تامین مالی جمعی، رویکرد نوآورانه در توسعه سرمایه‌گذاری بخش معدن
از طرفی استفاده حداکثری از ظرفیت قانونی اصل ۴۴ قانون اساسی و سیاست‌های کلی بخش معدن به‌منظور افزایش سهم بخش خصوصی و مردمی‌کردن اقتصاد در حوزه معدن و صنایع وابسته، ضمن جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و اشتغال‌زایی، می‌تواند کمک شایانی به ارتقا عملکرد بخش معدن، با رویکرد ارزش‌افزایی و تکمیل زنجیره ارزش فعالیت‌ها نماید. در این میان «تامین مالی موثر» و ابزارسازی متناسب با عملکرد طرح‌ها با استفاده از روش‌های نوین مبتنی بر بدهی و سرمایه به‌جای الگوهای سنتی به‌عنوان حلقه مفقوده بخش معدن در تحقق راهبرد فوق و توسعه سرمایه‌گذاری‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در اقتصاد ایران فرایند تامین مالی به دلیل مجموعه‌ای از مشکلات ساختاری، تحریم‌های بین‌المللی، عدم شفافیت و انحراف منابع مالی با چالش‌های جدی مواجه شده است. بسیاری از شرکت‌ها و پروژه‌ها به دلیل دسترسی‌نداشتن به منابع مالی پایدار، متوقف شده‌اند یا با هزینه‌های بالایی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. در این میان، وابستگی بیش از حد به تامین مالی بانکی، عمق کم بازار سرمایه و عدم اطمینان سرمایه‌گذاران، عدم امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی و نبود نظارت دقیق بر نحوه مصرف منابع، کمبود منابع برای بنگاه‌های کوچک و متوسط و بالا رفتن بدهی‌های معوق به دلیل افزایش فشار بر نظام بانکی از مهم‌ترین موانع پیش‌روی تامین مالی بخصوص در بخش زنجیره معدن در ایران هستند که با جایگزینی از طریق روش‌های نوین تامین مالی قابل‌بهبود خواهد بود.
خوشبختانه، طی سال‌های اخیر روش‌های نوآورانه تامین مالی به‌عنوان جایگزین‌های موثر برای روش‌های سنتی مطرح شده‌اند. این روش‌ها، امکان دسترسی به منابع مالی را برای استارت‌آپ‌ها، کسب‌وکارهای کوچک و پروژه‌های نوآورانه تسهیل کرده و به توسعه کارآفرینی و رشد اقتصادی کمک خواهند نمود. تامین مالی در هر مرحله از زنجیره ارزش معدن از مرحله اکتشاف تا استخراج، فراوری و توسعه صنایع پائین دستی، به روش‌ها و ابزارهای خاصی نیاز دارد که متناسب با ریسک‌ها و ویژگی‌های همان مرحله تعریف می‌شوند. این روش‌ها به‌طورکلی علاوه بر تسهیلات و منابع دولتی، در مرحله اکتشاف شامل صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی (P.E)، مشارکت، صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر (V.C)، صندوق بیمه سرمایه‌گذاری، در مرحله استخراج و بهره‌برداری شامل انتشار اوراق صکوک اجاره یا سلف موازی، صندوق پروژه، تامین مالی جمعی، افزایش سرمایه، قراردادهای پیش‌فروش (Offtake) و انواع قراردادهای استخراج و فروش و همچنین در حوزه فراوری و صنایع معدنی شامل تاسیس شرکت پروژه، انواع مشارکت‌ها، تامین مالی جمعی، انتشار اوراق صکوک اجاره یا مرابحه (ریالی و ارزی) است.
یکی از مهم‌ترین و پربازده‌ترین روش‌های تامین مالی نوآورانه، تامین مالی جمعی (Crowdfunding) است که به کسب‌وکارها امکان می‌دهد بدون نیاز به بانک‌ها و سرمایه‌گذاران سنتی، منابع مالی خود را مستقیماً از عموم مردم جذب کنند. این الگوی تحولی، یکی از بهترین و کارآمدترین روش‌های تامین مالی برای طرح نوآفرین و استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآورانه در پروژه‌های فراوری و صنایع معدنی بشمار می‌رود. در این روش، سرمایه موردنیاز یک پروژه از طریق مشارکت تعداد زیادی از افراد تامین می‌شود. این کار معمولا از طریق پلتفرم‌های آنلاین تامین مالی جمعی انجام می‌شود که در آن سرمایه‌گذاران خرد می‌توانند در ازای دریافت پاداش (سود مشخص) و یا سهام سرمایه‌گذاری کنند. به دلایلی همچون عدم نیاز به بانک یا سرمایه‌گذار کلان، امکان جذب سرمایه از تعداد زیادی از افراد، بازاریابی و جذب مخاطب هم‌زمان با جذب سرمایه، رشد سریع کسب‌وکارهای نوآورانه مبتنی بر فناوری، تامین مالی جمعی یکی از بهترین روش‌های تامین مالی برای پروژه‌های معدنی عمدتاً کوچک و متوسط و طرح‌های دانش‌بنیان بشمار می‌رود.
مهم‌ترین مزیت این روش، مشارکت عموم مردم در سرمایه‌گذاری روی طرح‌های دانش‌بنیان یا پروژه‌های تجاری است و افزایش آگاهی عمومی، تکمیل و بهبود زیر ساخت‌های قانونی و حقوقی، تدابیر لازم جهت حفاظت از سرمایه‌ها و در نهایت توسعه متناسب و متوازن پلتفرم‌های تامین مالی جمعی، همگام با نیاز ذی‌نفعان به‌ویژه در خصوص پروژه‌های معدنی، از الزامات توسعه این روش خواهد بود.
سخن آخر اینکه با نگاهی دقیق به روند روبه‌رشد تامین مالی جمعی در ایران، می‌توان دریافت که این مدل نه‌تنها ابزار موثری برای جذب سرمایه‌های خرد است، بلکه بستری برای توانمندسازی استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآفرین و دانش‌بنیان، افزایش مشارکت اجتماعی و تقویت فرهنگ سرمایه‌گذاری جمعی را نیز فراهم نموده و در آینده نزدیک یکی از ارکان حیاتی در زیست‌بوم اقتصادی کشور محسوب می‌شود. یکی از نکات مهم در موفقیت این مسیر، توسعه زیرساخت‌های قانونی، شفافیت عملکرد پلتفرم‌ها و آموزش عمومی در خصوص مزایا و نحوه مشارکت در این مدل تامین مالی است. اگر این بستر به‌درستی تقویت شود، آینده تامین مالی جمعی در ایران می‌تواند نقطه عطفی در تحول اقتصادی، عدالت مالی و مشارکت گسترده‌تر مردم در توسعه ملی و پیشرفت، با محوریت حوزه معدن و صنایع معدنی به‌عنوان حوزه پیشران اقتصادی کشور باشد.
