رئیس پژوهشکده سازمان محیط‌زیست در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» علت ساخت‌وساز جدید در پارک شهری تهران را تشریح کرد؛
رمزگشایی از کارگاه ساختمانی در «پردیسان»
ساختمان جدیدی که در پارک پردیسان توسط سازمان محیط زیست در حال ساخت است، پرسش‌هایی درباره علت ساخت‌وساز در پارک‌های شهری ایجاد کرده؛ به‌ویژه اینکه در بسیاری از کشورها ساخت‌وساز در محدوده پارک‌های ملی یا اکولوژیک با محدودیت‌های سختگیرانه همراه است. چرا این پروژه در پارک پردیسان اجرا می‌شود؟
ابتدا باید توضیح دهم که پارک پردیسان نه پارک ملی است و نه پارک اکولوژیک؛ بلکه بوستانی شهری است که از حدود ۴۰ سال پیش محل استقرار سازمان محیط‌زیست بوده و مالکیت آن نیز با همین سازمان است. از حدود یک دهه پیش، به‌دلیل افزایش جمعیت تهران و کمبود فضای سبز در تهران، سازمان محیط زیست ۹۵درصد فضای پارک را برای استفاده عمومی در اختیار مردم قرار داد و از سال ۱۳۹۶ نیز اداره آن را برای خدمات شهری به شهرداری سپرد.اما درباره ساختمان جدید باید گفت پژوهشکده محیط زیست، بازوی پژوهشی و سیاستگذاری علمی سازمان است؛ نهادی میان‌واسط میان سازمان، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و متخصصان که هدفش تولید دانش کاربردی در حوزه محیط زیست و ارائه راهکارهای علمی برای چالش‌ها و بحران‌های زیست‌محیطی کشور است.این پژوهشکده چهار گروه اصلی دارد؛ «اقتصاد محیط زیست» که روی ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی و سرمایه‌گذاری سبز کار می‌کند، «ارزیابی محیط زیستی» که وظیفه بررسی علمی پروژه‌هایی مانند احداث صنایع، جاده‌ها یا طرح‌های عمرانی را بر عهده دارد.
«مهندسی محیط زیست» و پالایش آلاینده‌ها که در زمینه مدل‌سازی آلودگی هوا، آب، تغییرات اقلیمی و فرونشست زمین فعالیت می‌کند و «تنوع زیستی و ایمنی زیستی» که به مطالعات مربوط به گونه‌های در معرض انقراض و پروژه‌هایی مانند طرح احیای یوز آسیایی می‌پردازد.همچنین «هاب تغییر اقلیم» کشور از سال ۱۴۰۴ با تصویب شورای عالی محیط زیست در این پژوهشکده مستقر شده است. پژوهشکده همچنین در حوزه‌هایی مانند گرد و غبار، آب، خاک و ایمنی زیستی فعالیت‌های پژوهشی گسترده دارد.اما مجموعه این فعالیت‌ها نیازمند تجهیزات و زیرساخت‌های به‌روز است. ساختمان‌های فعلی پژوهشکده که ۳۰ تا ۴۰ سال پیش ساخته شده‌اند، فرسوده و ناایمن هستند. لوله‌های فلزی پوسیده، سازه‌های پیش‌ساخته موقت و انبارهای قدیمی نه‌تنها منظره پارک را نازیبا کرده، بلکه از نظر فنی نیز کارآیی خود را از دست داده‌اند. بنابراین، تصمیم گرفته شد سازه‌های موقت جمع‌آوری و به‌جای آنها یک ساختمان ایمن و کارآمد ساخته شود.
ضایعات حاصل از برچیدن دو سازه موقت نیز طبق قانون باید توسط کارشناسان رسمی ارزش‌گذاری و به‌صورت قانونی از محوطه خارج شود. بنابراین، مصالح باقی‌مانده در محل فعلی، بخشی از ضایعات همان سازه‌های قدیمی است، نه عملیات جدید ساخت‌وساز.
در واقع باید گفت، ضایعات موجود در محدوده پارک پردیسان حاصل جمع‌آوری ۳ سازه فرسوده بوده است. با وجود آنکه محدوده تحت پوشش پژوهشکده تنها دو هکتار از بیش از ۲۰۰ هکتار مساحت پارک را تشکیل می‌دهد، جمع‌آوری سازه‌های فرسوده فضای بیشتری برای کاشت گونه‌های جدید فراهم کرده است. ساختمان جدید در حال ساخت، جایگزین سازه‌های قدیمی شده که زیر آنها انباری‌هایی به مساحت ۲۰ تا ۳۰ متر قرار داشت و نمای نامناسبی داشتند. از این سازه‌ها به عنوان ورودی پارک و محل نگهداری ضایعات استفاده می‌شد و موقعیت آنها در نقشه گوگل نیز قابل مشاهده است.
