چشم‌انداز روشن فلزات
تجربههای مشابه خارجی چه درسهایی برای ایران متافو دارد؟
در سطح جهانی، اکوسیستم متالورژی از طریق مجموعه‌ای از رویدادها با کارکردهای متفاوت، مکمل پشتیبانی می‌شود؛ از نمایشگاه‌های بزرگ دوسالانه که تجهیزات سرمایه‌ای و فناوری‌های فرآیندی را به نمایش می‌گذارند، تا کنگره‌های علمی و فنی که محل ارائه پژوهش‌ها، استانداردها و تبادل دانش تخصصی هستند. در کنار آنها، نمایشگاه‌های تخصصی وجود دارند که بر یک ماده یا فرآیند مشخص تمرکز می‌کنند و همچنین رویدادهای منطقه‌ای که پیونددهنده صنعت داخلی با تامین‌کنندگان بین‌المللی‌اند. هر یک از این قالب‌ها ارزش افزوده خاص دارند؛ از قراردادهای تجاری و یافتن تامین‌کننده در نمایشگاه‌های تجاری گرفته تا تبادل دانش و انتشار استانداردها در کنگره‌های علمی.
در میان رویدادهای شاخص جهانی، نمایشگاه‌هایی همچون METEC در دوسلدورف که مهم‌ترین نمایشگاه جهانی فناوری تولید فولاد و تجهیزات متالورژی شناخته می‌شود و نمایشگاه ALUMINIUM که محور اصلی زنجیره ارزش آلومینیوم در جهان است، نقش برجسته‌ای دارند. این رویدادها معمولاً میزبان هزاران شرکت‌کننده و ده‌ها هزار بازدیدکننده‌اند و بستری برای انتقال فناوری‌های فرامرزی، رونمایی از تجهیزات سنگین و مقایسه عملکرد بخش‌های مختلف صنعت فراهم می‌کنند. افزون بر این، برنامه‌ریزی محتوایی آنان روزبه‌روز بیشتر بر محور پایداری، بازیافت و دیجیتالی‌سازی متمرکز شده است؛ موضوعاتی که امروز تعیین‌کننده مسیر سرمایه‌گذاری‌های صنعتی‌اند.
در سطح منطقه‌ای نیز بازارهای بزرگ، نمایشگاه‌های متالورژی ویژه دارند که متناسب با ساختار صنعتی و ظرفیت تولیدی آن کشور طراحی شده‌اند. نمایشگاه‌های MTM و سایر رویدادهای متالورژی در چین و همچنین METEC/Metal Expo در هند، نیازهای صنایع رو به رشد این کشورها و زنجیره‌های تامین منطقه‌ای را پاسخ می‌دهند. در روسیه نیز نمایشگاه متالواُبرابتکا یکی از رویدادهای اصلی جامعه ماشین‌ابزار و فلزکاری در اروپای شرقی و CIS شناخته می‌شود. این نمایشگاه‌ها در کشف مشتریان جدید، بومی‌سازی زنجیره تامین و معرفی تجهیزات چینی، هندی یا منطقه‌ای به بازارهای پیرامونی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
برای ایران، بررسی نمونه‌های بین‌المللی می‌تواند درس‌های عملی ارزشمندی به همراه داشته باشد؛ از نحوه جذب مشارکت‌کنندگان خارجی و طراحی برنامه‌های فنی گرفته تا ترکیب مناسب میان پژوهش‌محور بودن و کارکرد تجاری نمایشگاه. همچنین توجه به ایجاد بخش‌های موضوعی همانند بازیافت، الکتریکی‌سازی فولادسازی و ساخت افزایشی می‌تواند نقش مهمی در جلب توجه سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران ایفا کند. به‌طور کلی، مقایسه ایران متافو با رویدادهای مشابه جهانی مسیری روشن پیش پای صنعت می‌گذارد. ترکیب نمایشگاه تجاری گسترده با کنگره‌های فنی تخصصی و محورهای پایداری، می‌تواند به انتقال دانش، جذب سرمایه و ارتقای رقابت‌پذیری اکوسیستم متالورژی کشور کمک کند.
