نورد سخت
چگونه ایران متافو می‌تواند به اقتصاد ایران کمک کند؟
ستون فقرات اقتصاد
صنعت فولاد و صنایع وابسته آن از جمله متالورژی، ریخته‌گری، آهنگری و صنایع وابسته جایگاه کلیدی در اقتصاد ایران دارد؛ صنعتی که بخش مهمی از تولید ناخالص داخلی صنعتی، اشتغال، صادرات غیرنفتی و زنجیره تامین صنایع دیگر از جمله خودروسازی، انرژی، زیرساخت، ساختمان و نفت و گاز را بر دوش می‌کشد.
براساس داده‌های منتشرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، بخش فلزات اساسی حدود ۱۰ درصد ارزش افزوده بخش صنعت را تشکیل می‌دهد و در برخی زیرشاخه‌های آن همانند فولاد ایران در میان ۱۰ تولیدکننده برتر جهان قرار دارد. همچنین طبق گزارش‌های سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو)، بیش از ۶۵ درصد سرمایه‌گذاری‌های بزرگ معدنی و صنعتی کشور در سال‌های گذشته در زنجیره آهن و فولاد انجام شده است. این حجم از فعالیت باعث شده فولاد و فلزات یک صنعت معمولی نباشد، بلکه به‌عنوان زیرساخت و محرک رشد سایر صنایع نقش‌آفرینی کند. از همین‌رو تحلیلگران اقتصادی بارها تاکید کرده‌اند رشد پایدار اقتصاد ایران بدون رشد پایدار صنایع فلزی ممکن نیست. در چنین شرایطی، برگزاری گردهمایی‌ها و رویدادهای نمایشگاهی که محل تلاقی شرکت‌های تولیدی، پژوهشگران، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران است، ضمن نمایش تازه‌ترین دستاوردهای صنایع در این عرصه به جذب سرمایه کمک می‌کند و می‌تواند نقشی فراتر از یک رویداد تجاری ایفا کند.
تخصصی یا راهبردی
در این راستا نمایشگاه بین‌المللی متالورژی، فولاد، ریخته‌گری، آهنگری و صنایع وابسته (ایران متافو) از اوایل دهه ۱۳۸۰ با هدف معرفی ظرفیت‌های صنایع فلزی و ایجاد فضای تعامل میان فعالان زنجیره ارزش، آغاز به کار کرد. این رویداد در دو دهه گذشته چه از نظر تعداد شرکت‌کنندگان داخلی و خارجی و چه از نظر سهم صنایع پیشرو همانند فولاد، مس و آلومینیوم با رشد قابل‌توجهی همراه بوده و توانسته جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای ملی در این عرصه تثبیت کند.
آن‌گونه که سازمان توسعه تجارت اعلام کرده، «ایران متافو» در میان نمایشگاه‌های تخصصی ایران جزء سه رویداد بزرگ صنعتی در کشورمان از حیث مشارکت تولیدکنندگان و شرکت‌های خارجی است. درحالی‌که در دوره بیستم نمایشگاه که در سال ۱۴۰۱ برگزار شد بیش از ۴۰۰ شرکت داخلی و خارجی حضور داشتند، تعداد مشارکت‌کنندگان دوره پیشین به بیش از ۵۰۰ شرکت از ایران و چندین کشور آسیایی و اروپایی رسید. افزایش تعداد شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، این رویداد تنها نمایشگاه تجاری نیست؛ بلکه به محلی برای ارائه فناوری‌های جدید، مذاکره برای سرمایه‌گذاری مشترک و ارزیابی روندهای بازار جهانی تبدیل شده است.
جایگاه ایران متافو
این نمایشگاه طی سال‌های گذشته با وجود موانع و چالش‌های بسیار، توانسته از رویداد تخصصی در حوزه فلزات و صنایع معدنی، به نهادی اثرگذار در اکوسیستم صنعتی در کشورمان تبدیل شود، فراتر از یک گردهمایی بازاریابی عمل کند و نقش ویژه‌ای در جذب سرمایه، شکل‌دهی به جریان‌های تکنولوژیک و توسعه زنجیره ارزش داشته باشد. در ادامه این گزارش نقش «ایران متافو» در اقتصاد ایران را از پنج زاویه «جذب سرمایه داخلی و خارجی»، «توسعه صادرات صنعتی»، «ارتقای فناوری و بهره‌وری»، «شبکه‌سازی و تقویت همکاری‌های صنعتی» و «بازتاب واقعیت‌های صنعت برای سیاست‌گذاران» بررسی می‌کنیم.
