پزشک خانواده، آزمون بزرگ سلامت
طرحی که استان اصفهان به‌عنوان یکی از مناطق هدف اجرای آن، آمادگی لازم را اعلام نموده اما گویا مشکلاتش از کمبود پزشک عمومی تا فشار بر زیرساخت‌های درمانی و افزایش هزینه‌های سلامت هرکدام مانعی برای تحقق اهداف طرح و تاکنون در صف طولانی طرح‌های نیمه‌تمام باقی‌مانده است.
جست‌وجوی عدالت در نظام سلامت
نظام سلامت ایران سال‌هاست با چالش‌هایی چون افزایش هزینه‌های درمان، عدم دسترسی عادلانه به خدمات و تراکم بی‌رویه در مراکز تخصصی مواجه است. یکی از راهکارهایی که بارها بر آن تأکید شده، پزشک خانواده و نظام ارجاع است؛ الگویی که در بسیاری از کشورها موجب کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفیت خدمات شده است.
در ساده‌ترین تعریف، پزشک خانواده نخستین دروازه ورود مردم به‌نظام سلامت است. پزشک، وضعیت عمومی بیمار را بررسی می‌کند، مراقبت‌های اولیه را ارائه می‌دهد و در صورت نیاز، بیمار را به متخصص ارجاع می‌دهد.
این سازوکار می‌تواند هم هزینه‌ها را کاهش دهد و هم از ازدحام بیماران در مطب متخصصان جلوگیری کند.
در ایران با توجه به مزیت‌های اشاره‌شده، طرح پزشک خانواده نخستین بار در سال ۱۳۸۴ در استان‌های فارس و مازندران آغاز شد. اگرچه نتایج مثبتی همچون کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش پوشش بیمه‌ای گزارش شده است، اما مشکلاتی مانند تاخیر در پرداخت‌ها به پزشکان، کمبود منابع مالی و ضعف زیرساخت‌های الکترونیک مانع اجرای کامل و سراسری آن شد.
تا دولت چهاردهم که اجرای سراسری طرح پزشک خانواده به‌عنوان یکی از اولویت‌های دولت، در جهت رسیدن به عدالت در سلامت به‌ویژه در مناطق کم برخوردار مطرح شد. در همین راستا نیز به‌تازگی بر طبق اظهارات وزیر بهداشت، مقرر شد، فاز اول این طرح از شهریور اجرا و به‌مرورزمان با تأمین منابع مالی موردنیاز، در کل کشور، اجرایی خواهد شد.
پیش‌ازاین هم معاون بهداشت وزارت بهداشت اعلام کرده بود طرح پزشک خانواده به‌زودی در سراسر کشور، اجرا می‌شود و روستاییان و افرادی که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، بدون سردرگمی به خدمات تخصصی و بیمارستانی دسترسی خواهند داشت.
به گفته علیرضا رئیسی، این برنامه بر اساس تجارب موفق جهانی و با تطبیق بر شرایط کشور طراحی‌شده است و هم‌اکنون حدود ۳۰ میلیون نفر جمعیت روستاها و شهرهای زیر ۲۰۰ هزار نفر، تحت پوشش سطح یک پزشک خانواده قرار دارند.
این مسوول تاکید می‌کند: دانشگاه‌ها موظف‌اند سامانه اتصال را بر اساس شرایط هر شهرستان، از یک شهر آغاز و سپس به سایر شهرها گسترش دهند.
اصفهان، آزمونه (پایلوت) گسترش طرح پزشک خانواده شود
اما در اصفهان که به‌عنوان کلان‌شهری با بیمارستان‌ها و مراکز درمانی فراوان شناخته می‌شود متولیانش براین باورند که به دلیل برخورداری از دانشگاه علوم پزشکی توانمند و ظرفیت‌های درمانی، می‌تواند آزمونه مناسبی برای گسترش پزشک خانواده باشد.
مضاف بر آنکه اجرای برنامه نظام ارجاع و پزشک خانواده، به‌عنوان تنها راه برون‌رفت از نابسامانی وضعیت موجود، مطرح می‌شود چراکه در حال حاضر نه مردم، نه ارائه‌دهندگان خدمات و نه دولت از وضعیت کنونی رضایت ندارند.
شاهین شیرانی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در اوایل سال اعلام کرده بود یکی از اولویت‌های اصلی امسال، اجرای طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع است؛ که با پیگیری مستقیم ریاست محترم جمهور در حال اجراست. این طرح ابتدا در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر اجرا خواهد شد و به‌تدریج به‌کل کشور گسترش می‌یابد.
