خاکستر امید
در شرایط تحریمی، کیش اینوکس ۲۰۲۴ چگونه می‌تواند به اقتصاد ایران کمک کند؟
این رویداد که در سال سرمایه‌گذاری برای تولید و با شعار «کشف آینده» با حمایت نهادهای حاکمیتی و مشارکت گسترده بخش خصوصی برگزار می‌شود، در بیش از یک دهه به مهم‌ترین بستر تعاملات اقتصادی کشور تبدیل شده و در سال جاری نیز با نگاهی تحول‌گرا و آینده‌نگر برگزار می‌شود.
رویداد کیش اینوکس بستر استراتژیک برای سیاست‌گذاری، تصمیم‌سازی و تبادل راهکارهای عملیاتی در حوزه سرمایه‌گذاری، تامین مالی، تولید و حکمرانی اقتصادی و مشارکت نهادهای مالی، شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، مناطق آزاد، شرکت‌های فناور، بانک‌ها، بیمه‌ها و فعالان داخلی و بین‌المللی است و فرصتی کم‌نظیر برای ارائه دستاوردها، نوآوری‌ها و توسعه همکاری‌های راهبردی فراهم می‌کند. همچنین با توجه به چالش‌های اقتصادی نظیر نرخ تورم، نوسانات ارزی، محدودیت منابع مالی، رویداد کیش اینوکس بستر گفت‌وگو و همکاری میان بخش خصوصی، نهادهای سیاست‌گذار، سرمایه‌گذاران و بازیگران منطقه‌ای است.
این رویداد با تمرکز بر محورهایی نظیر توسعه و افزایش کارایی بازار سرمایه، بازتعریف نقش بازارهای مالی در تامین مالی پروژه‌های تولیدی و زیربنایی، تقویت ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری، توسعه بازار بدهی و دسترسی بنگاه‌های کوچک به منابع مالی، حمایت از تولید برون‌سپاری‌شده، پروژه‌های صادرات‌محور و زنجیره‌های تامین، ارتقای تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی در سایه تحولات سیاسی و اقتصادی جهانی، پیوند بازار سرمایه با اقتصاد دانش‌بنیان و فناوری‌های پیشرفته، ترویج مشارکت عمومی-خصوصی در پروژه‌های ملی، هوشمندسازی نهادهای مالی با تمرکز بر فین‌تک، اینشورتک و تحول دیجیتال، ارتقای شفافیت، حاکمیت شرکتی و پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد، نقش صنعت بیمه در کاهش ریسک و تقویت امنیت سرمایه‌گذاری برگزار می‌شود.
همزمان با نمایشگاه، مجموعه‌ای از همایش‌ها، نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی با حضور مدیران ارشد، کارشناسان و تصمیم‌سازان اقتصادی برگزار می‌شود. همچنین تحولات بین‌المللی و نقش دیپلماسی اقتصادی در مسیر بازتعریف جایگاه ایران در اقتصاد منطقه‌ای و جهانی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
پنجره‌ای برای اعتمادسازی
در شرایطی که اقتصاد ایران زیر فشار تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های بانکی و نااطمینانی‌های سیاست‌گذاری قرار دارد، برگزاری رویدادهایی نظیر کیش اینوکس می‌تواند همچون پنجره‌ای برای ارتباط، هم‌افزایی و بازسازی اعتماد میان بازیگران اقتصادی عمل کند. پرسش اصلی این است که چنین رویدادهایی تا چه اندازه می‌توانند بر شرایط رکودی و فضای بی‌اعتمادی اقتصادی در کشورمان اثرگذار باشند؟
احمد جانجان، کارشناسان اقتصاد، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تاکید می‌کند، در شرایط فعلی که اقتصاد ایران با نااطمینانی‌های جدی مواجه است، برگزاری رویدادهایی همانند کیش اینوکس نه صرفاً یک نمایشگاه یا گردهمایی اقتصادی، بلکه فرصت برای شبکه‌سازی و اعتمادسازی میان فعالان داخلی و خارجی است.
