گرمایش جهانی، الگوی بارشی ایران را نامنظم، غیرقابلپیشبینی و پراکندهتر کردهاست
ایران در عصر آشفتگیهای اقلیمی
در این منطقه، سامانههای بارشی سنگین که با تغییرات اقلیمی شدت گرفتهاند، تنها در عرض چند روز شهرها و روستاهای متعدد را به زیر آب برده و زیرساختهای حیاتی (از راهها و پلها گرفته تا شبکههای برق و آب) را تخریب کردهاند.
سازمان مللمتحد در تازهترین گزارش خود اعلام کرده؛ که بارندگیهای سیلآسا و سیلابهای گسترده ناشی از دو توفان پیاپی در کشورهای اندونزی، فیلیپین، سریلانکا، تایلند و ویتنام، طی چند روز گذشته جان صدها نفر را گرفته، هزاران نفر را زخمی و میلیونها نفر را آواره ساختهاست.
این گزارشها نشان میدهد؛ شدت بارشها به اندازهای بوده که در برخی مناطق معادل چند ماه یا حتی یک سال بارندگی در بازهای کوتاه فرو ریخته و موجبشده زندگی روزمره، اقتصاد محلی و امنیت غذایی میلیونها نفر مختل شود؛ رخدادی که بهوضوح نشان میدهد تغییرات اقلیمی نهتنها مرز نمیشناسد، بلکه همزمان دو سر طیف خشکسالی و سیلاب را با شدتی کمسابقه به جهان تحمیل میکند. کلر نالیس، سخنگوی سازمان جهانی هواشناسی(WMO)، در توضیح این وضعیت گفت؛ آنچه در این کشورها رخداده «ترکیبی از بارشهای موسمی و فعالیت کمسابقه توفانهای گرمسیری» است.
او تاکید کرد؛ برخی از این توفانها (از جمله «سنیار») به شکل غیرمعمولی به خط استوا نزدیک شدهاند؛ پدیدهای که به دلیل ناآشنایی جوامع محلی با این نوع مخاطرات، شدت و دامنه خسارت را بهطرز چشمگیری افزایش دادهاست.
فاجعه انسانی
بر اساس آمار ارائهشده از سوی دفتر ملی مدیریت بحران اندونزی، تنها در این کشور ۶۰۴نفر جان خود را از دست دادهاند، ۴۶۴ نفر مفقود و بیش از ۲۶۰۰ نفر زخمی شدهاند. بیش از ۱.۵میلیون نفر تحتتاثیر قرارگرفته و ۵۷۰هزار نفر مجبور به ترک خانههای خود شدهاند. وضعیت در ویتنام نیز از نظر شدت بارندگی کمسابقه است. بنا بر گزارش WMO، طی چند هفته گذشته بارشهای شدید نهتنها شهرهای توریستی و مناطق تاریخی را زیر آب برده، بلکه رکوردی بیسابقه برجای گذاشتهاست.
تنها در یکی از ایستگاههای هواشناسی مرکز ویتنام، ۱.۸ میلیمتر باران در ۲۴ ساعت ثبت شدهاست؛ رقمی نزدیک به یکونیمبرابر بارش سالانه بسیاری از مناطق ایران. این مقدار دومین رکورد شناختهشده در تاریخ اندازهگیری بارش جهان است و طبق ارزیابی رسمی WMO ممکن است رکورد جدید نیمکرهشمالی و قاره آسیا محسوب شود.
در سریلانکا نیز توفان «دیتواه» وضعیت را بحرانی کردهاست. ریکاردو پیرس، سخنگوی یونیسف، این وضعیت را «یک بحران انسانی» توصیف و اعلامکرده؛ ۱.۴میلیون نفر (از جمله ۲۷۵هزار کودک) تحتتاثیر قرارگرفتهاند. او هشدار داد؛ به دلیل قطع ارتباطات و بستهشدن راهها، احتمالا آمار واقعی بسیار بالاتر است. خانهها ویرانشده، روستاها در انزوا قرارگرفته و دسترسی به آب سالم، خدمات درمانی و مدارس مختل شدهاست؛ مسالهای که خطر شیوع بیماریها را افزایش میدهد.
رابطه با گرمایش جهانی
در میان همه این گزارشها، سازمان جهانی هواشناسی یک حقیقت بنیادین را بار دیگر یادآوری میکند؛ با افزایش دما، ظرفیت جو برای نگهداشتن بخار آب بیشتر میشود و همین امر احتمال وقوع بارشهای شدید و ناگهانی را افزایش میدهد.
