روایت دست‌اول صنعت
رویداد ایران متافو برای ما چقدر اهمیت دارد؟
اهمیت ایران متافو را نمی‌توان تنها در تعداد غرفه‌ها یا بازدیدکنندگان خلاصه کرد. این رویداد، گردهمایی استراتژیک است که تمام حلقه‌های زنجیره ارزش فلزات، از اکتشاف و استخراج مواد معدنی تا ریخته‌گری، کوره‌های صنعتی، ماشین‌آلات و صنایع پایین‌دست را زیر یک سقف جمع می‌کند. این تمرکز، متافو را به بزرگ‌ترین رویداد تخصصی در خاورمیانه تبدیل کرده است. این گزارش، اهمیت متافو را در سه بُعد واکاوی می‌کند. نخست، به نقش اقتصادی و تجاری آن به‌عنوان بازار داخلی حیاتی پرداخته می‌شود. دوم، چالش‌های ساختاری و موانع تحول که مانع از تبدیل شدن آن به رویداد در تراز جهانی شده‌اند، بررسی می‌شود. درنهایت، به پتانسیل‌های تحقق‌نیافته و چشم‌انداز آینده پرداخته می‌شود. اهمیت ایران متافو، در گرو درک این سه بعد و تلاش برای پر کردن شکاف میان واقعیت و پتانسیل است.
نقش اقتصادی و تجاری
صنایع فلزی و معدنی، ستون فقرات اقتصاد غیرنفتی ایران نامیده می‌شوند. این صنایع، نه‌تنها سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی (GDP) دارند، بلکه به دلیل ماهیتشان، نقش پیشران توسعه را در بخش‌های کلیدی همانند ساختمان، خودروسازی و زیرساخت‌ها ایفا می‌کنند. ایران متافو، به‌عنوان ویترین این صنایع، نقش‌های حیاتی را در اقتصاد بر عهده دارد:
۱- بازار بزرگ داخلی و شبکه‌سازی: کارکرد اصلی ایران متافو، فراهم کردن بزرگ‌ترین پلت‌فرم شبکه‌سازی و معاملات تجاری (B2B) در طول سال است. در شرایطی که ارتباطات بین‌المللی با محدودیت‌هایی روبه‌رو است، این نمایشگاه به محلی برای تجدید دیدارها، مذاکرات و انعقاد قراردادهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت میان تولیدکنندگان، تامین‌کنندگان و خریداران داخلی تبدیل می‌شود. این گردهمایی، به فعالان صنعت کمک می‌کند از تازه‌ترین وضع بازار، قیمت‌های مرجع و نیازهای متقابل آگاه شوند و استراتژی‌های یک‌ساله را تنظیم کنند. علاوه بر این، ایران متافو به‌عنوان مرکز غیررسمی تبادل اطلاعات بازار عمل می‌کند که در آن، تولیدکنندگان می‌توانند به‌صورت مستقیم با خریداران عمده و مصرف‌کنندگان نهایی ارتباط برقرار کرده و بازخوردهای حیاتی در مورد کیفیت و نیازهای بازار را دریافت کنند. بازخورد مستقیم، برای بهبود مستمر محصولات و خدمات در یک بازار رقابتی داخلی، ارزشمند است.
۲- بومی‌سازی و نمایش توان داخلی: مهم‌ترین دستاورد ایران متافو در سال‌های گذشته، تبدیل شدن آن به صحنه اصلی نمایش توانمندی‌های بومی‌سازی است. تحریم‌ها، شرکت‌های ایرانی را مجبور به تکیه بر توان داخلی برای تامین قطعات یدکی، تجهیزات و حتی طراحی خطوط تولید کرده است. ایران متافو، محلی است که شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان داخلی، دستاوردهایشان در زمینه مهندسی معکوس و تولید قطعات حساس را عرضه می‌کند. این بخش از نمایشگاه، نه‌تنها به تقویت خودکفایی کمک می‌کند، بلکه اعتمادبه‌نفس در صنعت را نیز افزایش می‌دهد. در این راستا، ایران متافو به محلی برای نمایش پروژه‌های موفق بومی‌سازی تبدیل شده است؛ پروژه‌هایی که نشان می‌دهند چگونه مهندسان ایرانی توانسته‌اند قطعات و تجهیزات پیچیده را که پیش از این تنها از طریق واردات تامین می‌شدند، با موفقیت تولید کنند. این امر، به‌ویژه در بخش‌های حساس همانند تجهیزات کنترل کیفیت و سیستم‌های اتوماسیون صنعتی که نقش حیاتی در حفظ استانداردهای تولید دارند، اهمیت مضاعف پیدا می‌کند.
