مُسکن موقت برای نا ترازی
تولید برق با ژنراتور راهکار کوتاه‌مدتی که مقرون به صرفه نیست
سود صدادار موتوربرق
می‌گویند "بازار برق اضطراری تا قبل از خاموش‌های اخیر سالانه به ۲۵ هزار دستگاه نیاز داشت. اما با افزایش مصرف برق در یک ماه اخیر و اعمال خاموشی‌های منظم برق توسط توانیر این نیاز به‌صورت فزاینده‌ای افزایش‌یافته که بسیاری از فعالان بازار تقاضای ۱۰برابری سیستم‌های برق اضطراری را پیش‌بینی کرده‌اند."
این در حالی است که از سوی بانک مرکزی تدبیری جهت افزایش ارز برای ترخیص انبوه موتوربرق اندیشیده نشده و احتمال تلاطم بازار موتوربرق قابل پیش‌بینی است.گزارش‌ها همچنین نشان می‌دهد که قیمت موتوربرق در بازار طی ۴۵ روز گذشته از۱۰۰ تا ۲۷۰ درصد افزایش‌یافته و بسیاری از آن‌ها بدون ضمانت(گارانتی) و با ویژند(برند)ای ناشناخته چینی عرضه می‌شوند.
در اردیبهشت‌ماه شایعه واردات ۵ میلیاردی موتوربرق‌ها مطرح شده بود. برخی کارشناسان معتقدند قطع برق برنامه‌ریزی‌شده، باعث ایجاد تقاضای مصنوعی برای خرید این تجهیزات در بازار داخلی شده است. بعدازاین ماجرا نمایندگان مجلس درخواست تحقیق و تفحص در این عرصه را داده بودند که جنگ تحمیلی ۱۲ روزه آن را به حاشیه راند.
یک موتوربرق که قبلاً به قیمت ۴۰ میلیون تومان به فروش می‌رسید، حالا به قیمت ۱۲۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد و کسبه می‌گویند که نقشی در این افزایش قیمت ندارند. در حال حاضر صحبت‌هایی از وجود ۵ سال مشکلات در صنعت برق کشور بین افراد ردوبدل می‌شود. این موضوع انگیزه‌های سوداگرانه در این بخش را تقویت کرده و فعالان بازار موتوربرق می‌گویند که فعالان سایر بازارها مثل پارچه، چرم، لامپ و … که شناختی از این بازار ندارند، به دلیل صرفه اقتصادی کوتاه‌مدت و رکود بازار مرتبط با کسب خود، سرمایه‌های کلانی را وارد این بازار کرده‌اند.
تولید برق با اعمال شاقه
بسیاری از واحدهای صنفی از ژنراتورهای بنزینی تک یا چندموتوره برای تأمین برق خود استفاده می‌کنند. این موتورها به‌طورمعمول توان تولیدی بین ۱ تا ۴ کیلووات دارند و قیمت چنین ژنراتور‌هایی بین ۱۰ تا حدود ۱۰۰ میلیون تومان متغیر است. موتورهای برق با توان تولید فوق توان به کار انداختن یک یا دو یخچال ایستاده به همراه ۲ تا ۳ لامپ با توان ۹ تا ۱۵ وات را دارند. اما برای فروشگاه‌های بزرگ و واحدهای تولیدی وضعیت متفاوت است. قیمت موتورهای برقی که بتواند نیروی موردنیاز برای فروشگاه‌ها که تعداد لامپ‌های روشنایی زیاد و همچنین یک تا ۲ یخچال با ظرفیت‌های ۱۸۰ تا ۲۰۰ وات دارند، گران‌تر است. تقاضای واحدهای صنعتی برای استفاده از ژنراتورهای دیزلی افزایش چشمگیری داشته است. دیزل ژنراتورهای مورداستفاده در واحدهای صنعتی یعنی کارگاه‌های واقع در شهرک‌های صنعتی با توان‌های ۲۰ تا ۱۰۰۰ کیلووات یا بیشتر برای کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و مراکز تجاری بزرگ طراحی‌شده‌اند و اغلب قیمت‌های نجومی دارند. هزینه استفاده از این ژنراتورها در واحدهای صنعتی از ۲۰۰ میلیون تومان شروع‌شده و تا حدود ۸ میلیارد تومان متغیر است، که این مبلغ بسته به توان ژنراتور متفاوت خواهد بود. اما در مورداستفاده از موتورها و ژنراتورهای تولید برق موضوع فقط قیمت نبوده و یکی از چالش‌های مهم، هزینه بالای سوخت ژنراتورهاست؛ به‌عنوان‌مثال مصرف سوخت یک ژنراتور ۱۱ آمپری بنزینی که فقط برای روشنایی در یک واحد صنفی استفاده می‌شود روزانه ۳۰ تا ۴۰ لیتر بنزین نیاز دارد.
صعود واردات
آمار رسمی گمرک ایران، تصویر گویایی از تأثیر مستقیم خاموشی‌ها بر بازار ژنراتورها ارائه می‌دهد. در دوازده‌ماهه سال ۱۴۰۰ حدود ۵ میلیون و ۳۷۲ هزار و ۹۶۰ دلار واردات موتوربرق به کشور انجام‌شده که این میزان در سال ۱۴۰۱به ۶ میلیون و ۳۴۷ هزار و ۳۰۵ دلار رسید. اما واردات در سال ۱۴۰۲ افزایش چشمگیری داشت به‌طوری‌که میزان واردات این دستگاه‌ها با رشد حدود ۵۴ درصدی به ۹ میلیون و ۷۸۹ هزار و ۱۳۵ دلار رسید. میزان واردات موتوربرق در دوازده‌ماهه سال ۱۴۰۳ نیز با افزایش حدود ۱۷ درصدی نسبت به مدت‌زمان مشابه سال قبل خود(۱۴۰۲) مواجه بوده و این نرخ ۱۱ میلیون و ۴۶۵ هزار و ۲۰۱ دلار بوده است.
