بروکسل با چه حرکتی از «ازدحام خودرو در بزرگراه‌ها» عبور کرد؟
راه عبور از ترافیک تارعنکبوتی
گزارش «دنیایاقتصاد» از ۴ سیاست موفق برای کاهش ترافیک در پایتخت بلژیک
در سال۱۹۹۶، بانک جهانی اعلام کرد؛ دوچرخه، مانند سایر شیوه‌‌‌‌‌های حمل‌ونقل غیرموتوری، مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را برای شهر به ارمغان می‌آورد و نباید به حاشیه رانده شود. سایر نهادهای جهانی در سال‌های بعد نیز از این خط‌مشی پیروی کردند و همچنین بودجه و پشتیبانی فنی برای توسعه برنامه‌های جامع حمل‌ونقل که شامل دوچرخه نیز می‌شود، ارائه دادند. از زمان ظهور جایزه حمل‌ونقل پایدار در سال۲۰۰۵، هر شهر برنده جایزه، از لندن تا سئول، ابتکارات دوچرخهسواری را در برنامه‌های حمل‌ونقل خود گنجانده است.
اوج تشویق دولت‌ها برای استفاده از دوچرخه به‌جای خودرو و حتی وسایل حمل‌ونقل عمومی را باید از زمان همه‌‌‌‌‌گیری کرونا جست‌وجو کرد که برخی از دولت‌ها از مردم خواسته بودند تا با سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای از ازدحام ناامن در قطارها و اتوبوس‌‌‌‌‌ها جلوگیری کنند. این پیشنهاد در حالی مطرح شد که کشورها محدودیت‌های ناشی از ویروس‌کرونا را در مورد تجارت و سایر فعالیت‌ها کاهش داده و دولت‌ها خواستار استفاده از دوچرخه شدند تا اقتصاد را از طریق دوچرخه بازیابی کنند. این تشویق‌‌‌‌‌ها از فرانسه و آلمان تا پرو را دربرگرفت، پس از آن فعالان دوچرخهسواری خواستار تغییرات بیشتری برای دوچرخهسواری شدند و با بازگشایی شهرها در سراسر جهان، آنها به‌دنبال راه مهم‌تری برای مشارکت‌دادن دوچرخه‌‌‌‌‌ها در شهرها بودند، زیرا سیاست‌های حمل‌ونقل استفاده از دوچرخه، به کاهش آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای و بهبود سلامت عمومی کمک خواهند کرد.
برخی از کشورها، شروع به ارائه تخفیف‌های مالیاتی کرده‌اند و به این‌ترتیب به شهروندان مشوق می‌دهند تا به‌جای استفاده از خودرو، با دوچرخه به محل کار خود بروند، زیرا یارانه‌‌‌‌‌ها قطعا انگیزه بیشتری برای شهروندان ایجاد می‌کنند. فرانسه از زمان همه‌‌‌‌‌گیری به شهروندان خود که قصد تغییر وضعیت خود از ماشین به دوچرخه را داشتند، مشوق‌‌‌‌‌هایی تا سقف ۴هزار یورو ارائه داده و حتی اکنون در حال تبدیل‌کردن صدها خیابان در پاریس است، اما فرانسه در پیگیری سیاست‌های حمل‌ونقل پایدار تنها نیست.
بسیاری از شهرهای اروپایی در حال برنامه‌‌‌‌‌ریزی سیستم‌های حمل‌ونقل شهری هستند که در آن خودروها وسیله اصلی حمل‌ونقل نباشند. زاگرب پایتخت کرواسی قصد دارد شبکه خطوط دوچرخه خود را گسترش دهد و سهم ترافیک سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای را تا سال۲۰۲۵ به ۸درصد افزایش دهد. رم، لندن، فرانکفورت و اسلو محدودیت‌هایی را برای خودروهای دیزلی در منطقه شهری یا مالیات‌‌‌‌‌های ویژه‌ای برای جلوگیری از رانندگی در شلوغ‌‌‌‌‌ترین محیط‌های شهری اعمال می‌کنند. در مرکز مادرید و همچنین در میلان، تردد خودروهای تولید شده قبل از سال۲۰۰۰ ممنوع اعلام شدند. بنابراین، کلان‌‌‌‌‌شهرهای اروپایی درحال‌توسعه زیرساخت‌های سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای، گسترش پیاده‌‌‌‌‌روها و تبدیل خطوط خودرو و خطوط پارکینگ به خطوط حمل‌ونقل عمومی یا خطوط دوچرخه شدند.