نمایشگاه‌های شاخص جهانی
نمایشگاه‌های پیشرو جهان در حوزه متالورژی، کارکردی فراتر از گردهمایی صنعتی ساده دارند. این رویدادها به سکویی چندمنظوره تبدیل شده‌اند که در آن نمایش تجهیزات سنگین، ایجاد ارتباط میان خریداران و فروشندگان، ارائه نمایش‌های عملیاتی و برنامه‌ریزی فنی ساختارمند در کنار هم قرار می‌گیرند؛ ترکیبی که انتقال فناوری میان کشورها را سرعت می‌بخشد. نمونه برجسته این مدل، مجموعه رویدادهای دوسلدورف است که شامل METEC ویژه متالورژی و فولادسازی (GIFA)، فناوری ریخته‌گریTHERMPROCESS و NEWCAST می‌شود. همراه با نمایشگاه آلومینیوم که همگی زیر چتری واحد با عنوان «جهان روشن فلزات» معرفی می‌شوند. در سال ۲۰۲۳ این مجموعه میزبان حدود دو هزار و ۲۰۰ شرکت‌کننده از بیش از ۵۰ کشور و بیش از ۶۳ هزار بازدیدکننده از بیش از ۱۰۰ کشور بود. حضور گسترده تصمیم‌گیران صنعتی، تولیدکنندگان تجهیزات اصلی و سرمایه‌گذاران، سطح شبکه‌سازی در این رویدادها را به نقطه‌ای می‌رساند که در نمایشگاه‌های کوچک تکرارشدنی نیست.
نمایشگاه‌های شاخص سه کارکرد تجاری کلیدی را همزمان محقق می‌کنند. نخست، بازار اصلی تجهیزات سرمایه‌ای و پروژه‌های آماده بهره‌برداری هستند، چرا که شرکت‌ها در غرفه‌های بزرگ امکان نمایش کوره‌ها، خطوط ریخته‌گری پیوسته، کوره‌های ذوب و نظام‌های خودکارسازی را دارند؛ تجهیزاتی که معرفی مناسب آنها در بستر آنلاین تقریباً ناممکن است. دوم، نقش مهمی در یافتن و ارزیابی تامین‌کنندگان ایفا می‌کنند؛ تیم‌های تدارکات و مدیران کارخانه‌ها برای مقایسه مشخصات فنی، ارزیابی کیفیت و مذاکره درباره زمان‌بندی خرید به این نمایشگاه‌ها مراجعه می‌کنند. سوم، این رویدادها محرک انتقال فناوری و تثبیت استانداردها هستند. کنگره‌های فنی و نشست‌های تخصصی همزمان، دانشمندان، نهادهای استاندارد و مهندسان ارشد را گرد هم می‌آورند و زمینه انتشار سریع پیشرفت‌های فرآیندی و بهترین رویه‌های مقرراتی را فراهم می‌کنند.
نمایشگاه آلومینیوم نیز نمونه روشنی از تغییر جهت موضوعی این رویدادهای بزرگ است. در سال ۲۰۲۴ این نمایشگاه نزدیک به ۸۰۰ شرکت‌کننده و بیش از ۲۰ هزار بازدیدکننده تخصصی را از حدود ۱۰۰ کشور جذب کرد و محور اصلی برنامه را بر پایداری، بازیافت و اقتصاد چرخشی قرار داد. این رویکرد نشان می‌دهد نمایشگاه‌های شاخص تنها محل تبادل تجاری نیستند، بلکه نقش مهمی در شکل‌دهی به سیگنال‌های سیاست‌گذاری و جهت‌گیری سرمایه‌گذاری ایفا می‌کنند.
نتایج برای برگزارکنندگان نمایشگاه‌ها روشن است. موفقیت این رویدادها بر چهار ستون بنا شده است: نخست، تراکم قابل‌توجه شرکت‌کنندگان بین‌المللی. دوم، هم‌مکانی با کنفرانس‌های فنی که به رویداد عمق تخصصی می‌بخشند. سوم، ارائه نمایش‌های عملیاتی و خدمات تطبیق خریدار و فروشنده در سطح سالن. چهارم، محورهای موضوعی مرتبط با صنعت همچون کاهش انتشار کربن، بازیافت و دیجیتالی‌سازی که گروه‌های متنوعی از ذی‌نفعان را جذب می‌کند. برای ایران متافو، بهره‌گیری از این عناصر، متناسب با ظرفیت‌ها و نیازهای منطقه، سریع‌ترین مسیر برای تبدیل‌شدن نمایشگاه ملی به قطب منطقه‌ای در حوزه متالورژی است.
