شبیه‌سازی هوای تهران ۱۴۳۰

 اگر دولت و مدیریت شهری اقدام عاجلی برای مهار آلودگی هوای پایتخت انجام ندهند، میزان آلودگی هوای تهران تا افق ۱۴۳۰ حدود ۱۷درصد نسبت به شرایط کنونی افزایش پیدا می‌کند. در عین حال اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه معاینه فنی، برقی‌سازی وسایل نقلیه و اجرای دولت هوشمند می‌تواند میزان غلظت آلاینده‌ها را در هوا در افق۱۴۳۰ حداکثر ۹درصد کاهش دهد. با وجود این اگر در این زمان سیاست‌های توسعه حمل‌ونقل عمومی با محوریت توسعه خطوط مترو به واقع اجرایی شود، قطعا نتایج بهتری حاصل خواهد شد.

رکوردشکنی آلودگی هوا

تعداد روزهایی که شهروندان تهرانی از هوای پاک بهره‌مند هستند، در سال‌های اخیر نسبت به سال‌های پایانی دهه ۹۰ افت محسوسی داشته است؛ در عین حال در این دهه برای اولین مرتبه هوای تهران وارد فاز خطرناک شد و در واقع لازم بود که شهروندان هشدار تخلیه شهر را دریافت کنند. رشد جمعیت ساکنان شهرها، افزایش حجم ترافیک، توسعه صنایع در حاشیه شهرها و عدم توسعه کافی وسایل حمل‌ونقل عمومی طی دهه‌های اخیر باعث افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور با محوریت تهران شده است. آلودگی هوا به دلیل پیامدهایی که به همراه دارد یکی از چالش‌های اساسی مدیریت شهری به شمار می‌رود و شهروندان خواهان کنترل آن هستند؛ با وجود این بررسی تعداد روزهای آلوده و حجم آلایندگی در هوای پایتخت نشان از آن دارد که سیاستگذاران حوزه شهری در تامین این خواست شهروندان تهرانی موفق نبوده‌اند.

در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰، تهران هوای آلوده‌ای داشت؛ براساس داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوا در ۷ماه ابتدایی سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ تهران هیچ روز پاکی نداشت و در عین حال هوای پایتخت در سال ۱۳۹۰ برای ۷ روز در وضعیت ناسالم و بسیار ناسالم بود و در سال ۱۳۹۱ نیز هوای تهران برای ۵ روز در وضعیت ناسالم و بسیار ناسالم قرار گرفت. آلودگی هوای تهران در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ در اوج بود، این وضعیت از سال ۱۳۹۳ به بعد رو به بهبود گذاشت؛ به‌نحوی‌که بر تعداد روزهای پاک تهران در این دهه اضافه شد. این موضوع نتیجه مستقیم بهبود کیفیت بنزین و خودروهای شخصی در سال‌های میانی دهه ۹۰ بود. در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ متوسط تعداد روزهایی که در ۷ ماه ابتدایی سال (از ابتدای فروردین تا پایان مهر)، پایتخت از هوای پاک بهره‌مند شد به ۱۷روز افزایش داشت. بنابراین از ۳ سال پایانی دهه۹۰ می‌توان با عنوان سال‌های طلایی مهار آلودگی هوای پایتخت یاد کرد.

البته در نیمه ابتدایی دهه ۸۰ و سال‌های قبل از آن وضعیت تهران به لحاظ تعداد روزهای پاک بهتر از سال‌های پایانی دهه۹۰ بود؛ اما این وضعیت نتیجه تعداد کمتر خودرو در شهر و جمعیت کمتر ساکنان این شهر بود و بنابراین مقایسه شرایط کنونی با سال‌های ابتدایی و میانی دهه۸۰ نکته خاصی را نمایان نمی‌کند. مقررات حمل‌ونقلی در سال‌های پایانی دهه۹۰ بیش از سال‌های قبل و بعد از آن در کشور اجرایی شد و همین موضوع از مهم‌ترین دلایل افزایش تعداد روزهای پاک در این دوره بود. این مقررات شامل سخت‌گیری در اجرای معاینه فنی، ممانعت از ورود خودروهای سنگین به شهر و... بود و اثر مثبت این سخت‌گیری در افزایش روزهای پاک پایتخت محسوس بود. در سال ۱۳۹۹ طی ۷ ماه ابتدایی سال، تهران ۲۵ روز هوای پاک داشت.

