رویای جزیره
چگونه کیش اینوکس می‌تواند به یاری اقتصاد ایران بیاید؟
در پی اعمال مجدد تحریم‌های پولی و بانکی، اقتصاد ۴۵۰ میلیارددلاری ایران بار دیگر با محدودیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری مواجه شده، ترمز رشد اقتصادی کشور کشیده شده و ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور به کمتر از ۵/۱ میلیارد دلار در سال کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که اقتصاد ایران در پی سال‌ها مواجه شدن با محدودیت‌های بین‌المللی تشنه سرمایه‌گذاری است و برای بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها به حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
در چنین شرایطی، تلاش می‌شود با برگزاری رویدادهای جذب سرمایه‌گذاری خارجی همچون «کیش اینوکس» به بازنمایی تصویر ایران در برابر سرمایه‌گذاران بین‌المللی پرداخته و با ایجاد بستر گفت‌وگوی مستقیم میان سیاست‌گذاران، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک کرد. اقدامی ارزشمند که برای تحقق نیازمند برخی پیش‌نیازهای کلان از اصلاح روابط بین‌المللی گرفته تا بازنگری در سیاست‌های اقتصادی کشورمان است.
فرصت‌ها و تناقض‌ها
نمایشگاه «کیش اینوکس» پس از گذشت بیش از یک دهه از آغاز فعالیت خودش، اکنون به یکی از مهم‌ترین رویدادهای مالی و سرمایه‌گذاری در کشورمان تبدیل شده است. رویدادی که همزمان هم نمایش‌دهنده ظرفیت‌های نهفته اقتصاد ایران است و هم محدودیت‌های ساختاری آن را بازتاب می‌دهد. هدف اولیه آغاز به کار این نمایشگاه در سال ۱۳۹۳، تمرکززدایی از پایتخت و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد عنوان شده بود، اما با گذشت زمان، مسیر آن از نمایشگاهی محدود در حوزه بورس و خصوصی‌سازی، به بستری گسترده برای بانکداری، بیمه، بازار سرمایه و تامین مالی پروژه‌های زیربنایی تغییر یافت.
در طول این سال‌ها «کیش اینوکس» توانسته به محفلی برای گفت‌وگو میان بخش‌های مختلف اقتصاد بدل شود، اما این موفقیت نسبی با چالش‌هایی نیز همراه بوده است. از یک‌سو، افزایش مشارکت شرکت‌های داخلی و خارجی و شکل‌گیری تفاهم‌نامه‌های کلان، نشانه‌ای از تلاش برای پیوند اقتصاد ملی با سرمایه جهانی بوده و از سوی دیگر بسیاری از این توافق‌ها به مرحله اجرا نرسیده و در حد امضا باقی مانده‌اند؛ مشکلی که ریشه در بی‌ثباتی سیاست‌های اقتصادی و نبود ضمانت‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد.
به باور کارشناسان حتی در دوره‌هایی همچون سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ که نمایشگاه رونق بیشتری داشته، خروجی آن در سطح ملی کمتر از ظرفیت واقعی‌اش بوده است. گزارش‌های رسمی از جذب چند میلیارد دلار سرمایه طی برگزاری رویداد حکایت داشت، اما بخش قابل‌توجهی از این سرمایه‌گذاری‌ها در قالب تفاهم‌نامه‌ها و نشست‌های اولیه باقی ماندند. به بیان دیگر، فاصله میان نمایشگاه و واقعیت اقتصاد کشور هنوز محسوس است.
این رویداد بین‌المللی بی‌تردید نقشی مهم در ارتقای گفت‌وگوی میان دولت، بخش خصوصی و فعالان بین‌المللی ایفا می‌کند، اما در غیاب سیاست‌های پایدار و زیرساخت‌های حقوقی برای جذب سرمایه خارجی، دستاوردهای آن در سطح نمادین باقی‌مانده است. هرچند برگزاری منظم این رویداد خود نشانه‌ای از تداوم امید به اصلاح مسیر توسعه اقتصادی است، اما کارشناسان بر این باورند که بلوغ واقعی «کیش اینوکس» زمانی رقم می‌خورد که نتایج آن از فضای نمایشگاهی فراتر رود و در پروژه‌های اجرایی، اشتغال‌زا و پایدار بازتاب یابد.
اکنون در آستانه دوازدهمین دوره این رویداد، انتظار می‌رود نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک، بیمه، خصوصی‌سازی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری ایران ضمن پرداختن به محورهایی نظیر «کارایی بازار سرمایه»، «تامین مالی پروژه‌های تولیدی» و «فناوری‌های مالی»، به بازنگری در تجربه ۱۰ساله نیز پرداخته و با عبور از ویترین اقتصادی به سکویی واقعی برای تصمیم‌سازی و جذب سرمایه موثر بدل شود.