نمایشگاه‌ها در اقتصادهای بریکس
نمایشگاه‌های متالورژی در چین، هند و روسیه در ابعادی برگزار می‌شوند که بازتاب‌دهنده ساختار صنعتی این کشورهاست و از همین رو می‌توانند الگوی مناسبی برای گسترش نقش منطقه‌ای ایران متافو باشند. هر یک از این بازارها نیازهای صنعتی متفاوت دارند و نمایشگاه‌های تخصصی آنها با هدف پاسخ‌گویی به همان نیازها شکل گرفته‌اند. در چین، نمایشگاه‌های ملی متالورژی از جمله نمایشگاه‌های «چاینا متالورژی»، «چاینا اینترنشنال متال اند متالورژی» و رویدادهای مرتبط با MTM از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های تک‌کشوری جهان در حوزه فولاد، فلزات غیرآهنی، ریخته‌گری و تامین‌کنندگان تجهیزات محسوب می‌شوند. گزارش‌های برگزارکنندگان نشان می‌دهد این رویدادها معمولاً ده‌ها هزار مترمربع فضا را پوشش می‌دهند و در بسیاری از دوره‌ها بیش از ۳۰ هزار بازدیدکننده تخصصی و بیش از هزار شرکت‌کننده دارند. یکی از ویژگی‌های اصلی این رویدادها، حضور پررنگ تولیدکنندگان تجهیزات سرمایه‌ای و ارائه خطوط کامل تولید، سیستم‌های خودکارسازی و راهکارهای «کارخانه هوشمند» است؛ موضوعاتی که آنها را به بستری اصلی برای یافتن تامین‌کنندگان جدید و بومی‌سازی زنجیره تامین تبدیل می‌کند.
در هند، نمایشگاه‌های فلز و متالورژی شامل «ایندیا استیل»، «ایندیا متال اند متالورژی اکسپو» و رویدادهای پشتیبانی‌شده از سوی CII منعکس‌کننده تمرکز این کشور بر زیرساخت، ساخت‌وساز، خودروسازی و صنایع دفاعی است. گزارش‌های پس از برگزاری نشان می‌دهد که این رویدادها معمولاً میزبان چند هزار بازدیدکننده تجاری و چندصد شرکت‌کننده هستند. برای نمونه، ایندیا استیل در سال ۲۰۱۹ حدود ۹ هزار و ۱۰۰ بازدیدکننده و ۲۲۸ شرکت‌کننده را گزارش کرده است. ترکیب بازدیدکنندگان نیز نشان می‌دهد تیم‌های تدارکات صنایع سنگین، مقامات دولتی و توسعه‌دهندگان پروژه‌ها از مخاطبان اصلی این نمایشگاه‌ها هستند. این رویدادها معمولاً نمایشگاه اصلی را با نشست‌های فنی، جلسات خریدار-فروشنده و پاویون‌های بخشی (آلومینیوم، فولاد، ساخت‌وساز) ترکیب می‌کنند تا با چرخه‌های خرید داخلی هماهنگ عمل کنند.
در روسیه و اروپای شرقی، نمایشگاه متالواُبرابتکا بزرگ‌ترین رویداد منطقه‌ای در حوزه فلزکاری و ماشین‌ابزار به‌شمار می‌آید. این نمایشگاه معمولاً در فضایی حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار مترمربع برگزار می‌شود و ده‌ها هزار بازدیدکننده تخصصی دارد. در برخی دوره‌ها بیش از هزار شرکت‌کننده حضور یافته‌اند. تمرکز اصلی این رویداد بر تجهیزات فلزکاری، ماشین‌ابزار و زنجیره تامین صنایع سنگین و دفاعی است. همچنین سهم قابل‌توجه شرکت‌های داخلی در آن، نمایشگاه را به یکی از ابزارهای مهم برای جایگزینی واردات و توسعه قراردادهای داخلی تبدیل کرده است. این رویداد معمولاً در کنار سالن‌های اصلی نمایشگاه، بخش‌های ویژه نمایش عملیاتی، نشست‌های امضای قرارداد و پنل‌های مشترک دولت و صنعت را نیز ارائه می‌دهد.