۳- نقش آموزشی و تبادل دانش: در حاشیه ایران متافو، همایش‌ها، کارگاه‌ها و میزگردهای تخصصی متعدد برگزار می‌شود. این بخش‌ها، به مثابه دانشگاه صنعتی موقت عمل می‌کنند که در آن، متخصصان، مهندسان و دانشجویان، فرصت می‌یابند با تازه‌ترین دانش فنی و تجربه‌های عملی در حوزه‌هایی همانند ریخته‌گری، متالورژی پودر و کنترل کیفیت آشنا شوند. این تبادل دانش، برای به‌روزرسانی منابع انسانی و ارتقای سطح علمی صنعت، حیاتی است.
چالش‌های ساختاری
با وجود نقش حیاتی ایران متافو، نگاه واقع‌بینانه نشان می‌دهد این نمایشگاه با چالش‌های ساختاری عمیق روبه‌رو است که مانع از تحقق پتانسیل کامل آن به‌عنوان رویداد در تراز جهانی شده است.
۱- سایه سنگین تحریم‌ها و انزوای فناورانه: بزرگ‌ترین مانع، محدودیت‌های بین‌المللی است. تحریم‌ها، حضور شرکت‌های پیشرو جهانی را به‌شدت کاهش داده و آن را به حضورهای نمایشی و غیرفعال تبدیل کرده است. این امر، دو پیامد منفی «فقدان رقابت واقعی» و «تداوم چرخه فناوری قدیمی» را به‌دنبال دارد. نبود رقابت مستقیم با فناوری‌های روز دنیا، انگیزه شرکت‌های داخلی برای سرمایه‌گذاری‌های کلان در تحقیق و توسعه (R&D) را کاهش می‌دهد. از آنجا که صنعت فلزات ایران، به‌ویژه در بخش‌هایی همانند ماشین‌آلات ریخته‌گری و کوره‌های صنعتی، نیازی مبرم به، به‌روزرسانی دارد. ایران متافو، به دلیل حضور کمرنگ فناوری‌های نوین، نتوانسته است به کاتالیزور اصلی این جهش فناورانه تبدیل شود، در نتیجه، به محلی برای نمایش تکرار مکررات و ماشین‌آلات قدیمی تبدیل شده است.
۲- نوسانات اقتصادی و ریسک سرمایه‌گذاری: نوسان شدید ارزی و عدم قطعیت در سیاست‌های اقتصادی، ریسک امضای قراردادهای بلندمدت و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را به‌شدت افزایش می‌دهد. یک قرارداد بزرگ خرید ماشین‌آلات که در نمایشگاه کلید می‌خورد، ممکن است به‌دلیل تغییرات ناگهانی در نرخ ارز یا مقررات واردات، هرگز به مرحله اجرا نرسد. عدم ثبات، ایران متافو را از مرکز تصمیم‌گیری استراتژیک به گردهمایی پرریسک تبدیل کرده است که در آن، معاملات بزرگ بین‌المللی به‌ندرت به ثمر می‌رسند. این ریسک بالا، نه‌تنها سرمایه‌گذاران خارجی را دور می‌کند، بلکه شرکت‌های داخلی را نیز به سمت سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و محتاطانه سوق می‌دهد که این امر، با نیاز صنعت به توسعه زیرساخت‌های بلندمدت و تکنولوژی‌های پرهزینه در تضاد است. در نتیجه، ایران متافو به جای تسهیل سرمایه‌گذاری‌های کلان، به محلی برای تامین مالی خرد و معاملات نقدی تبدیل می‌شود.
