سرمایه‌گذاری؛ راهبردی هوشمند در اصفهان
در موارد متعدد برنامه‌ریزی توسعه در استان اصفهان و دیگر جاها بر موضوعاتی مانند صنایع آب بر متمرکز بوده است که مزیت‌های رقابتی آن وجود نداشته و منشا مشکلات دیگر شده است، اما حسرت بیشتر زمانی خواهد بود که مزیت‌های لازم وجود دارد اما در سیاست و هدف‌گذاری کمتر به آن توجه می‌شود.
اگرچه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مربوط به حوزه حاکمیت است اما در این میان نقش کارآفرینان و سرمایه‌گذاران را هم نباید نادیده گرفت، آن‌ها موتور محرک توسعه هستند و اگر این سربازان خط مقدم دیدگاه روشنی به‌ضرورت توجه به مزیت‌های نسبی و رقابتی بلندمدت نداشته باشند بازهم سرمایه‌گذاری و توسعه در مسیری شکننده اتفاق می‌افتد که بازدهی مورد انتظار را در پی ندارد و توسعه متوازن را رقم نمی‌زند پس لزوم توجه مفهوم مزیت نسبی، رقابتی و پایدار در طولانی‌مدت باید هم‌زمان با تحلیل‌های آینده‌پژوهی و ریسک در اولویت فرهنگ‌سازی کارآفرینی قرار گیرد.
چرا عدم توازن؟
بی‌شک یکی از ریشه‌ای‌ترین دلایل آن، برخوردار نبودن تصمیم گیران از مهارت‌های نگرش و تفکر سیستمی در موضوعات پیچیده بوده است. متغیرها و محرک‌های مختلف ازجمله شرایط اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، زیرساختی و سیاسی و قانونی بسیار متعدد و مختلف بر توسعه موثر هستند و این میان پیچیدگی‌ها جایی ایجاد می‌شود که این متغیرها بر یکدیگر اثر می‌گذاردند و تحت تاثیر هم قرار می‌گیرند. مثلا انتقال آب بین‌حوزه‌ای به افزایش جمعیت دامن می‌زند و این ازدیاد از جهت اشتغال نیاز به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های آب بردارد و دوباره بحران آب پیش می‌آید اما این بار با شدت بسیار بیشتر و بحرانی‌تر! چرا این‌گونه می‌شود؟ چون ذهن ما معمولا پیامدهای بافاصله و تاخیر را در نظر نمی‌گیرد درحالی‌که برهم‌کنش میان آن متغیرها واقعیات توسعه را به سمت و سویی می‌برد که از برنامه اولیه بسیار فاصله دارد.
ازاین‌رو است که در تحلیل فرصت‌های سرمایه‌گذاری نه‌تنها باید شرایط و واقعیت‌های امروز را دید بلکه باید به ریسک‌های فردا هم پرداخت و این سوال را پرسید که در شرایطی که پیش‌فرض‌های تصمیم‌گیری ما در این سرمایه‌گذاری تغییر کرده است آیا آن موضوع سرمایه‌گذاری هنوز هم توجیه خواهد داشت و در مقابل دگرگونی‌ها مستحکم و تاب آور عمل خواهد کرد؟
با رصد کلی موضوعات سرمایه‌گذاری در استان اصفهان و به رغم تاکیدهای درست بر حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی بازهم می‌بینیم که در طرح‌های سرمایه‌گذاری کمتر به قابلیت‌ها و مزیت‌های جدید پرداخته‌شده است و شاید در طرح‌ریزی آن‌ها نگرش سیستمی مغفول واقع‌شده است ازاین‌جهت در این مطلب به بررسی این ضرورت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انقلاب صنعتی چهارم و پنجم و مزیت‌های نسبی استان در آن می‌پردازیم و پیشنهادهایی عملی برای سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی ارائه می‌دهیم.
ضرورت تحول دیجیتال در اصفهان: از سنت به نوآوری
اصفهان، با جمعیت بیش از ۵ میلیون نفر و سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی ایران، همواره بر پایه صنایع سنتی مانند فولاد، نساجی، گردشگری و کشاورزی استوار بوده است. بااین‌حال، در عصر دیجیتال، تکیه صرف بر این صنایع کافی نیست. انقلاب صنعتی چهارم، که بر پایه فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیاء (IoT)، داده‌های بزرگ (Big Data)، رباتیک پیشرفته و چاپ سه‌بعدی بناشده، الزامی برای ادغام فناوری در فرآیندهای تولید و خدمات ایجاد کرده است. در سطح جهانی، کشورهایی مانند آلمان، چین و سنگاپور با سرمایه‌گذاری سنگین در Industry ۴.۰، رشد اقتصادی خود را دوچندان کرده‌اند.
در ایران، اصفهان می‌تواند الگویی برای این تحول باشد. طبق گزارش‌های اخیر سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) ، کشورهایی که از Industry ۴.۰ عقب بمانند، تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۰ درصد از سهم بازار جهانی خود را از دست خواهند داد. برای اصفهان، این ضرورت دوچندان است؛ زیرا استان اصفهان با چالش‌هایی مانند کمبود آب، آلودگی صنعتی و مهاجرت نیروی کار متخصص و فرار سرمایه روبرو است. تحول دیجیتال می‌تواند این مشکلات را حل کند: برای مثال، استفاده از IoT در کشاورزی هوشمند می‌تواند مصرف آب را تا ۳۰ درصد کاهش دهد، و AI در صنایع فولاد می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد. علاوه بر این، همه‌گیری کووید-۱۹ نشان داد که اقتصادهای دیجیتال‌محور، مقاوم‌تر هستند.