در آینه جهانی
در جای‌جای جهان، نمایشگاه‌های مالی و سرمایه‌گذاری به‌عنوان کاتالیزورهای رشد اقتصادی عمل می‌کنند. رویدادهایی که نمونه‌های موفق آن نه‌تنها در کشورهای توسعه‌یافته آسیایی و اروپایی، بلکه در کشورهای در حال توسعه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز دیده می‌شود. در مقایسه با نمایشگاه‌ها و رویدادهای بین‌المللی سرمایه‌گذاری «کیش اینوکس» همچنان در مرحله گذار از ویترین اقتصادی داخلی به پلت‌فرم منطقه‌ای موثر در تصمیم‌سازی مالی قرار دارد. در مقابل رویدادی همانند «Future Investment Initiative» یا «داووس صحرای عربستان» که از سال ۲۰۱۷ در ریاض برگزار می‌شود توانسته با جذب صدها مدیر ارشد شرکت‌های چندملیتی و سرمایه‌گذاران نهادی، نقش مستقیم در جهت‌دهی سرمایه‌گذاری‌های خارجی آن کشور ایفا کنند. تفاوت اصلی در آن است که «FII» تنها محلی برای ارائه پروژه‌های نیازمند جذب سرمایه نبوده، بلکه سکویی برای اعلام سیاست‌های کلان اقتصادی عربستان به جهان است؛ نقشی که «کیش اینوکس» در اجرای آن موفق نبوده است.
در سطح منطقه خلیج‌فارس، امارات متحده عربی نیز سابقه درخشانی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارد. «Dubai Investment Week» و «Annual Investment Meeting» نمونه‌هایی از این رویدادها هستند که به نمادی از همگرایی موفق میان بخش دولتی و خصوصی امارات در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی تبدیل شده‌اند. این رویدادها با حمایت مستقیم دولت امارات و حضور فعال نهادهای بین‌المللی نظیر کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) و مجمع جهانی اقتصاد (WEF) برگزار می‌شوند، از طریق نشست‌های بین کسب‌وکارها (B2B) و میان کسب‌وکارها و دولت (B2G)، زمینه عقد قراردادهای واقعی سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کنند. درحالی‌که «کیش اینوکس» از نظر ساختار برگزاری و تنوع بخش‌ها شباهت‌هایی با «AIM» دارد، اما از منظر نهادهای پشتیبان، پیوست‌های سیاستی و خروجی‌های اجرایی فاصله محسوسی میان آنها دیده می‌شود.
در سطح جهانی نیز رویدادهای بازار بین‌المللی املاک و سرمایه‌گذاری فرانسه (MIPIM) و مجمع جهانی سرمایه‌گذاری ژنو (WIF) الگویی از چگونگی پیوند میان گفت‌وگوهای اقتصادی و اقدام عملی را ارائه می‌دهند. این رویدادها تنها نمایشگاه نیستند، بلکه فضایی برای تدوین سیاست‌های سرمایه‌گذاری و انتشار داده‌های تحلیلی هستند. این در حالی است که «کیش اینوکس» بیشتر بر جنبه‌های تبلیغاتی و شبکه‌سازی تمرکز دارد و هنوز در حوزه تولید محتوای اقتصادی و ارائه شاخص‌های قابل‌سنجش از اثرگذاری چندانی برخوردار نیست.
بااین‌حال، نباید از واقعیت زمینه‌ای ایران غافل شد. در شرایطی که محدودیت‌های بین‌المللی و بی‌ثباتی سیاست‌های ارزی و سرمایه‌گذاری مانع ورود سرمایه خارجی گسترده شده «کیش اینوکس» توانسته تا حدی نقش حلقه ارتباطی میان دولت، بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران داخلی را ایفا کند. مسیر پیش‌رو برای این رویداد، حرکت از سطح «رویداد نمایشگاهی» به «نهاد تسهیلگر سرمایه‌گذاری» است- جایگاهی که مشابه آن را در منطقه، عربستان و امارات پیشتر به‌دست آورده‌اند.
تاثیرات کلیدی
با وجود تمامی خلأها، این رویداد به‌عنوان اهرم ساختاری، به‌ویژه در حوزه جذب سرمایه داخلی و خارجی و پیشبرد پروژه‌های کلیدی می‌تواند تاثیرات عمیقی بر اقتصاد ایران داشته باشد. طبق گزارش «دنیای اقتصاد»، این رویداد در دوره‌های گذشته به هدایت نقدینگی به سمت تولید کمک کرده و سهم بازار سرمایه در تامین مالی پروژه‌ها را از ۱۰ درصد به ۲۵ درصد افزایش داده است. در سال ۱۴۰۲ این نمایشگاه با حضور ۱۵ کشور خارجی برگزار و به امضای تفاهم‌نامه‌هایی به ارزش سه میلیارد دلار و اشتغال مستقیم 10 هزار نفر در بخش‌های انرژی و زیرساخت منجر شد.