همچنین، طبق برنامه‌ریزی‌ها، در ضلع جنوبی پارک، تصفیه‌خانه فاضلاب احداث می‌شود که آب تولیدی آن مناسب آبیاری فضای سبز و درختان است و سهمیه مشخصی نیز برای پارک پردیسان در نظر گرفته شده است. قرار است در بهمن‌ماه، تا حد ظرفیت موجود، گونه‌های گیاهی مقاوم به کم‌آبی و تغییرات اقلیمی کاشته شوند تا فضای سبز توسعه یابد.پژوهشکده محیط زیست تاکید دارد که گونه‌های خودرو موجود در پارک، عمر کوتاهی دارند و در شرایط فعلی سریع خشک می‌شوند و آسیب‌پذیری بالایی دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد گونه‌های گیاهی پارک‌های غرب و شرق تهران در برابر تغییرات اقلیمی آسیب دیده‌اند و دیگر با شرایط فعلی تهران سازگار نیستند. از این رو، انتخاب گونه‌های مقاوم به خشکی و تغییرات اقلیمی ضروری است؛ مانند کاج‌هایی که در پارک کاشته شده‌اند و خود قادر به ادامه حیات بدون نیاز به آبیاری زیاد هستند.
این پرسش مطرح می‌شود که آیا امکان اینکه این سازه‌ها درخارج از پارک ساخته شوند یا به یکی از ساختمان‌های موجود منتقل شوند، وجود نداشت؟
بهترین موقعیت برای ساخت این ساختمان، محوطه فعلی است. در پارک پردیسان دو سایت اداری وجود دارد؛ یکی محل استقرار پژوهشکده و دیگری محل معاونت و سازمان محیط زیست. پراکندگی امکانات به سایت‌های دیگر نیازمند انتقال تجهیزات و زیرساخت‌ها به مناطق جدید بود که هزینه و تخریب بالایی به همراه داشت.ساختمان جدید در محلی ساخته می‌شود که از قبل شبکه آب، برق و موتورخانه آماده داشته و سازه‌ای که جایگزین آن شده است، قبلا همه این امکانات را داشته است. این سازه، که پیش‌تر به عنوان انباری مورد استفاده قرار می‌گرفت، بخشی از فضای اداری بود. علاوه بر آن در ورودی پارک از سمت اتوبان همت، ساختمان کهنه و فرسوده‌ای وجود دارد که پس از تکمیل ساختمان جدید، فعالیت‌های اداری آن به این مجموعه جدید منتقل خواهد شد و ساختمان فرسوده تخریب و به فضای سبز پارک تبدیل می‌شود. این ساختمان قدیمی در دید عموم قرار دارد و نمای نامناسبی ایجاد کرده است و هم‌اکنون نیز محل فعالیت کارمندان بخش اداری است.
این پارک بیشتر از اینکه موقعیت تفریحی داشته و برای عموم ساخته شده باشد بیشتر موقعیت اداری پیدا کرده است. جاده‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که متناسب با مسیر ماشین‌رو باشد، آیا این موضوع، بین فضای اداری بودن و تفریحی بودن تضاد و تقابل ایجاد نمی‌کند؟
واقعیت این است که این پارک از ابتدا محل استقرار سازمان محیط‌زیست بوده و ماهیت اداری داشته است. با گسترش تهران و افزایش نیاز شهروندان به فضای سبز، از سال ۱۳۹۶ مدیریت آن به شهرداری واگذار شد تا خدمات رفاهی و امنیتی برای عموم فراهم شود و شهرداری تهران به همراه سازمان محیط زیست خدمات شهری مانند نظافت، جمع‌آوری زباله و تامین امنیت را مدیریت می‌کند تا مردم بتوانند از این فضای سبز رایگان بهره‌مند شوند. واقع شدن پارک پردیسان در مراکز پرتراکم شهری مانند شهرک غرب، سعادت‌آباد، مرزداران و گیشا، آن را به مکانی محبوب برای استفاده عموم تبدیل کرده است. با این حال، تنها ۵درصد از پارک به محدوده اداری اختصاص دارد و بیش از ۹۵درصد آن در اختیار مردم است. از این رو، نمی‌توان فضای اداری آن را نادیده گرفت و همه چیز را صرفا محدود به فضای تفریحی و عمومی کرد.برای جلوگیری از هرگونه اختلال، مسیرهای عبور و مرور خودرو و پیاده به‌طور جداگانه طراحی شده، نگهبانان و سرعت‌گیرها اضافه شده و پیاده‌روها ترمیم شده‌اند. رمپ‌های خاکی پشت ساختمان اداری آسفالت شدند تا دسترسی مردم به محدوده اداری محدود شود و ورود و خروج از مسیرهای جایگزین امکان‌پذیر باشد.
