در تکاپوی سفرهای خارجی

مقصد سفرهای ایرانیان

تا همین یک دهه پیش، تعطیلات نوروزی یا تابستانی به معنای موج عظیم سفر به شهرهای داخلی بود. شمال کشور، مشهد و اصفهان سه مقصد پرطرفدار گردشگران ایرانی به شمار می‌رفتند. اما طبق داده‌های وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، حجم سفرهای داخلی در پنج سال اخیر تقریباً به نصف کاهش‌یافته است.

حتی اصفهان که همواره از مراکز جذاب سفر برای همه فصول سال بشمار می‌آمده ، در چند سال گذشته با افت ورود گردشگر مواجه بوده است. 

دیاری که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری داخلی و خارجی ایران شناخته می‌شود. طبق آمار استانداری، در سال ۱۴۰۳ بیش از ۴۰۰ هزار گردشگر خارجی به اصفهان سفرکرده‌اند؛ آماری که هرچند نسبت به دوران کرونا رشد قابل‌توجهی داشته است، بااین‌حال، فعالان و کارشناسان آن می‌گویند گردشگری داخلی در این استان باوجود هزینه بالای اقامت، کمبود امکانات تفریحی و تبلیغات ضعیف، دچار رکود است.

در این میان نکته قابل‌توجه در برابر کسادی سفرهای داخلی، آماری است که از سفرهای خارجی ایرانیان، موجود است.

علی‌رغم آنکه  حدود ۷۰ درصد از مردم داخل کشور، به دلیل محدودیت‌های مالی تاکنون موفق به سفر خارجی نشده‌اند اما بر اساس گزارش بانک مرکزی و وزارت میراث فرهنگی، در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۱۴ میلیون ایرانی به خارج از کشور سفر کردند که از این میان، ۱۰ میلیون سفر غیر زیارتی و حدود ۴ میلیون سفر زیارتی (عراق و عربستان) بوده است.

همچنین در نیمه نخست ۱۴۰۳، تعداد گردشگران خروجی ایران دو برابر گردشگران ورودی بوده است.جالب آنکه  این نسبت در دنیا معمولاً برعکس است چراکه کشورها تلاش می‌کنند تعداد بیشتری گردشگر خارجی جذب کنند تا درآمد ارزی بیشتری داشته باشند، درصورتی‌که  در ایران، خروج ارز به‌واسطه سفرهای خارجی شتاب گرفته و در حال  رکوردشکنی است.

ترکیه و عراق  مقصد شماره یک و دو برای ایرانیان

بر اساس آمار رسمی وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه، در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۲۴ بیش از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار گردشگر ایرانی وارد این کشور شدند. به‌گونه‌ای که ایرانیان پس از آلمانی‌ها دومین گروه بزرگ گردشگران ترکیه محسوب می‌شوند.

از وان گرفته تا استانبول و کوش‌آداسی، بازارها و هتل‌ها به‌طور محسوس به گردشگران ایرانی وابسته شده‌ تا جایی که درآمد ترکیه از حضور ایرانی‌ها در همین مدت اشاره‌شده بیش از ۳ میلیارد دلار برآورد شده است. 

پس‌ازآن عراق هم دومین مقصد مهم ایرانیان است. سالانه بیش از ۴ میلیون سفر به این کشور انجام می‌شود که بیشتر آن زیارتی و البته در سال‌های اخیر، سفرهای تجاری و درمانی به نجف، کربلا و بغداد نیز رشد چشمگیری داشته است.

به گفته فعالان حوزه گردشگری، دلایل این میزان از استقبال از سوی ایرانیان برای سفر به ترکیه به نرخ مناسب بلیت هواپیما و اتوبوس به شهرهای مرزی ترکیه، آزادی‌های اجتماعی و تفریحات متنوع، ویزای آزاد یا آسان برای ایرانیان و قیمت رقابتی هتل‌ها و خدمات، نسبت به نمونه مشابه داخلی پیوند می‌خورد. 

در ارتباط با عراق نیز، نزدیکی جغرافیایی، اشتراکات فرهنگی و هزینه نسبتاً پایین سفر به عراق، آن را به مقصدی پرطرفدار تبدیل کرده است.

چرا سفر خارجی ؟

یکی از پرسش‌های اساسی این است که چرا سفر خارجی، باوجود هزینه ارزی، برای بخشی از ایرانیان مقرون‌به‌صرفه تر از سفر داخلی است؟

هادی اخوان کارشناس گردشگری در پاسخ به این پرسش به دنیای اقتصاد می‌گوید:در روزگاری سفرهای داخلی برای مردم کشور از جذابیت بیشتری برخوردار بود به‌علاوه نرخ یک مسافرت هم تقریبا مقرون‌به‌صرفه بود.