آغاز حذف خودرو از زمان کرونا
از نظر تاریخی، شهرها اغلب به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌جای شیوه‌‌‌‌‌های حمل‌ونقل فعال‌تر و پایدارتر، مانند سفر دوچرخه‌‌‌‌‌ای، اولویت را به خودروها بدهند. شروع همه‌‌‌‌‌گیری کووید-۱۹ باعث تغییر قابل‌توجهی در این روایت شد. با انتشار اخباری مبنی‌بر سه‌برابر‌شدن فروش دوچرخه، تمام‌شدن دوچرخه در فروشگاه‌‌‌‌‌ها و رونق‌گرفتن تعمیرگاه‌‌‌‌‌ها، سال۲۰۲۰ به‌عنوان «رونق بزرگ دوچرخه» نامگذاری شده‌است و ساکنان شهرها در سراسر جهان شاهد آن بوده‌اند. این بیماری همه‌‌‌‌‌گیر باعث علاقه بی‌سابقه‌‌‌‌‌ای به این شیوه حمل‌ونقل شد و موجی از دوچرخه‌‌‌‌‌سواران جدید یا بازگشته به این عرصه در سراسر اروپا و مناطق دورتر به‌راه افتاد.
این امر با سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در سفر دوچرخه‌‌‌‌‌ای در شهرهای اروپایی پشتیبانی شد. فدراسیون دوچرخه‌‌‌‌‌سواران اروپا(ECF) تخمین زد که شهرهای این قاره در سال۲۰۲۰، حدود یک‌میلیارد یورو برای اقدامات دوچرخهسواری مرتبط با کووید هزینه‌کردند و حداقل هزار کیلومتر خط دوچرخه، اقدامات آرام‌‌‌‌‌سازی ترافیک و مناطق بدون خودرو ایجاد کردند.
پاریس در مقایسه با سال۲۰۱۹، شاهد افزایش تخمینی ۶۰درصدی سطح سفر دوچرخه‌‌‌‌‌ای در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بود؛ بروکسل از افزایش چشمگیر ۶۴درصدی سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای در سال۲۰۲۰ خبر داد و دوچرخه‌‌‌‌‌ها ۲۵درصد از کل وسایل نقلیه در یکی از شلوغ‌‌‌‌‌ترین جاده‌‌‌‌‌های میلان را در بهار ۲۰۲۰ تشکیل دادند.
درس بلژیکی در مهار خودرو
بروکسل که به‌عنوان یکی از خودرومحورترین پایتخت‌‌‌‌‌های اروپایی شناخته می‌شد، دست به یک تحول در حوزه حمل‌ونقل زد که می‌تواند الگویی برای جهان باشد. در بلژیک، دوچرخهسواری در طول سال‌ها به دلیل سیاست‌های فعال برای افزایش استفاده از دوچرخه در تمام سطوح مقامات ذی‌صلاح(سطح محلی، منطقه‌ای و فدرال) و بحران کووید-۱۹ به‌شدت افزایش یافته‌است، در نتیجه استفاده از دوچرخه از ۸درصد در سال۲۰۱۰ به ۱۲درصد در سال‌های اخیر افزایش یافته‌است.
تحلیلی در سال۲۰۱۴ توسط شرکت اینریکس، بروکسل را به‌عنوان یکی از دو شهر پرترافیک در اروپا یا آمریکای‌شمالی رتبه‌‌‌‌‌بندی کرد. در سال۲۰۱۴، گاردین، بروکسل را در مرکز «تار عنکبوتی از بزرگراه‌ها» توصیف کرد که فرار از آن غیرممکن است. بیست سال‌پیش، ۷۵درصد از خانوارهای بروکسل حداقل یک خودرو داشتند.
اما زمان در حال تغییر است. شبکه حمل‌ونقل بروکسل، ابتدا به‌تدریج و سپس با سرعتی خیره‌‌‌‌‌کننده، مجددا پیکربندی شده و سفرها را از اتومبیل‌‌‌‌‌ها به سمت دوچرخه، حمل‌ونقل عمومی و پیاده‌‌‌‌‌روی تغییر داده‌است. سهم مسافران دوچرخه‌‌‌‌‌سوار تنها در چهار سال سه‌برابر شده و استفاده از حمل‌ونقل عمومی بهبود یافته‌است. در سال۲۰۱۷، خودروها ۶۴درصد از مسافت‌‌‌‌‌های طی‌شده در داخل شهر را تشکیل می‌دادند، در حالی‌که تا سال۲۰۲۱ این رقم به زیر ۵۰درصد کاهش‌یافت. در همین حال، یک منطقه عابر پیاده بزرگ در مرکز شهر پدیدار شده‌است. بروکسل غرق در ماشین می‌تواند در کمتر از یک نسل خود را متحول کند.