جذب سرمایه‌گذاران داخلی، از طریق معرفی پروژه‌های آماده واگذاری از سوی سازمان خصوصی‌سازی، یکی از دستاوردهای برجسته این رویداد است. براساس اعلام برگزارکنندگان این رویداد در «کیش اینوکس» امسال، پروژه‌هایی همانند شهر هوشمند ساحلی از سوی گروه سرمایه‌گذاری مسکن معرفی می‌شود که نیاز به دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد و می‌تواند بازدهی ۱۵درصدی سالانه ایجاد کند. همچنین پروژه‌های با تمرکز بر فناوری‌های نوین همانند فین‌تک و بلاک‌چین معرفی می‌شود که در صورت جذب سرمایه و اجرا به پیشبرد اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند.
در سطح بین‌المللی «کیش اینوکس» می‌تواند به‌عنوان پلی برای دور زدن تحریم عمل کند. در شرایطی که سرمایه‌گذاران بزرگ بین‌المللی از بازار ایران خارج شده‌اند، این رویداد در تلاش است با تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاران منطقه‌ای -به‌ویژه از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همسایگان خلیج‌فارس- بخشی از این خلأ را جبران کند. به‌گونه‌ای که در دوره‌های گذشته سرمایه‌گذاران چینی، قزاق، عمانی و اماراتی در حاشیه این نمایشگاه مذاکراتی برای همکاری در حوزه لجستیک، انرژی و فناوری‌های مالی داشته‌اند. گزارش «اقتصاد آنلاین» نشان می‌دهد در دوره گذشته، تعاملات با سرمایه‌گذاران چینی و روسی به جذب 5/1 میلیارد دلار در بخش معدن منجر شد. سرمایه‌گذاری‌هایی که همه زنجیره ارزش این محصول از استخراج تا تولید نهایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری، از طریق کنفرانس‌های تخصصی، به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران کمک کرده و این رویداد را «فصل مشترک ذی‌نفعان اقتصاد» مطرح کرده است؛ جایی که بانک‌ها و بیمه‌ها با شرکت‌های تولیدی هم‌افزایی می‌کنند. در مجموع می‌توان امیدوار بود برگزاری موفق این رویداد بتواند با تمرکز بر تنوع‌بخشی به منابع تامین مالی و کاهش وابستگی به نفت، به تحقق رشد اقتصادی چهاردرصدی در بخش‌های هدف کمک کند.
تهدیدها و موانع
به‌‌رغم پتانسیل‌های متنوع «کیش اینوکس» برای جذب سرمایه، تهدیدات ساختاری اقتصاد ایران مانند تحریم‌های بین‌المللی و حضور در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) دستاوردهای آن را محدود کرده است. تحریم‌های بانکی، دسترسی ایران به نظام مالی سوئیفت را قطع کرده و حجم سرمایه‌گذاری خارجی را از پنج میلیارد دلار سالانه به کمتر از یک میلیارد دلار کاهش داده است. همچنین گزارش «فایننشال‌تریبیون» نشان می‌دهد که انزوای مالی تجارت ایران را ۳۰ درصد گران کرده و جذب سرمایه در بخش‌های کلیدی مانند معدن را به ۲۰ درصد نیاز واقعی محدود کرده است. این موانع حضور سرمایه‌گذاران غربی را در این نمایشگاه به حداقل رسانده و تعاملات را به شرکای شرقی محدود کرده است.
از سوی دیگر، با وجود چشم‌انداز خروج از لیست سیاه FATF در پی پیوستن ایران به کنوانسیون‌های «پالرمو» و «CFT»، ایران همچنان از لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی خارج نشده و این عامل همچون قفلی بر دروازه‌های تجارت ایران پابرجاست. این در حالی است که براساس گزارش سازمان خصوصی‌سازی، خروج ایران از لیست سیاه FATF می‌تواند تسهیل انتقال پول بین‌المللی و جذب سرمایه را به همراه داشته باشد. علاوه بر این، نوسان ارزی و تورم مزمن، اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را تضعیف کرده است. طبق گزارش «تجارت فردا»، بدون خروج از لیست سیاه FATF، کیش اینوکس نمی‌تواند به هاب منطقه‌ای تبدیل شود و موانع ساختاری، اجرای ۴۰ درصد پروژه‌های معرفی‌شده را متوقف می‌کند. می‌توان نتیجه گرفت در صورت رفع موانع و چالش‌های کلیدی «کیش اینوکس» پتانسیل‌های بسیاری برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به اقتصاد تشنه سرمایه‌گذاری ایران دارد و در درازمدت می‌تواند فراتر از نمایشگاه عمل کند و به قطب سرمایه‌گذاری منطقه‌ای بدل شود، اما در صورت تداوم شرایط کنونی «کیش اینوکس» تنها نمادی از تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر طوفان‌های جهانی است. نمایشگاهی که تنها با عرضه چند پروژه و فرصت سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری‌هایی محدود را به خودش جذب می‌کند.