در ۷ ماه ابتدایی امسال تهران تنها ۶ روز هوای پاک داشت. این در حالی بود که در این برش ۷ماهه، هوای تهران برای ۱۰ روز در وضعیت ناسالم و بسیار ناسالم بود و ۲ روز نیز هوای پایتخت در وضعیت خطرناک قرار گرفت. از سال ۱۳۹۰ تا به امروز تنها ۲ روز در سال ۱۴۰۱ و ۲ روز در سال جاری هوای تهران در وضعیت خطرناک به لحاظ آلودگی هوا قرار داشت. این موضوع نتیجه مستقیم افزایش جمعیت تهران و افزایش تعداد وسایل نقلیه شخصی بوده و از شکست مدیریت شهری در کنترل بحران‌های اصلی تهران حکایت دارد. در حالی مدیریت شهری در مهار چالش ترافیک و آلودگی هوا موفق نبوده که بحران آلودگی هوا چالش‌های متعدد اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد و این موضوع لزوم مهار آلودگی هوا با همکاری دولت و شهرداری را تقویت می‌کند.

افزایش 1.5 برابری غلظت آلاینده‌ها

 مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «تحلیل دینامیکی آلودگی هوای کلان‌شهر تهران» به بررسی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا با ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون و ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرون پرداخت، در این گزارش از شهر تهران به‌عنوان یک نمونه مورد بررسی استفاده شده و سعی شده است تا در عین تبیین پیامدهای استمرار شرایط فعلی به لحاظ آلودگی، راهکارهایی برای رفع آن از دو محل کنترل منابع متحرک و ثابت پیشنهاد شود. در این گزارش تاکید می‌شود که آلودگی هوا یکی از معضلات جدی و مهم در کلان‌شهرها از جمله تهران است؛ این موضوع هزینه‌های اقتصادی و پیامدهای جبران‌ناپذیری برای سلامت مردم، اجتماع و محیط زیست به همراه دارد. آلودگی هوا به تعطیلی صنایع و مراکز خدماتی منجر شده و کاهش بهره‌وری را به همراه دارد و از این منظر آسیب‌های جدی بر اقتصاد ملی وارد می‌کند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مجموع آلودگی ذرات معلق تولیدشده ناشی از منابع متحرک در شهر تهران در سال‌های اخیر به رکورد تاریخی 12 هزار تن رسیده است؛ این رقم برای سال1380 حدود 8 هزار تن بود و بنابراین طی حدود 2.5دهه میزان ذرات معلق ناشی از وسایل نقلیه شخصی، عمومی، موتورسیکلت و خودروهای سنگین تقریبا 2برابر شده است. در این گزارش برآورد می‌شود که اگر شرایط به شکل کنونی ادامه یابد، میزان غلظت ذرات معلق در هوای تهران تا سال2030 به 14 هزار تن می‌رسد که این رقم 17 درصد بیشتر از میزان فعلی آلاینده‌ها در هوای تهران است.

در گزارش فوق اثر اجرای سیاست‌های ارتقای کیفیت معاینه فنی، سیاست غیرحضوری کردن خدمات (اجرای دولت هوشمند) و برقی کردن وسایل نقلیه بر حجم آلاینده ذرات معلق در هوا تا سال 2030 تخمین زده شده است. اگر سیاست‌های ذکرشده به درستی اجرایی شود، میزان مجموع غلظت آلاینده‌ها در هوای تهران از محل وسایل نقلیه متحرک در سال 2030 به 11 هزار تن می‌رسد. در واقع با اجرای سیاست‌های پیشنهادی میزان آلایندگی ناشی از وسایل متحرک طی 15 سال آینده حدود 8.5 درصد کم خواهد شد. 

توسعه خطوط مترو راه‌حل قطعی مهار آلودگی

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اثر برقی‌سازی خودرو، اجرای سخت‌گیرانه مقررات معاینه فنی و کاهش نیاز به تردد در شهر با اجرای دولت هوشمند بر کاهش ذرات معلق در هوای تهران مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما در این گزارش تاثیر افزایش خطوط و ناوگان حمل‌ونقل عمومی بر مهار آلودگی هوا ذکر نشده است. در صورتی که مدیریت شهری بر این موضوع مهم با محوریت توسعه خطوط و ناوگان مترو متمرکز شود، طبیعتا انتظار می‌رود که نتایج به مراتب بهتری در زمینه پاکی هوا در 2030 در انتظار پایتخت باشد.

در گزارشی با عنوان «کاهش آلودگی با اتوبوس یا مترو؟»  که در روزنامه «دنیای‌اقتصاد»  به‌چاپ رسید نشان‌داده شد که توسعه خطوط مترو اثر کاهنده قابل‌توجهی بر کاهش استفاده از خودروی شخصی به همراه دارد و این موضوع در مهار آلودگی هوا نیز موثر واقع می‌شود. مترو 2 برابر خطوط اتوبوس تندرو، در کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی و 1.6 برابر در کاهش آلودگی هوا موثر است. با وجود این رویه فعلی مدیریت شهری در تخصیص بودجه‌ها از کم‌توجهی سیاستگذار به موضوع مهم توسعه مترو در مهار آلودگی هوای پایتخت حکایت دارد.