سهم ایران از کیک صادرات جهان
ایران در شش ماه نخست سال ۱۴۰۴ چقدر صادرات داشت؟
طبق آمار گمرک، مجموع صادرات غیرنفتی ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۸/۵۷ میلیارد دلار بوده است. اما اطلاعات دقیقی از صادرات نفتی ایران در دست نیست. بنابر اعلام رئیس‌کل بانک مرکزی، در سال ۱۴۰۳ مجموع صادرات نفتی کشور به ۶۷ میلیارد دلار رسیده است. بنابراین، مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی ایران در این سال حدود ۱۲۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
طبق آمارهای بانک جهانی، میزان صادرات جهانی در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۸/۳۲ هزار میلیارد دلار بوده است. همچنین این نهاد، ارزش صادرات ایران را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرده است.
با توجه به داده‌های رسمی، اگر آمار بانک جهانی را مبنا قرار دهیم، سهم اقتصاد ایران از صادرات جهانی در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۹/۰ درصد و اگر آمار گمرک را لحاظ کنیم، حدود ۳۰/۰ درصد برآورد می‌شود.
بر اساس تازه‌ترین آمار مرکز آمار ایران، جمعیت کشور در سال ۱۴۰۳ از مرز ۸۶ میلیون نفر گذشته و جمعیت جهانی در سال ۲۰۲۴ حدود هشت میلیارد نفر برآورد می‌شود. بنابراین، درحالی‌که ایران همچنان حدود یک درصد از جمعیت جهان را دارد، سهم صادراتش از صادرات جهانی در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۵/۰ درصد است.
تجارت ایران در سال 1404
تجارت: براساس آمار رسمی گمرک، تجارت خارجی ایران در نیمه نخست سال 1404 به ۵۴ میلیارد و ۳۱۱ میلیون دلار رسید. براساس آمار سازمان توسعه تجارت ایران با وجود کاهش حجم تجارت، تراز تجاری بهبود داشته است؛ در شش ماه نخست سال گذشته تراز تجاری منفی 5/7 میلیارد دلار بود که امسال به چهار میلیارد دلار کاهش یافت. این بدان معناست که امسال نسبت به سال گذشته ۶۸ درصد بهبود حاصل شده است.
صادرات: در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳، ارزش کل صادرات غیرنفتی ۲۵ میلیارد و ۹۲۲ میلیون دلار بود و این رقم در شش ماه نخست ۱۴۰۴ به ۲۵ میلیارد و ۹۴۴ میلیون دلار رسید. صادرات غیرنفتی کشورمان به لحاظ وزنی شش درصد افزایش داشت و از نظر ارزش تغییر محسوسی دیده نمی‌شود. در سال 1403 صادرات غیرنفتی ایران با رکوردی تاریخی به 8/57 میلیارد دلار رسید و با افزایش 8/15درصدی نسبت به سال 1402 همراه بود.
کالاهای صادراتی: پرسودترین کالاهای صادراتی ایران شامل «فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی مایع (LPG، پروپان، بوتان)»، «محصولات پتروشیمی (متانول، پلی‌اتیلن، مواد شیمیایی ارگانیک)»، «آهن و فولاد (میلگرد، شمش، سنگ‌آهن)»، «میوه‌ها و خشکبار با ارزش افزوده بالا (پسته، خرما، سیب، کشمش، کیوی)» و «فرش دستباف و صنایع دستی» است.
مقاصد صادرات: آمارها نشان می‌دهد ایران در نیمه نخست سال 1404 با بیش از ۱۰۰ کشور جهان تبادلات تجاری داشته است. چین، عراق، ترکیه، امارات، هند و روسیه به ترتیب مقصدهای مهم صادراتی هستند.
نکات کلیدی: در سال 1403، ارزش صادرات غیرنفتی ایران به حدود 8/57 میلیارد دلار رسید که ۱۵ درصد رشد سالانه را نسبت به سال 1402 نشان می‌دهد. تقریباً ۸۲ درصد از صادرات ایران به هفت بازار اصلی شامل چین، عراق، امارات، ترکیه، پاکستان، افغانستان و هند اختصاص یافت.
فرصت‌ها: دولت رسماً اعلام کرده با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در شش ماه دوم سال عملکرد بهتری دارد و حداقل صادرات سال گذشته حفظ شده و حتی ممکن است افزایش یابد. هدف‌گذاری دولت رشد سالانه ۲۳درصدی است. در صادرات خدمات فنی و مهندسی، ارزش صادرات در شش ماه نخست 1404 از ۶۰۰ میلیون دلار در سال گذشته به ۹۰۰ میلیون دلار رسید که رشد ۵۰درصدی را نشان می‌دهد. در سایر خدمات همانند فناوری اطلاعات، مشاوره خارجی و بازاریابی بین‌المللی، میزان صادرات از ۸۸۵ میلیون دلار به یک میلیارد و ۲۶۰ میلیون دلار افزایش یافت که بیانگر روندی امیدوارکننده است. البته در حوزه گردشگری به دلیل برخی مشکلات، شاهد افت درآمد بودیم.
چالش‌ها: از نگاه فعالان بخش خصوصی خام‌فروشی مهم‌ترین دلیل رشد وزنی و کاهش ارزش صادرات است. افت جهانی قیمت مواد خام باعث شده درآمد ارزی ایران کاهش یابد. بسیاری از تجار بیش از پنج ماه در انتظار تخصیص ارز برای واردات مانده‌اند. تاخیرها نه‌تنها واردات را کاهش داده، بلکه رکود اقتصادی را هم تشدید کرده است.
نتیجه‌گیری: تجارت غیرنفتی ایران در سال ۱۴۰۴ با دو چالش اساسی «وابستگی شدید به صادرات مواد خام و کالاهای اولیه (با ارزش افزوده پایین)» و «کندی فرآیندهای تجاری و ارزی (مانع از سرعت گرفتن مبادلات)» مواجه است. برای اصلاح این روند، ایران باید به سمت صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا حرکت کند و زیرساخت‌های تجاری و مالی‌اش را بهبود دهد. در غیر این صورت، احتمال دارد صادرات با روند نزولی مواجه شود.
* نویسنده نشریه