اخیرا هم رضایی، معاون فنی مرکز بهداشت استان اصفهان، گفته است: در حال حاضر حدود یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت استان اصفهان تحت پوشش طرح پزشک خانواده قرار دارند.
این مسوول، اولویت فعلی را بهبود کمیت و کیفیت خدمات در روستاها و شهرهای کوچک دانسته و پس‌ازآن، گسترش به شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر دنبال خواهد شد.
در این حال از نظر کارشناسان حوزه بهداشت و درمان، مشکل اصلی برای اجرای کامل این طرح، فقدان تعریف منابع پایدار برای پزشک خانواده است و حتی تأکید می‌شود اگر این طرح اجرا شود، به سرنوشت طرح تحول سلامت دچار خواهد شد، درحالی‌که آن زمان سرمایه اجتماعی و وضعیت اقتصادی کشور بهتر بود.
واضح آنکه بدون یک صندوق مالی یکپارچه و پایدار، پزشک خانواده در بهترین حالت به یک طرح نیمه‌کاره تبدیل خواهد شد.
ندا شایق پزشک عمومی در ارتباط با اجرای طرح اشاره‌شده به دنیای اقتصاد می‌گوید: اجرای پزشک خانواده می‌تواند دستاوردهای بزرگی داشته باشد که مهم‌ترین آن کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی درزمان است اما موانع مهمی پیش روی آن قرار دارد که مانع اجرای صحیح و جامع طرح‌شده است.
به گفته این پزشک دروهله نخست لازم است تعداد موردنیاز پزشک عمومی برای این پروژه تعریف شود در شرایط فعلی بخش زیادی از فارغ‌التحصیلان پزشکی علاقه‌مند به تخصص هستند و کمتر کسی مایل است به‌عنوان پزشک خانواده فعالیت کند از طرفی هم پزشکان عمومی معتقدند درآمد حاصل از این طرح، با حجم کار و مسئولیت‌های آنان تناسب ندارد.
وی می‌افزاید: اما مشکل دیگر به زیرساخت ناقص طرح پزشک خانواده بازمی‌گردد اگرچه سامانه‌هایی مانند سیب برای ثبت اطلاعات سلامت طراحی‌شده، اما هنوز در بخشی از مراکز به‌طور کامل و یکپارچه اجرا نمی‌شود. به‌علاوه بحران مالی بیمه‌های پایه چالش دیگر است که مشخص نمی‌کند آیا هزینه‌های طرح، تامین خواهد شد یا خیر.
شایق تصریح می‌کند: چالش بزرگ دیگر به فرهنگی برمی‌گردد که در میان اغلب مردم حاکم است به‌گونه‌ای که اکثریت افراد بر طبق عادت در اولین مراجعه، به پزشک متخصص رجوع می‌کنند و نقش پزشک عمومی را کم‌اهمیت می‌دانند که این مسئله در اصفهان به‌طور فراوان مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد تغییر آن نیازمند زمان، آموزش و جلب اعتماد عمومی خواهد بود.
این پزشک تصریح می‌کند: اغلب پزشکان عمومی برای پیشبرد اهداف این طرح، حاضر به همکاری هستند اما به‌شرط آنکه دریافتی منصفانه داشته باشند تا انگیزه ادامه فعالیت، هم فراهم باشد.
چه باید کرد؟
اصفهان به‌عنوان یکی از قطب‌های درمانی کشور، با بیش از ۵ میلیون نفر جمعیت از مراکزی است که ازنظر تراکم بیماران و ازنظر کمبود پزشک عمومی، با مشکلات بزرگی روبه‌رو است.
استانی است که به اجرای طرح‌هایی مانند پزشک خانواده نیازمند و اگر به‌درستی و با پشتوانه مالی، فرهنگی و اجرایی مناسب در این استان اجرا شود، می‌تواند الگویی برای سراسر کشور باشد؛ اما پیاده‌سازی ناقص چنین طرحی نتیجه‌ای جز افزایش بی‌اعتمادی عمومی به سیاست‌های سلامت را نخواهد داشت.
مسیری است که آغاز گشته و لازم است با اقداماتی مانند واقعی سازی تعرفه‌ها و ایجاد فاصله معنادار میان ویزیت پزشک عمومی و متخصص، ارائه بسته‌های تشویقی به متخصصان برای همکاری در چارچوب نظام ارجاع، فرهنگ‌سازی گسترده برای افزایش سواد سلامت جامعه و تربیت و آموزش نیروی انسانی متناسب با نیاز طرح عبور کند.
قطعاً موفقیت این آزمون بزرگ سلامت در اصفهان بدون همیاری هم‌زمان دولت، بیمه‌ها، پزشکان و مردم، امکان‌پذیر نخواهد بود.