بلژیک زمانی به پایتخت ترافیک اروپا شهرت داشت، اما از سال۲۰۰۴، اسمیت وزیر حمل‌ونقل بروکسل، اولین گام را برای ترویج دوچرخه در جهت کاهش ترافیک برداشت و میدان بزرگ فلگی را که مملو از پارکینگ عمومی بود به فواره‌‌‌‌‌های آب و محلی برای تفریح تبدیل کرد. در سال۲۰۱۲ نیز با ایجاد کمپین «پیک‌‌‌‌‌نیک در خیابان» به‌دنبال تبدیل بلوار آنسپاخ به فضای عمومی بدون خودرو بود و همچنین در سال۲۰۱۷، کمپینی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای ناشی از ترافیک به‌دلیل نگرانی از سطح بالای آلودگی هوا در خارج از مدارس بلژیک ایجاد شد.
پیشرفت در کاهش استفاده از خودروهای شخصی حاصل دهه‌‌‌‌‌ها برنامه‌‌‌‌‌ریزی بروکسل بود، اما سه تحول غیرمنتظره بیش از هر چیز، زمینه را برای تغییرات چشمگیرتر فراهم کرد. نخست، در ۲۲مارس ۲۰۱۶، تروریست‌‌‌‌‌ها دو بمب‌‌‌‌‌گذاری در بروکسل انجام دادند که منجر به کشته‌شدن ۳۲نفر و زخمی‌شدن بیش از ۳۰۰ نفر شد. یکی از بمب‌‌‌‌‌ها در قطاری پر از مسافر که از ایستگاه مترو خارج می‌شد، منفجر شد و ساکنان را نسبت به سوار‌شدن به اتوبوس یا قطار محتاط کرد. البته هیچ‌چیز مثبتی در مورد آن وجود نداشت، اما یکی از عوارض جانبی این بود که افراد بیشتری شروع به استفاده از دوچرخه کردند، زیرا از مترو می‌‌‌‌‌ترسیدند.
شوک دوم، «سیاسی» بود، زمانی‌که انتخابات محلی و منطقه‌ای در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، حزب سبز بدبین به خودرو را تقویت کرد. ساکنان بروکسل که به‌دنبال فرصت‌های بهتری برای پیاده‌‌‌‌‌روی، دوچرخهسواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی بودند، ناگهان متحدان بیشتری پیدا کردند که قدرت را در دست‌داشتند.
یک دهه پس از طرح حمل‌ونقل ناامیدکننده سال۲۰۲۰، بروکسل استراتژی جدیدی با عنوان «حرکت خوب» (Good Move) را اتخاذ کرد که اقدامات خاصی را برای چندوجهی‌‌‌‌‌تر‌کردن شبکه حمل‌ونقل شهر، مانند ایجاد ۵۰محله کم‌‌‌‌‌ترافیک در سراسر شهر، با خیابان‌های خاصی که به روی خودروها بسته‌بودند، مشخص می‌کرد. کمتر از دو هفته پس از تصویب «حرکت خوب»، سومین غافلگیری بروکسل را فراگرفت، زیرا شهر به‌دلیل همه‌‌‌‌‌گیری کووید وارد قرنطینه‌‌‌‌‌های شدید شد. با وجود تقریبا هیچ ترافیکی، ون‌دن برانت از فرصت استفاده کرد تا خیابان‌های شهر را از نو پیکربندی کند و با ایجاد ۴۰کیلومتر خط دوچرخه جدید در طول سال‌آینده، ده‌برابر آنچه معمولا ساخته می‌شد، شروع کرد.
با توجه به اینکه اکثر ساکنان خانه‌‌‌‌‌نشین شدند، ظهور ناگهانی این همه خط دوچرخه توجه عمومی را به خود جلب کرد. اقدامات دیگری نیز در پی آن انجام شد. در ژانویه ۲۰۲۱، محدودیت سرعت عمومی ۳۰کیلومتر در ساعت تصویب شد. این شهر از چندین تاکتیک برای محدود‌کردن دسترسی به خودرو استفاده کرد. اول، خیابان‌های دوطرفه به یک‌‌‌‌‌طرفه تبدیل شدند و استفاده از آنها برای رانندگان جهت رفتن از یک طرف شهر به طرف دیگر را غیرممکن ساخت. دوم، ثبت خودکار جریمه با دوربین به خودروهای مجاز اجازه ورود به خیابان‌های خاصی را می‌داد، درحالی‌که از ورود به خیابان‌های دیگر جلوگیری می‌کرد و سوم، زیرساخت‌های سخت، برخی از جاده‌‌‌‌‌ها را به‌طور کامل از ترافیک خودروها مسدود کرده‌بود. شهرداری در تخصیص بودجه به مسیر «توسعه دوچرخهسواری» نقش قابل‌توجهی داشت.