آیا ساختمان جدید پژوهشکده باعث افزایش جمعیت یا ترافیک در پارک پردیسان می‌شود؟
پاسخ منفی است. سه سازه موقت قدیمی و فرسوده که پیش از این در محوطه پارک فعال بودند، اکنون در یک ساختمان جدید و ایمن تجمیع شده‌اند. مساحت این سازه‌های موقت حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ متر مربع بود که با ساخت ساختمان جدید، به یک‌سوم کاهش یافته و در مجموع نزدیک به ۱۰۰۰ متر از سازه‌های ناایمن و آلرژی‌زا جمع‌آوری شده است. به جای آنها، فضای سبز جدید ایجاد می‌شود که بر کیفیت پارک می‌افزاید. علاوه بر این، پژوهشکده محیط‌زیست برای انجام مطالعات مربوط به آلودگی هوا، ریزگردها، تغییرات اقلیمی و مسائل زیست‌محیطی، نیازمند محوطه‌ای مشخص است تا اهداف علمی و محیط زیستی خود را پیگیری کند.
چرا پارک پردیسان انسان‌محور نشده است؟ برخی تجربه‌های جهانی در پاریس، نیویورک و کشورهای اروپایی و شرق آسیا نشان می‌دهد که شهرها به سمت کاهش خودرو و حرکت انسان‌محور پیش می‌روند و خیابان‌ها را به پارک، مسیر دوچرخه و پیاده‌راه تبدیل می‌کنند. حال با توجه به اینکه پارک پردیسان به بخشی از فضای تفریحی شهر تبدیل شده است، این سوال مطرح می‌شود که چرا سازمان محیط زیست، به عنوان حافظ محیط زیست، این پارک را انسان‌محور نمی‌کند و همچنان تردد خودرو در آن وجود دارد؟
۵درصد بخش اداری شامل نگهداری پارک، خدمات به مردم و انجام پژوهش‌های محیط زیستی است و هیچ تضادی با اهداف محیط‌زیستی ندارد و ۹۵درصد باقی‌مانده انسان‌محور محسوب می‌شود. برای تشویق به حرکت انسان‌محور، مسیر دوچرخه‌ای تقریبا ۵۰ کیلومتری از ایران زمین تا نهج‌البلاغه در نظر گرفته شده است. مردم می‌توانند از شهرک غرب با دوچرخه وارد پارک پردیسان شوند، از کنار پژوهشکده عبور کنند و مسیر خود را ادامه دهند. این مسیر رایگان، امن و در تمام ساعات شبانه‌روز قابل استفاده است. با این حال، میزان استفاده از آن بسیار محدود است. علت اصلی، شرایط خاص توپوگرافی و اقلیم تهران است؛ شهری کوهستانی با آب و هوای متنوع که دوچرخه‌سواری طولانی را دشوار می‌کند. مقایسه با دیگر شهرها نیز مناسب نیست. آمستردام فلات و هموار است و دبی نیز به دلیل گرما، مسیر دوچرخه ندارد. تهران با طول و عرض حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر و توپوگرافی خاص، نمی‌تواند یک شهر تمام دوچرخه‌محور باشد. تمرکز باید بر گسترش حمل‌ونقل عمومی، افزایش تعداد اتوبوس‌های محله‌ای و توسعه زیرساخت‌های هوشمند باشد تا ترافیک و بار خودرو کاهش یابد. حتی در روزهایی که حدود ۴ تا ۱۰ هزار نفر به پارک می‌آیند، استفاده از مسیر دوچرخه محدود است و شرایط اقلیمی و توپوگرافی عامل اصلی محدودیت محسوب می‌شوند.