به گفته او، اگر این رویداد بتواند زمینه تبادل اطلاعات، همکاری میان بخش خصوصی، نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران خارجی را فراهم کند، می‌تواند نقش بستر موثری برای سرمایه‌گذاری ایفا کند. «اگر ما بتوانیم در چنین فضاهایی اطلاعاتمان را به اشتراک بگذاریم، تعامل کنیم و اعتمادسازی شکل بگیرد، آنگاه جذب سرمایه‌گذاری خارجی هم امکان‌پذیر می‌شود. در آن صورت، کیش اینوکس از رویداد صرفاً داخلی فراتر می‌رود». اما اگر حضور سرمایه‌گذاران خارجی را کنار بگذاریم، این پرسش مطرح است که آیا کیش اینوکس به‌تنهایی می‌تواند از درون، محرک اقتصاد ایران باشد؟ آیا ظرفیت درون‌زایی کافی برای بهبود وضعیت رکودی اقتصاد کشور را دارد؟
این کارشناس در پاسخ می‌گوید: در فضای پر از عدم‌قطعیت اقتصادی، برگزاری چنین رویدادهایی می‌تواند به نوعی بستر اعتمادسازی داخلی تبدیل شود. بسیاری از فعالان اقتصادی، به‌دلیل تحلیل‌های محافظه‌کارانه و نگاه بدبینانه به آینده، از سرمایه‌گذاری خودداری می‌کنند. اما در محیط‌هایی همانند اینوکس که گفت‌وگو، تبادل نظر و تعامل میان بازیگران مالی شکل می‌گیرد، امکان بازنگری در تصمیمات و تغییر نگرش‌ها افزایش می‌یابد.
او تاکید می‌کند، کیش اینوکس می‌تواند نگاه تک‌بعدی سرمایه‌گذاران را اصلاح کند. وقتی فعالان اقتصادی در جریان روندهای واقعی صنایع مختلف قرار می‌گیرند و ارتباط مستقیم با نهادهای مالی، شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی پیدا می‌کنند، درک تازه‌ای از واقعیت اقتصاد به‌دست می‌آورند و چه‌بسا تصمیم‌هایشان را تغییر دهند.
به گفته این کارشناس، در مرور ۱۰ سال برگزاری این رویداد می‌توان گفت هرچند کیش اینوکس هنوز به‌طور کامل به جذب سرمایه برای تولید منجر نشده است، اما نقش مهمی در ایجاد گفت‌وگو و شناخت متقابل میان بازیگران بازار ایفا کرده است. در این سال‌ها، این رویداد از همایش تخصصی به بستری برای گفت‌وگو میان بخش خصوصی، نهادهای مالی و حتی برخی سرمایه‌گذاران بین‌المللی تبدیل شده است. این روند اگر با سیاست‌گذاری شفاف و استمرار همراه شود، می‌تواند به شکل‌گیری سرمایه‌گذاری‌های موثر در حوزه تولید و فناوری بینجامد.
در شرایطی که مسیرهای رسمی ارتباطات اقتصادی ایران محدود شده است، رویدادهایی همانند کیش اینوکس نه‌تنها در سطح سرمایه‌گذاری، بلکه در سطح اقتصاد سیاسی نیز واجد اهمیت است. آنها می‌توانند با ایجاد فضاهای گفت‌وگو، شفافیت و اعتمادسازی، گامی هرچند کوچک و موثر در جهت بازسازی پل‌های ارتباطی اقتصاد ایران با جهان بردارند.
امید در دل نااطمینانی
یکی از محورهای اصلی در ارزیابی کارکرد رویداد کیش اینوکس، مسئله سرمایه‌گذاری در تولید از مسیر بازار سرمایه است. کارشناسان بر این باورند که طی پنج تا شش سال گذشته، بازارهای مالی ایران توسعه قابل‌توجهی یافته‌اند و ابزارهای جدید سرمایه‌گذاری و تامین مالی، به‌ویژه از مسیر عرضه‌های اولیه (IPO)، رشد چشمگیری داشته‌اند.
به گفته احمد جانجان، کارشناس اقتصاد، در سال‌های گذشته، شاهد رشد نمایی در تعداد شرکت‌هایی بوده‌ایم که در بورس، فرابورس و بورس کالا پذیرش شده‌اند. بسیاری از این شرکت‌ها توانسته‌اند از طریق عرضه‌های اولیه تامین مالی کنند، و این روند در ذات خود نشانه‌ای از پویایی بازار سرمایه است.
او با تاکید بر ضرورت پرهیز از قیمت‌گذاری دستوری می‌گوید: اگر بتوانیم این سیاست‌های دستوری منحوس را کنار بگذاریم، اقتصاد ایران ظرفیت رشد بالایی دارد. بازار اول و بازار دوم در کنار هم می‌توانند اثرات مثبتی بر تامین مالی صنایع بگذارند و زمینه‌ساز رونق تولید شوند.