این روند صعودی مستمر و به‌ویژه جهش‌های بزرگ در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، به‌وضوح گواه افزایش شدید تقاضای خانوارها و مشاغل برای تأمین برق اضطراری، همگام با تشدید و تداوم خاموشی‌هاست. بر اساس آمار منتشرشده از سوی گمرک میزان واردات این محصول در سه‌ماهه اول سال جاری ۴ میلیون و ۲۶۹ هزار و ۳۳۹ دلار بوده است.
فعالان این بازار از وضعیت نابسامان واردات ژنراتورها و شکل‌گیری واسطه‌ها در دوبی می‌گویند. به گفته آن‌ها شرکت‌هایی با استفاده از تسهیلات اعتباری (LC) در دوبی، اقدام به خرید عمده موتوربرق‌های «درجه سه» از کارخانه‌های چینی می‌کنند. این شرکت‌ها سپس این کالاهای بی‌کیفیت را به‌جای محصولات درجه‌یک، به تجار ایرانی می‌فروشند. این فعالان توضیح می‌دهند که در حال حاضر موتوربرق‌هایی در بازار وجود دارد که روی آن قیدشده ۱۰ کیلووات اما تنها ۸ کیلووات تولید برق دارد و همین موضوع باعث تخریب موتور می‌شود و ازآنجایی‌که اجناس از طریق دوبی فروخته‌شده، ضمانت(گارانتی) هم ندارد.
پانسمان آلوده زخم نا ترازی
در کشورهای توسعه‌یافته، مانند ایالات‌متحده و آلمان، زیرساخت‌های برقی معمولاً پایدار هستند، اما همچنان تقاضا برای موتوربرق به‌ویژه در مناطق روستایی یا در زمان بلایای طبیعی مثل طوفان و سیل وجود دارد. در این کشورها، درآمد بالا و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته باعث می‌شود که افراد به سمت خرید مدل‌های کم‌صدا و باکیفیت بروند. در مقابل، در کشورهای درحال‌توسعه مثل هند، نیجریه یا اندونزی، قطعی برق به دلیل ضعف زیرساخت‌ها امری رایج است. در این کشورها مردم به دنبال گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه تر هستند و معمولاً موتوربرق‌های بنزینی یا دیزلی باقیمت پایین‌تر را ترجیح می‌دهند. این تفاوت نشان می‌دهد که عوامل اقتصادی مثل سطح درآمد، نرخ تورم و دسترسی به منابع انرژی چگونه می‌توانند روی تقاضای موتوربرق اثر بگذارند.
علاوه بر این، قیمت سوخت نیز نقش مهمی در بازار موتوربرق ایفا می‌کند. در کشورهایی که بنزین یا گازوییل ارزان است، مانند کشورهای خاورمیانه، استفاده از موتوربرق‌های سوختی رایج‌تر است و این موضوع باعث افزایش خرید موتوربرق در این مناطق می‌شود؛ اما در کشورهایی با سوخت گران یا محدودیت‌های زیست‌محیطی، مثل کشورهای اروپایی، گرایش به سمت موتوربرق‌های خورشیدی یا هیبریدی بیشتر است. این تنوع در انتخاب نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری آمار خرید موتوربرق در پاسخ به شرایط اقتصادی محلی است.نوسانات ارزی و تحریم‌ها نیز از دیگر عوامل اقتصادی هستند که بر تقاضای موتوربرق تاثیر می‌گذارند.
در شرایط فعلی ایران، موتورهای برق به‌عنوان راه‌حلی موقتی برای حفظ برق واحدهای صنفی و صنعتی مطرح‌شده‌اند. این موتورها می‌توانند به‌صورت کوتاه‌مدت برق موردنیاز را تأمین کنند، اما سؤال اصلی این است که بنزین و گازوئیل لازم برای آن‌ها از کجا تأمین خواهد شد؟ با افزایش نرخ گازوئیل و چند نرخی شدن آن، هزینه سوخت برای هر کیلووات ساعت برق تولیدی با موتوربرق به حدود ۱۰ هزار تومان می‌رسد. این رقم، جدا از هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه در خرید و نگهداری موتوربرق است.
برخی اصناف می‌توانند با دریافت حواله‌های سوخت یارانه‌ای از وزارت نفت، گازوئیل خود را تأمین کنند، اما سؤالاتی درباره کیفیت تجهیزات و میزان آلودگی صوتی و زیست‌محیطی این موتورها باقی است. با توجه به وضعیت فعلی، حل ریشه‌ای مشکلات تأمین برق امری ضروری است، اما در کوتاه‌مدت مردم چاره‌ای جز استفاده از موتورهای برق بنزینی و دیزلی ندارند. راهکار‌های کوتاه‌مدت، مانند استفاده از موتورهای برق، نه بهینه هستند و نه پایدار، و ممکن است مشکلاتی مانند بحران سوخت دیزلی را تشدید کنند. دولت باید زیرساخت‌های لازم برای تأمین این تجهیزات و سوخت را فراهم کند تا مردم بتوانند به این سمت حرکت کنند.
