موتور توسعه صنعتی
صنعت مس چگونه می‌تواند به رشد اقتصاد کمک کند؟
از منظر جغرافیایی، تمرکز ذخایر مس جهانی محدود است. آمریکای جنوبی با ۷۹۸ میلیون تن، بیشترین سهم را دارد و آمریکای شمالی با ۴۸۳ میلیون تن در رتبه دوم قرار گرفته است. این تمرکز می‌تواند زنجیره تامین جهانی را در معرض شوک‌های سیاسی یا اختلال‌های عرضه‌ای قرار دهد. کارشناسان تاکید می‌کنند که یکی از دلایل ثبات بلندمدت بازار، قابلیت بالای بازیافت مس است؛ فلزی که پس از بازیافت نیز کیفیت اولیه خودش را حفظ می‌کند و به‌واسطه نوآوری در تولید و مصرف، می‌تواند تعادل بازار جهانی را نگه دارد. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ میلادی، حدود ۴۱۸ میلیون تن مس استخراج شده و ذخایر جهانی از ۵۶۷ میلیون تن به بیش از یک میلیارد تن افزایش یافته است؛ روندی که ناشی از اکتشافات جدید و توسعه فناوری‌های استخراج بوده است.
جایگاه ایران
ایران با بیش از ۳۰ میلیون تن ذخایر قطعی مس، سومین دارنده بزرگ ذخایر در منطقه آسیای مرکزی و شرقی به شمار می‌رود. معادن اصلی در کشورمان شامل سرچشمه، سونگون و میدوک هستند و علاوه بر آن، ذخایر پراکنده‌ای در یزد، خراسان جنوبی و سیستان‌وبلوچستان شناسایی شده است. ظرفیت تولید کنسانتره مس ایران به چند میلیون تن در سال می‌رسد و عمدتاً در استان‌های کرمان و آذربایجان شرقی تحقق می‌یابد. این توان تولیدی نه‌تنها نیاز صنایع داخلی را تامین می‌کند، بلکه امکان حضور فعال ایران در بازار جهانی و صادرات محصولات فرآوری‌شده را فراهم کرده است.
معادن مس ایران صرفاً منابع معدنی نیستند. آنها به موتور محرک توسعه صنعتی و اقتصادی تبدیل شده‌اند. مس به دلیل کاربرد گسترده در صنایع برق، الکترونیک، ساختمان و انرژی‌های تجدیدپذیر، نقش کلیدی در رشد اقتصادی در کشورمان دارد و صادرات محصولات فرآوری‌شده آن سهم قابل‌توجهی از درآمدهای غیرنفتی را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، صنایع پایین‌دست مس همانند سیم و کابل‌سازی، تجهیزات صنعتی و الکترونیکی وابسته به تولید داخلی هستند و این چرخه به اشتغال‌زایی، رشد منطقه‌ای و بهبود معیشت جوامع محلی منجر می‌شود.
روند بازار جهانی
مس اغلب به‌عنوان «پزشک بازارهای مالی» شناخته می‌شود. فلزی که نوسان قیمت آن نشان‌دهنده سلامت اقتصاد جهانی است. در دوره‌های رونق، افزایش تولید و فناوری موجب صعود قیمت می‌شود و در رکود، افت مصرف و کاهش قیمت‌ها رخ می‌دهد. از سوی دیگر، اعتصاب معادن و تنش‌های سیاسی در شیلی، پرو و کنگو می‌تواند بازار را دچار نوسان کند. فناوری‌های نوین، از خودروهای برقی تا انرژی‌های پاک، وابستگی زیادی به این فلز دارند و بدون آن، حرکت صنعت مدرن متوقف می‌شود.
از سال ۲۰۲۰ تاکنون، قیمت جهانی مس بیش از ۷۵ درصد افزایش یافته است و تولیدکنندگان از کمبود عرضه و افزایش هزینه‌های استخراج نگران‌اند. پیش‌بینی‌ها حاکی است که تا سال ۲۰۳۵ تولید جهانی ممکن است ۱۵ درصد کاهش یابد، درحالی‌که تقاضا برای صنایع برق، خودرو و انرژی‌های تجدیدپذیر روبه جهش است.
وضع صادرات
در ماه‌های گذشته، صادرات مس ایران با چالش‌های جدی مواجه شده است. کارشناسان اصلی‌ترین عامل کاهش صادرات را سیاست‌های ارزی دولت می‌دانند که محدودیت و افزایش هزینه‌های تولید را به‌دنبال داشته است. صنایع پایین‌دست که بیشترین ارزش افزوده و اشتغال‌زایی را دارند، بیش از سایر بخش‌ها آسیب دیده‌اند.
محدودیت واردات ماشین‌آلات، تغییرات مکرر قوانین، ناهماهنگی میان بخش خصوصی و دولتی و تاثیر تحریم‌ها از مهم‌ترین موانع توسعه صادرات مس محسوب می‌شوند. در این شرایط، سیاست تهاتر کالایی به بستری برای سودآوری برخی شرکت‌های ناشناخته تبدیل شده است؛ به‌طور مثال صادرات مس در مقابل واردات کالاهایی مانند تلفن همراه، به برخی بازیگران امکان کسب سود کلان داده است. اختلاف نرخ دلار نیمایی و نرخ واقعی صادراتی همراه با بازگشت مالیات ارزش افزوده 10درصدی، فرصت سودآوری قابل‌توجهی برای صادرکنندگان کوچک فراهم کرده است. این وضع نشان می‌دهد که نبود شفافیت و تغییرات مداوم سیاست‌گذاری، نه‌تنها صادرات را محدود می‌کند، بلکه می‌تواند به نابرابری اقتصادی و خروج صنایع از بازارهای بین‌المللی منجر شود.
چشم‌انداز آینده
کارشناسان بر این باورند که تنها با اصلاح ساختارها، ثبات سیاست‌ها، حمایت از صنایع پایین‌دست و ایجاد شفافیت در تامین مواد اولیه، صنعت مس ایران می‌تواند جایگاه صادراتی‌اش را تقویت و از خام‌فروشی جلوگیری کند. افزایش ظرفیت تولید، توسعه فناوری‌های فرآوری، دیجیتالی‌سازی عملیات و رعایت اصول زیست‌محیطی، همگی به ارتقای رقابت‌پذیری بین‌المللی کمک می‌کنند. صنعت مس ایران در مسیر توسعه و حضور قدرتمند در بازار جهانی قرار دارد و با برنامه‌ریزی درست، می‌تواند به یکی از موتورهای کلیدی رشد اقتصادی و درآمد غیرنفتی در کشورمان تبدیل شود.