او بیان می‌کند: به‌عنوان‌مثال همین اصفهان باوجود هتل‌ها و مراکز اقامتی فراوان در دوره‌هایی به‌قدری با ورود مسافر و گردشگر روبرو می‌شد که هتل‌های شهر پاسخگو نبودند، اما اکنون‌که در فصل تابستان قرار داریم اغلب هتل‌ها و مراکز اقامتی دارای ظرفیت خالی هستند.

این فعال توضیح می‌دهد: هزینه اقامت، حمل‌ونقل، خوراک و... در شهرهای گردشگری مانند کیش، اصفهان، مشهد و... به میزانی است که معمولاً خانواده‌ها منصرف شده و یکسری دیگر از افراد هم ترجیح می‌دهند گزینه‌های خارج از کشور را انتخاب کنند زیرا تقریباً هزینه‌ها معادل همدیگر می‌شود.

وی می‌گوید: جدای از گرانی سفرهای داخلی، زیرساخت ناکافی و جاده‌های پرخطر و الگوی تکراری هتل، بازار، زیارت یا چند جاذبه طبیعی  میل به سفر داخلی را   مردم کشور، کاهش داده است.

اخوان اظهار می‌کند :از طرفی دولت برای مسافران خارجی ارز با نرخ ترجیحی در نظر می‌گیرد. به همین دلیل، گاهی خرید دلار دولتی برای سفر خارجی از پرداخت ریال برای خدمات داخلی ارزان‌تر تمام می‌شود.

و ادامه می‌دهد: رقابت شدید در بازار مقصد برای جذب گردشگر، کیفیت و جذابیت‌های خرید از دیگر دلایلی است که مسافران ایرانی، گزینه‌های خارج از کشور را انتخاب می‌کنند. همچنین رغبت به تجربه مشاهده فرهنگ‌های متنوع، کنسرت‌های بین‌المللی و تجربه سبک زندگی متفاوت، انگیزه‌ای مضاعف برای سفر خارجی ایجاد می‌کند.

به گفته این کارشناس گردشگری بسته‌های سفر ارزان‌قیمت در حالی از سوی کشورهای دیگر ارائه می‌شود که هتل‌های داخلی، به دلیل نبود رقابت واقعی، قیمت‌ها را افزایش داده‌اند.

وی تصریح می‌کند: درمجموع گرانی خدمات داخلی، جذابیت پایین  و رانت ارزی عوامل مهم رکوردشکنی سفرهای خارجی ایرانیان، بشمار می‌آید.

و می‌افزاید :واقعیتی  که  نشان می‌دهد گردشگری داخلی ایران نیازمند بازنگری اساسی در خدمات، قیمت‌گذاری و ایجاد تنوع تجربه است؛ وگرنه روند خروج ارز ادامه خواهد داشت.

چاره‌ای اندیشیده شود

رکود گردشگری داخلی و رونق سفرهای خارجی بازتابی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی این روزهایی است که سفرهای داخلی گران‌قیمت، کم کیفیت و بدون جذابیت، ایرانیان را به‌سوی سفرهای خارجی متمایل کرده است.

مسافرانی که ترجیح می‌دهند به‌جای هزینه کردن مبالغ زیاد برای داخل، ارز خود را در سواحل آنتالیا، مراکز خرید دوبی یا مراکز زیارتی خرج کنند.

حال‌آنکه کشور با کمبود منابع ارزی مواجه است و خروج سالانه میلیاردها دلار از کشور برای سفر خارجی، فشار مضاعفی بر اقتصاد ملی وارد می‌کند. از سوی دیگر، رکود گردشگری داخلی به معنای از دست رفتن فرصت‌های شغلی در هتل‌ها، رستوران‌ها، صنایع‌دستی و حمل‌ونقل است. به‌بیان‌دیگر، رونق ترکیه و دوبی به بهای رکود در مشهد، شیراز و اصفهان است.

اما آنچه می‌بایست درجه‌ات ممانعت از خروج ارز و بازگشت تعادل به بازار گردشگری،  به انجام برسد. تخصیص یارانه و بسته‌های تشویقی سفر داخلی؛ مانند کارت‌های اعتباری سفر، افزایش کیفیت خدمات در هتل‌ها، حمل‌ونقل و اماکن تفریحی و توسعه زیرساخت‌های گردشگری؛ از جاده‌های ایمن گرفته تا مراکز تفریحی و گردشگری  نوین است.

همچنین مدیریت قیمت‌ها و جلوگیری از افزایش بی‌رویه هزینه اقامت، تبلیغات و معرفی ظرفیت‌های جدید که کمتر معرفی‌شده‌اند، ازتدابیر تاثیر گذار است.

بدون تردید اگر دولت و بخش خصوصی همراهی نکنند و چاره‌ای برای گذر از این شرایط نیندیشند، جدای از آسیب شدید به گردشگری داخلی با پیامدهای پرخطر دیگری همراه خواهیم بود  که به عنوان چالش جدی برای اقتصاد کشور، مطرح می شوند.