تشویق هلند برای استفاده از دوچرخه
دوچرخهسواری یکی از رایج‌‌‌‌‌ترین شیوه‌‌‌‌‌های حمل‌ونقل در هلند است و این کشور تقریبا ۲۲.۸میلیون دوچرخه در کل دارد. علاوه‌بر این، سالانه حدود یک‌میلیون دوچرخه فروخته می‌شود، بنابراین جای تعجب نیست که سهم ۲۷درصدی از حمل‌ونقل عمومی نه‌تنها بالاترین میزان در منطقه بنلوکس، بلکه بالاترین رقم برای هر کشوری در جهان است. دوچرخهسواری در طول بحران کووید ۲۵درصد افزایش‌یافت و فروش دوچرخه‌‌‌‌‌های برقی در طول همه‌‌‌‌‌گیری در سال۲۰۲۰ با رشد ۳۸درصدی همراه شد.
دولت هلند به‌منظور تشویق افراد برای استفاده از دوچرخه برای رفتن به محل کار، به‌منظور کاهش ترافیک، اقدام به ایجاد بزرگراه‌های سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای برای مسافت‌‌‌‌‌های تا ۱۵کیلومتر کرد. در سال‌های اخیر، دولت مرکزی مقامات شهری و استانی را تشویق کرده‌است که مسیرهای دوچرخهسواری منطقه‌ای خوبی ایجاد کنند. در حال‌حاضر، حدود ۲۵ بزرگراه ویژه دوچرخه در حال استفاده یا در دست ساخت هستند.
همچنین، دولت هلند برنامه «سفیران سفرهای دوچرخه‌‌‌‌‌ای» را به‌عنوان بخشی از ماموریت «دوچرخه را انتخاب کنید» خود معرفی کرده‌است که شامل ۱۷ شرکت است که خود را متعهد به تشویق دوچرخهسواری نه‌تنها برای کارمندان خود، بلکه برای کل بخش خود کرده‌اند. هدف این ماموریت افزایش ۱۰درصدی کارمندانی است که با دوچرخه به محل کار می‌روند. سفیران دوچرخه به‌طور فعال دوچرخهسواری را در بین کارمندان خود تشویق می‌کنند، به‌طوری که نه‌تنها الهام‌‌‌‌‌بخش کارمندان خود، بلکه بخش، منطقه یا مشتریان خود نیز هستند. نمونه‌‌‌‌‌هایی از اقدامات هدفمند انجام‌شده توسط سفیران عبارتند از: کمک‌هزینه براساس کیلومتر، استفاده از مشوق‌‌‌‌‌های مالیاتی هنگام خرید دوچرخه، ایستگاه‌های شارژ دوچرخه‌‌‌‌‌های برقی، دوچرخه‌‌‌‌‌های اجاره‌‌‌‌‌ای، سوله‌‌‌‌‌های دوچرخه و تعمیرگاه‌‌‌‌‌های دوچرخه در دفتر.
کارفرمایان نیز از دوچرخهسواری کارمندان برای رفتن به محل کار سود می‌برند. کارمندانی که دوچرخهسواری می‌کنند، از نظر جسمی در وضعیت بهتری هستند و کمتر به دلیل بیماری غیبت می‌کنند. علاوه‌بر این، شرکت‌ها ممکن است بتوانند در هزینه‌های پارکینگ صرفه‌جویی کنند، زیرا کارمندان بیشتری به محل کار خود با دوچرخه رفت و آمد می‌کنند، به همین‌دلیل، دولت کارفرمایان را تشویق می‌کند تا امکانات خوبی را برای دوچرخه‌‌‌‌‌سواران فراهم کنند. یکی از این اقدامات کمک‌هزینه مسافت پیموده‌شده برای دوچرخه‌‌‌‌‌سواران است. کارفرمایان می‌توانند به دوچرخه‌‌‌‌‌سواران کمک‌هزینه مسافت پیموده شده (بدون مالیات) تا سقف ۰.۱۹یورو در هر‌کیلومتر پرداخت کنند، همان نرخی که برای کارمندانی که با ماشین به محل کار می‌روند، درنظر گرفته شده‌است.
همچنین، قوانین مالیاتی ساده‌‌‌‌‌تری در مورد‌استفاده از دوچرخه شرکت برای مقاصد شخصی اعمال کنند. از اول ژانویه ۲۰۲۰، قوانین مالیاتی برای افرادی که از دوچرخه شرکت برای مقاصد شخصی استفاده می‌کنند، ساده شده‌است. این امر در مورد دوچرخه، دوچرخه برقی و دوچرخه‌‌‌‌‌های سرعتی که توسط کارفرما پرداخت می‌شود، صدق می‌کند. پارکینگ دوچرخه ۵برابر بیشتر از همان فضای پارکینگ خودرو، امکان خرید خرده‌‌‌‌‌فروشی را فراهم می‌کند.
