تخصیص منابع عمومی را نیز بالا می‌برد.
به این ترتیب، منابع مالی جمع‌آوری شده از مالیات‌ها به صورت هدفمند و قابل ردیابی برای توسعه و بهبود خدمات عمومی استفاده می‌شوند و مردم می‌توانند مشاهده کنند که مالیات‌های آنها به پروژه‌ها و طرح‌های واقعی و عام المنفعه تخصیص یافته است. این موضوع موجب می‌شود رضایت و احساس مشارکت اجتماعی در میان شهروندان افزایش یابد و اعتماد عمومی به نهادهای مالی و اقتصادی تقویت شود.
در نتیجه، هنگامی که مردم با رضایت و آگاهی کامل مالیات خود را پرداخت می‌کنند، اقتصاد کشور از ثبات بیشتری برخوردار می‌شود و رفاه جامعه نیز بهبود می‌یابد. مشارکت آگاهانه شهروندان و شفافیت مالیاتی، چرخه‌ای از اعتماد، همکاری و توسعه اقتصادی ایجاد می‌کند که به نفع کل جامعه و افزایش کیفیت زندگی شهروندان عمل می‌کند.