۳- چالش‌های تنظیم‌گری و بوروکراسی: سیاست‌های داخلی همانند قیمت‌گذاری دستوری در زنجیره فولاد، حاشیه سود شرکت‌ها را کاهش داده و توان مالی آنها برای خرید فناوری‌های نوین را محدود می‌کند. علاوه بر این، بحران انرژی (برق و گاز) به بزرگ‌ترین معضل صنعت تبدیل شده است. ایران متافو، با وجود اینکه محلی برای طرح این گلایه‌هاست، اما تاکنون نتوانسته است به پلت‌فرمی موثر برای تصمیم‌گیری‌های فوری و عملیاتی دولت تبدیل شود. بوروکراسی‌های پیچیده گمرکی برای ورود و خروج تجهیزات نمایشگاهی نیز، فرآیند مشارکت را برای شرکت‌های خارجی دشوار می‌کند.
چشم‌انداز آینده
با وجود چالش‌های فوق، پتانسیل‌های متافو برای تحول در صنعت فلزات ایران همچنان عظیم است. تحقق این پتانسیل‌ها، نیازمند تغییر پارادایم در نحوه برگزاری و مدیریت این رویداد است. ایران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و دسترسی به بازارهای بزرگ منطقه، می‌تواند ایران متافو را به هاب صنعتی برای کشورهای همسایه، به‌ویژه کشورهای CIS و شمال آفریقا تبدیل کند. این تغییر رویکرد، به معنای حرکت از جذب فناوری از غرب به عرضه توانمندی‌های صادراتی ایران در حوزه متالورژی است. شرکت‌های ایرانی در زمینه ساخت و نصب کارخانه‌ها، طراحی خطوط تولید و ارائه خدمات مشاوره‌ای، توانمندی بالایی دارند. ایران متافو باید با تمرکز بر جذب هیات‌های تجاری از بازارهای هدف، به مرکز تامین خدمات فنی و مهندسی تبدیل شود. این استراتژی، نه‌تنها ارزآوری را افزایش می‌دهد، بلکه نفوذ صنعتی ایران را در منطقه نیز تقویت می‌کند. این رویکرد، نیازمند بازاریابی هدفمند و تهاجمی است که پتانسیل‌های فنی و مهندسی ایران را به‌صورت فعال در کشورهای همسایه معرفی کند. برای مثال، می‌توان با همکاری اتاق‌های بازرگانی مشترک، بسته‌های تشویقی برای حضور هیات‌های تجاری خارجی در ایران متافو تعریف کرد که این نمایشگاه به‌صورت واقعی به دروازه ورود به بازار فلزات منطقه تبدیل شود.
نمایشگاه می‌تواند با تمرکز بر چند محور کلیدی، نقش موثری در توسعه صنعت فلزات ایفا کند. نخست آنکه بخش‌های ویژه‌ای برای فناوری‌های هوشمندسازی ایجاد شود؛ از جمله اینترنت اشیای صنعتی (IIoT)، تحلیل داده‌های بزرگ و کاربردهای هوش مصنوعی در فرآیندهای تولید. این فناوری‌ها می‌توانند بهره‌وری را افزایش دهند، مصرف انرژی را کاهش دهند و دقت فرآیندهای تولیدی را به سطح استانداردهای جهانی نزدیک کنند. در کنار آن، توجه به بومی‌سازی هدفمند ضرورت دارد؛ به‌ویژه در حوزه تامین قطعات یدکی حیاتی و فناوری‌های کاهش مصرف برق و گاز که امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد به شمار می‌رود. ایجاد فضاهای تخصصی برای معرفی این راه‌حل‌ها می‌تواند وابستگی را کاهش دهد و تاب‌آوری صنعت را تقویت کند.