شعار امسال کیش اینوکس، «کشف آینده»، محور بخش زیادی از گفت‌وگوها و تحلیل‌ها را شکل داده است. اما آیا در شرایطی که اقتصاد ایران با نااطمینانی، تحریم و گسست در ارتباط با نظام اقتصادی جهانی روبه‌رو است، آینده واقعاً قابل کشف است؟ این کارشناس در پاسخ می‌گوید: درست است که کشور در فضایی خاکستری و غیرقابل پیش‌بینی فعالیت می‌کند، اما همین تعاملات و آشنایی میان بازیگران مختلف مالی می‌تواند به شکل‌گیری نگرش‌های تازه نسبت به آینده منجر شود. وقتی سرمایه‌گذاران با اطلاعات دقیق و دیدگاه‌های متنوع روبه‌رو شوند، جایگاهشان را نسبت به آینده بازتعریف می‌کنند. حتی در دل نااطمینانی نیز می‌توان کورسویی از امید یافت. ممکن است نتایج نمایشگاه از نظر کمی چندان چشمگیر نباشد، اما همین گفت‌وگوها و هم‌نشینی‌ها می‌تواند امید را زنده نگه دارد و ذهن سرمایه‌گذاران را نسبت به فرصت‌های جدید باز کند. به بیان دیگر، کیش اینوکس نه فقط مکانی برای امضای تفاهم‌نامه‌ها، بلکه صحنه‌ای برای شکل‌گیری نگاه تازه به آینده اقتصاد ایران است. شاید «کشف آینده» در معنای واقعی، نه به‌واسطه اعداد و قراردادها، بلکه از رهگذر گفت‌وگو، اعتمادسازی و بازاندیشی در مسیر توسعه ممکن شود.
چشم‌انداز مبهم، امید محتاطانه
طرح این پرسش که رویداد کیش اینوکس تصویری روشن از آینده اقتصاد ایران ارائه می‌دهد یا آن را تیره و مبهم‌تر نشان می‌دهد، به نظر در فهم شرایط اقتصادی تاثیرگذار است. جانجان پاسخ می‌دهد: واقعیت این است که نه می‌توان گفت آینده روشن است و نه کاملاً تاریک. اقتصاد در وضع خاکستری قرار دارد، اما همین که رویدادهایی مثل اینوکس بتوانند فضایی برای گفت‌وگو، تبادل نظر و آشنایی میان سرمایه‌گذاران فراهم کنند، خودش روزنه‌ای از امید است. گاهی همین تعاملات می‌تواند آغاز تغییرات بزرگ باشد.
او در پاسخی صریح و درعین‌حال واقع‌گرایانه به این نکته که اگر بخواهد پیشنهادی برای بهبود برگزاری رویداد یا افزایش آورده‌های اقتصادی آن برای کشور ارائه کند، می‌گوید: اگر بخواهیم رویداد اثرگذارتر باشد، باید در برنامه‌ریزی زمانی و محتوایی دقت بیشتری شود. برای مثال، زمان برگزاری را می‌توان به فصلی موکول کرد که شرایط آب‌وهوایی مناسب‌تر و حضور شرکت‌کنندگان داخلی و خارجی پررنگ باشد. مهم‌تر از همه، باید از تکرار رویدادهای نمایشی پرهیز و به سمت محتوای واقعی، نشست‌های تخصصی و پیگیری نتایج عملی حرکت کرد.
او تاکید می‌کند، اعتمادسازی، تداوم گفت‌وگو و شفافیت در سیاست‌گذاری اقتصادی سه عامل کلیدی هستند که می‌توانند «کیش اینوکس» را از گردهمایی تجاری به نقطه عطف در بازتعریف رابطه اقتصاد ایران با سرمایه‌گذاران داخلی و جهانی تبدیل کنند.
تاب‌آوری اقتصاد
ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون با دوره‌های متعددی از تحریم‌های اقتصادی مواجه بوده است؛ تحریم‌هایی که گاه به‌صورت یکجانبه و گاه چندجانبه اعمال شده و پیامدهای قابل‌توجهی بر پویایی‌های اقتصادی در کشورمان گذاشته‌اند. پژوهش انجام‌شده از سوی زانیار خاطری و همکارانش در دانشگاه تربیت مدرس با هدف بررسی تاثیر این تحریم‌ها (به تفکیک تحریم‌های «قوی» و «ضعیف») بر حساب سرمایه ایران در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۵ انجام شده است.