رویدادهای منطقه‌ای زمانی موفق‌اند که کاملاً با تقاضای صنعتی داخلی همسو باشند. چین بر خطوط تولید کامل و خودکارسازی، هند بر خریداران حوزه ساخت‌وساز و خودروسازی و روسیه بر ماشین‌ابزار و تامین‌کنندگان داخلی تاکید می‌کند. ایران متافو نیز می‌تواند با انتخاب جایگاه‌بندی بخشی روشن همانند خطوط فولادسازی، صنعت ریخته‌گری یا تولید آلیاژهای سبک گروه‌های هدف را جذب کند. دعوت از تیم‌های تدارکات صنایع کلیدی، ایجاد پاویون‌های تخصصی همچون آلومینیوم، ریخته‌گری و بازیافت و ارائه نمایش‌های عملیاتی و خدمات B۲B در محل نمایشگاه می‌تواند کیفیت تعاملات تجاری و اثربخشی نمایشگاه را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
کنگره‌های علمی و فنی
کنگره‌های علمی و فنی در حوزه متالورژی نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به نوآوری‌های صنعتی، همکاری‌های پژوهشی و استانداردسازی جهانی دارند. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، مجموعه رویدادهای «انجمن مواد، فلزات و مواد معدنی» (TMS) است که گردهمایی سالانه آن معمولاً بیش از چهار هزار مهندس، پژوهشگر و مدیر ارشد صنعتی را جذب می‌کند. گستره این کنگره که شامل صدها سمپوزیوم تخصصی در حوزه‌هایی مانند فرآوری متالورژیک، پایداری، فلزات سبک و فناوری‌های نوظهور است، آن را به یکی از مهم‌ترین موتورهای انتقال دانش در مقیاس بین‌المللی تبدیل کرده است.
در کنار TMS، «کنگره بین‌المللی فرآوری مواد معدنی» (IMPC) یکی دیگر از ستون‌های اصلی دانش فنی در متالورژی به‌شمار می‌آید. این کنگره که سابقه آن به دهه ۱۹۵۰ بازمی‌گردد، هر دوره میزبان صدها متخصص از ده‌ها کشور است و برنامه‌های آن بر فناوری‌های نوین فرآوری مواد معدنی، بهره‌وری انرژی، پایداری و یکپارچه‌سازی صنعت و پژوهش تمرکز دارد. چنین ساختاری باعث می‌شود IMPC ابزاری عملی برای انتقال یافته‌های علمی به چالش‌های واقعی صنعت باشد. کنگره بین‌المللی متالورژی و مواد (IMMC) از دیگر مجامع علمی مهم است که در سال‌های گذشته موضوعات نوآورانه‌ای همانند دیجیتالی شدن صنعت و نقش هوش مصنوعی در مهندسی مواد را در برنامه گنجانده است. این رویکرد آینده‌نگرانه، شرکت‌کنندگان را با روندهای نوین و چالش‌های جدید صنعت متالورژی آشنا می‌کند.
درس آموزی برای ایران متافو
۱- انتقال دانش و تقویت ظرفیت تخصصی: آشنایی با دستاوردهای علمی و روندهای جهانی (از پایداری و اقتصاد چرخشی گرفته تا فناوری‌های کاهش کربن) می‌تواند مسیر توسعه صنعتی ایران را به‌روزرسانی و تقویت کند.
۲- گسترش شبکه‌سازی و همکاری‌های بین‌المللی: الگوبرداری از ساختار شبکه‌سازی علمی و صنعتی این کنگره‌ها، زمینه همکاری‌های مشترک تحقیقاتی و صنعتی را فراهم می‌کند و ارتباط ایران متافو با بازیگران جهانی را تعمیق می‌بخشد.
۳- افزایش اعتبار علمی نمایشگاه: افزودن بخش علمی یا برگزاری سمپوزیوم همزمان با ایران متافو جایگاه این رویداد را از نمایشگاه صرفاً تجاری به مرجع علمی-صنعتی ارتقا می‌دهد و جذابیت آن را برای بازدیدکنندگان بین‌المللی افزایش می‌دهد.
۴- هماهنگی راهبردی با روندهای جهانی: تمرکز بر موضوعاتی همانند هوش مصنوعی، متالورژی سبز، بازیافت یا دیجیتالی‌سازی (که در کنگره‌های جهانی پررنگ است) می‌تواند ایران متافو را در مسیر هم‌ترازی با تحولات جهانی قرار دهد و سرمایه‌گذاران، کارشناسان و شرکت‌های نوآور را جذب کند.