موضوع دیگر، توسعه اقتصاد چرخشی است؛ مسیری که بر فناوری‌های بازیافت ضایعات فلزی، کاهش پسماند و بهینه‌سازی مصرف آب تمرکز دارد. این رویکرد علاوه بر مزایای محیط زیستی، منبع تازه‌ای از مواد اولیه ایجاد کرده و هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد. درنهایت، نمایشگاه باید بستری برای همکاری واقعی میان صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان باشد. این همکاری زمانی معنا پیدا می‌کند که به انعقاد قراردادهای پژوهشی و توسعه‌ای (R&D) با خروجی مشخص و قابل اجرا منجر شود؛ نه صرفاً ارائه محصولات و معرفی توانمندی‌ها.
تحقق پتانسیل‌های ایران متافو، تابعی از اراده ملی برای اصلاح ساختارهاست. سیاست‌گذاران باید نقششان را از تصدی‌گری به تسهیلگری تغییر دهند. این کار با روش‌هایی همانند تضمین ثبات مقررات، شفافیت در آمار و تبدیل ایران متافو به اتاق فکر میسر می‌شود. برای مثال، اعلام سیاست‌های صادراتی و انرژی برای یک دوره حداقل یک‌ساله، پیش از برگزاری نمایشگاه، باعث می‌شود شرکت‌ها بتوانند با اطمینان خاطر قراردادهای بلندمدت امضا کنند. همچنین انتشار دقیق آمار مشارکت‌کنندگان خارجی (به تفکیک کشور و سطح فناوری) و حجم معاملات، به ارزیابی دقیق کارایی نمایشگاه و جلوگیری از تبدیل شدن آن به رویدادی صرفاً تبلیغاتی منجر می‌شود. همچنین استفاده از نتایج میزگردهای تخصصی نمایشگاه به‌عنوان ورودی مستقیم برای تدوین لوایح و مقررات جدید صنعتی ایران متافو را به اتاق فکر تبدیل می‌کند. اگر این اصلاحات ساختاری اعمال شوند، ایران متافو می‌تواند به‌عنوان موتور محرک تحقق اهداف کلان صنعتی، از جمله رسیدن به ظرفیت‌های تولید فولاد در افق ۱۴۰۴، عمل کند. اما این اهمیت، واقعیت محتوم نیست، بلکه نتیجه مشروط است. مشروط بودن، به معنای آن است که اهمیت ایران متافو، تابعی مستقیم از میزان تعهد ما به واقع‌بینی، اصلاح ساختارها و تغییر رویکرد از نمایش به تحول است. در غیر این صورت، ایران متافو تنها به آرشیو سالانه از وضع موجود تبدیل می‌شود، نه سکوی پرتاب به سوی آینده.
جمع‌بندی نهایی
نمایشگاه بین‌المللی متالورژی ایران (ایران متافو)، در روایت ۲۲ساله‌اش، همواره فراتر از رویدادی تجاری بوده است. این نمایشگاه، در عمل، حیاتی‌ترین گردهمایی برای صنعت فلزات ایران است که نقشی دوگانه ایفا می‌کند. از یک‌سو، به‌عنوان بازار بزرگ داخلی و مرکز بومی‌سازی، پویایی صنعت را در شرایط سخت حفظ کرده است و از سوی دیگر، به‌عنوان آینه‌ای صادق، چالش‌های ساختاری و پتانسیل‌های تحقق‌نیافته را بازتاب می‌دهد. اهمیت ایران متافو، نه در کارکرد فعلی، بلکه در پتانسیل عظیم آن برای تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای و کاتالیزور نوآوری هدفمند نهفته است. عبور از نگاه سنتی به نمایشگاه و تبدیل آن به ابزاری استراتژیک برای دیپلماسی صنعتی و گفت‌وگوی شفاف تنظیم‌گری، تنها راهی است که می‌تواند اهمیت واقعی متافو را محقق کند. بیست‌ودومین رویداد ایران متافو، فراخوان ملی برای بازنگری در نحوه مدیریت و توسعه صنعت فلزات است؛ فراخوانی که پاسخ به آن، تضمین‌کننده توسعه پایدار و اقتدار اقتصادی ایران در یکی از استراتژیک‌ترین صنایع جهان است.