در این مطالعه، با توجه به نقش حیاتی سرمایه در رشد اقتصاد و اهمیت جریان آزاد آن در فرآیند جهانی شدن، تحریم‌ها عاملی بازدارنده در نظر گرفته شده‌اند که می‌توانند مانع ورود و خروج سرمایه شوند و در نتیجه بر کارکردهای اقتصاد کلان تاثیرگذار باشند. درواقع، تحریم‌ها با افزایش نااطمینانی در فضای اقتصادی، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را نسبت به ورود به بازار ایران محتاط می‌کنند و به تاخیر در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری می‌انجامند.
پژوهشگران در این مطالعه با استفاده از مدل اقتصادسنجی ARDL و داده‌های سری زمانی نزدیک به چهار دهه، نشان داده‌اند که تحریم‌های اقتصادی قوی اثر منفی و معناداری بر حساب سرمایه ایران دارند. این اثر نه‌تنها در کوتاه‌مدت، بلکه در بلندمدت نیز تداوم دارد. بااین‌حال، تحریم‌های ضعیف به دلیل امکان دور زدن و یافتن مسیرهای غیررسمی برای نقل‌وانتقال سرمایه، تاثیر معناداری بر حساب سرمایه نداشته‌اند.
نکته قابل‌توجه در نتایج این تحقیق، شدت بیشتر اثر منفی تحریم‌های قوی در کوتاه‌مدت نسبت به بلندمدت است. این یافته بیانگر آن است که سیاست‌گذاران اقتصادی ایران توانسته‌اند در طول زمان بخشی از آسیب‌پذیری‌های ساختاری اقتصاد را کاهش دهند و سازوکارهایی برای مقاومت در برابر تحریم‌ها ایجاد کنند. هرچند این اقدامات به معنای حذف کامل اثرات منفی تحریم نیست.
بر اساس تحلیل نویسندگان، برای کاهش آثار منفی تحریم‌ها و بهبود وضعیت حساب سرمایه، چند راهبرد کلیدی پیشنهاد می‌شود:
- کاهش محدودیت‌ها برای ورود فناوری‌های نوین به کشور
- افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی از طریق ایجاد مشوق‌های اقتصادی
- گسترش همکاری‌های بین‌المللی با کشورها و مناطق مختلف برای جذب سرمایه
- بهبود فضای کسب‌وکار با رفع موانع تولید و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری.
در مجموع، این پژوهش بر اهمیت تاب‌آوری ساختار اقتصادی ایران در برابر تحریم‌ها تاکید دارد و نشان می‌دهد اصلاحات ساختاری و سیاست‌های تقویت‌کننده سرمایه‌گذاری می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری حساب سرمایه و حفظ ثبات اقتصادی ایفا کند.
بررسی همزمان تاثیر تحریم‌های اقتصادی و برگزاری رویدادهایی همانند کیش اینوکس تصویر دوگانه و مکمل از اقتصاد ایران ارائه می‌دهد؛ از یک‌سو تحریم‌ها موجب تضعیف حساب سرمایه، کاهش جریان ورود سرمایه و تشدید نااطمینانی اقتصادی شده‌اند، و از سوی دیگر، تلاش‌هایی نظیر برگزاری این رویدادها تلاشی برای ترمیم همین شکاف و بازسازی اعتماد در فضای اقتصادی کشورمان است. آنچه از تحلیل‌ها و داده‌ها برمی‌آید، این است که تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر فشارهای خارجی، نه صرفاً در گرو سیاست‌های کلان، بلکه وابسته به کیفیت تعامل میان بازیگران اقتصادی، شفافیت تصمیم‌سازی‌ها و استمرار گفت‌وگو میان بخش خصوصی و نهادهای حاکمیتی است. کیش اینوکس در چنین زمینه‌ای می‌تواند نماد نوعی «اعتمادسازی عملی» باشد. بستری که با ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تبادل دیدگاه‌ها، نه فقط امید به سرمایه‌گذاری، بلکه امکان بازتعریف آینده را در دل شرایط تحریمی زنده نگه می‌دارد. در نهایت، اگر سیاست‌گذاران بتوانند از ظرفیت این فضاها برای ارتقای شفافیت، حمایت از تولید و جذب سرمایه بهره بگیرند، مسیر عبور از رکود و بازسازی سرمایه اجتماعی در اقتصاد ایران هموار می‌شود.