در اصفهان، جایی که بیش از ۷۰ درصد صنایع فعال آن کوچک و متوسط (SMEs) هستند، ادغام دیجیتال می‌تواند زنجیره تأمین را کارآمدتر کند و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل نماید. بدون سرمایه‌گذاری در این حوزه، اصفهان خطر عقب‌ماندگی از شهرهای بزرگ کشور را دارد درحالی‌که مزیت‌هایی همچون وجود شهرک علمی تحقیقاتی با برخورداری از ظرفیت پانصد شرکت عمدتا دانش‌بنیان، وجود صنف فناوری اطلاعات قوی در استان و دانشگاه‌های فنی و مهندسی ممتاز می‌تواند محرک خوبی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور با عاملیت بخش خصوصی اصفهان باشد.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصاد دیجیتال
با بررسی مزیت‌ها و محدودیت‌های استان درمی‌یابیم که چند اصل مهم باید در سرمایه‌گذاری مدنظر کارآفرینان اصفهان قرار گیرد، اول توجه به حوزه‌هایی که در آن مصرف آب وجود ندارد یا اندک است، دوم اقتصادهای سبک که نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد بر روی فناوری‌هایی که در حال از رده خارج شدن است را ندارد، سوم اقتصاد خلاقیت و هنر که یکی از حوزه‌های مهم مزیت استان و مخصوصا شهر اصفهان را پوشش می‌دهد و در آخر اقتصاد دیجیتال که می‌تواند پیشران و محرک قوی برای حوزه‌های اقتصادی دیگر باشد.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشین:
اصفهان می‌تواند مرکز توسعه هوش مصنوعی برای صنایع محلی شود. برای مثال، کاربرد AI در پیش‌بینی تقاضای بازار فولاد (که اصفهان بیش از ۵۰ درصد تولید فولاد ایران را بر عهده دارد) می‌تواند سودآوری را افزایش دهد که با فرصت سرمایه‌گذاری شامل ایجاد استارت‌آپ‌هایی برای تحلیل داده‌های صنعتی، با پتانسیل صادرات نرم‌افزار به کشورهای همسایه همراه خواهد بود.
اینترنت اشیاء و شهرهای هوشمند:
با توجه به ترافیک شهری و مسائل زیست‌محیطی اصفهان، سرمایه‌گذاری در IoT برای مدیریت ترافیک، نظارت بر کیفیت هوا و سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، فرصت‌های عظیمی را ایجاد می‌کند. پروژه‌هایی مانند “اصفهان هوشمند” می‌تواند با حمایت دولت، میلیاردها تومان سرمایه جذب کند و اشتغال برای بیش از ۱۰ هزار نفر ایجاد نماید.
داده‌های بزرگ و بلاک چین:
اصفهان می‌تواند هاب داده‌های بزرگ برای بخش اقتصاد دیجیتال کشاورزی شود. با استفاده از داده‌های حجیم برای تحلیل الگوهای آب و هوایی و بازار، کشاورزان می‌توانند محصول بیشتری تولید کنند. همچنین، بلاک چین برای زنجیره تأمین شفاف در صنایع صادراتی مانند فرش و صنایع‌دستی، فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند. علاوه بر آن سیاست‌های حمایتی دولت مانند معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و صندوق نوآوری و شکوفایی، سرمایه‌گذاری را جذاب‌تر می‌کند.
چالش‌ها و راهکارهای سرمایه‌گذاری هوشمند در اصفهان، از موانع به فرصت‌ها
هرچند فرصت‌ها فراوان هستند، چالش‌هایی نیز وجود دارد. تحریم‌های بین‌المللی، کمبود زیرساخت‌های دیجیتال (مانند سرعت اینترنت پایین در برخی مناطق) و مقاومت فرهنگی در برابر تغییرات، موانعی هستند. بااین‌حال، این چالش‌ها می‌توانند به فرصت تبدیل شوند:
مواجهه با چالش تحریم‌ها:
تمرکز بر فناوری‌های داخلی و همکاری با شرکای آسیایی مانند هند و چین می‌تواند وابستگی را کاهش دهد.
فراهم آوری زیرساخت‌ها:
سرمایه‌گذاری دولتی در فیبر نوری و 5G، که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی‌شده، ضروری است و پیشنهاد می‌شود کنسرسیومی از سرمایه‌گذاران خصوصی برای توسعه شبکه‌های دیجیتال ایجاد گردد.
چالش نیروی کار:
آموزش نیروی کار از طریق دوره‌های آنلاین و همکاری با دانشگاه‌ها که فرصت ایجاد مراکز آموزشی Industry 4.0 در اصفهان را ایجاد می‌کند و می‌تواند هزاران شغل جدید ایجاد کند.
* مشاور مدیریت استراتژیک