نالیس تاکید کرد؛ این «قانون فیزیک» است و افزود: «ما اکنون شاهد تعدد بارشهای فوقسنگین هستیم و در آینده نیز شاهد خواهیم بود.» این سخنان برای کشوری مثل ایران که در نقطه مقابل این چرخه (یعنی کاهش بارش و افزایش دما) قرار دارد، معنا و اهمیت ویژهای دارد. جهان در یکسو با بارشهای انفجاری و ویرانگر مواجه است و در سوی دیگر با خشکسالیهای عمیق و هر دو پیامد مستقیم تغییرات اقلیمی بهحساب میآیند.
پیامدها برای ایران
اگرچه ایران در کمربند خشک زمین قرار دارد و شباهتی با مناطق پربارش جنوبشرق آسیا ندارد، اما تغییرات اقلیمی جهانی بهگونهای عمل میکند که افراط در یک منطقه، اعتدال را از مناطق دیگر میگیرد. گرمایش جهانی، الگوی بارشی ایران را نامنظم، غیرقابلپیشبینی و پراکندهتر کردهاست.
سه پیامد مستقیم این تحولات برای ایران قابلطرح است:
۱. خشکسالیهای طولانیتر و شدیدتر: افزایش دما موجب تبخیر بیشتر، کاهش ذخایر آب سطحی و زیرزمینی و کوچکترشدن رودخانهها و تالابها میشود.
۲. بارشهای سیلآسای ناگهانی: ایران طی سالهای اخیر شاهد بارشهای چند ساعتهای بوده که معادل چند ماه بارندگی را یکجا بر زمین ریخته و به دلیل خشکبودن خاکها، به سیلابهای ویرانگر منتهی شدهاند.
۳. افزایش خسارتها به دلیل آمادهنبودن زیرساختها: همانگونه که کشورهای جنوبشرق آسیا به دلیل ناآمادگی برای توفانهای کمسابقه آسیب دیدند، ایران نیز دربرابر سیلابهای ناگهانی و پدیدههای جوی شدید شکننده است؛ از جادهها و سدها گرفته تا بافتهای فرسوده شهری.
واقعیت تلخ دهه پیشرو
وقوع بارش ۱.۷ میلیمتر باران در یک شبانهروز در ویتنام، یا آوارگی بیش از نیممیلیون نفر در اندونزی، تنها ثبت یک حادثه اقلیمی نیست؛ بلکه یادآور این واقعیت است که اقلیم جهان در حال گذار به عصر جدیدی از ناپایداری شدید است؛ عصری که در آن ایران میتواند همزمان قربانی خشکسالیهای شدید و سیلابهای ویرانگر باشد. تجربه این کشورها نشان میدهد؛ تطبیق با اقلیم جدید دیگر یک انتخاب نیست، یک ضرورت است.
از مدیریت منابع آب گرفته تا توسعه زیرساختهای مقاوم دربرابر سیلاب، از آموزش عمومی تا هشدارهای هواشناسی دقیق و بهنگام و اگر ایران خود را آماده نکند، حوادث مشابه جنوبشرق آسیا در آینده میتواند بسیار پرهزینهتر از امروز باشد. در نهایت، پیام گزارش سازمانملل روشن است:
اقلیم جهان دورهای شده که در آن «بیسابقه» دیگر استثنا نیست، بلکه در حال تبدیلشدن به روال عادی است و ایران نیز بخشی از همین جهان است. این هشدار میگوید جهان به سمت اتفاقهایی میرود که دیگر شبیه گذشته نیستند و آنقدر سریع رخ میدهند که خیلی از کشورها نمیتوانند خودشان را با آنها هماهنگ کنند.
در چنین وضعیتی، هر رخداد شدید (چه خشکسالیهای طولانی و چه سیلابهای سهمگین) دیگر نمیتواند بهعنوان حادثهای اتفاقی یا مقطعی تلقی شود، بلکه بخشی از یک چرخه جدید و پایدار اقلیمی است که زندگی، اقتصاد و امنیت کشورها را تحتتاثیر قرار میدهد.
برای ایران، این تغییر بهمعنای مواجهه همزمان با کاهش بارندگی، افزایش دما، تشدید بحران آب و در عینحال احتمال بروز حوادث ناگهانی مانند بارشهای سیلآسا است؛ شرایطی که اگر بیتوجهی به آن ادامه داده شود، میتواند آینده منابع طبیعی، زیرساختها و حتی الگوهای سکونت و مهاجرت داخلی را دستخوش تحولاتی عمیق کند.