۱- جذب سرمایه داخلی و خارجی: مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی اعلام کرده که صنایع فلزی ایران برای نوسازی به بیش از ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارند. همچنین براساس گزارش «ایمیدرو»، بخش قابل‌توجهی از پروژه‌های نیمه‌تمام زنجیره متالورژی ایران به‌دلیل کمبود منابع مالی و محدودیت دسترسی به سرمایه متوقف مانده است. در چنین شرایطی «ایران متافو» می‌تواند بخشی از این شکاف را از طریق جذب سرمایه‌های داخلی کوچک و متوسط، معرفی فرصت‌های نوسازی خطوط تولید و ایجاد امکان مذاکره مستقیم میان بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران جبران کند.
آن‌گونه که اتاق بازرگانی تهران اعلام کرده یکی از مشکلات دیرینه در جذب سرمایه بخش خصوصی، نبود شفافیت کافی درباره وضع واقعی پروژه‌ها و نیازهای فناوری صنایع فلزی است. «ایران متافو» با ارائه اطلاعات فنی، معرفی پروژه‌های قابل سرمایه‌گذاری، نشست‌های B2B و امکان ارزیابی مستقیم خطوط تولید و تجهیزات، این خلأ اطلاعاتی را کاهش می‌دهد و زمینه تصمیم‌گیری سریع و دقیق سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند. این نمایشگاه، به‌جای آنکه صرفاً محل عرضه محصول باشد، می‌تواند بستری برای ارائه فرصت‌های سرمایه‌گذاری صنعتی باشد.
در سطح خارجی نیز حضور شرکت‌هایی از چین، هند، ترکیه و برخی کشورهای اروپایی در دوره‌های گذشته نشان داده که «ایران متافو» همچنان یکی از کانال‌های اصلی معرفی ظرفیت‌های متالورژی ایران به فعالان بین‌المللی است. هرچند محدودیت‌های تحریمی مسیر ورود مستقیم سرمایه خارجی را دشوار کرده، اما کارشناسان بر این باورند که این رویداد می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی، انتقال فناوری و قراردادهای پروژه‌محور در حوزه‌هایی همانند ریخته‌گری، فولادهای ویژه و تجهیزات صنعتی شود. بااین‌حال، چالش‌های ساختاری همانند نوسان ارزی، پیش‌بینی‌ناپذیری مقررات و ریسک‌های سیاست‌گذاری همچنان مانع جریان پایدار سرمایه‌اند. ایران متافو ظرفیت آن را دارد که با بازتاب این نگرانی‌ها و انتقال نیازهای سرمایه‌گذاران به سیاست‌گذاران، نقش میانجی موثر را ایفا و مسیر تامین مالی صنعت فلزات را هموار کند.
۲- تقویت صادرات، از بازار منطقه تا ورود به زنجیره‌های جهانی: صادرات فولاد و محصولات فلزی یکی از مهم‌ترین منابع ارزآوری غیرنفتی ایران است. آن‌گونه که ایمیدرو گزارش داده در سال‌های گذشته، سهم صنایع فلزی از صادرات غیرنفتی ایران ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار نوسان داشته است. ایران متافو می‌تواند از چند مسیر از جمله «ارتباط مستقیم با خریداران خارجی»، «معرفی استانداردها و توان فنی» و «رصد دستاوردهای جهانی» به توسعه صادرات کمک کند.
ارتباط مستقیم با خریداران خارجی یکی از بهترین راه‌های گسترش صادرات است. در این راستا حضور هیات‌های تجاری از کشورهای مختلف منطقه شامل ترکیه، عمان، عراق، افغانستان، هند و چین در این نمایشگاه فرصت مذاکره با خریداران واقعی را فراهم می‌کند. از آنجا که یکی از مشکلات صادرات ایران، عدم شناخت خریداران جهانی از کیفیت محصولات داخلی است، ارائه نمونه‌های تولیدی و معرفی گواهی‌های استاندارد در نمایشگاه می‌تواند بخشی از این خلأ را جبران کند. از سوی دیگر صنعت فولاد جهانی در آستانه تحول بزرگ با محور کاهش کربن قرار دارد. بسیاری از کشورها در حال گذار به «فولاد سبز» هستند. ایران متافو می‌تواند محلی برای آشنایی صنایع داخلی با این تغییرات و جلوگیری از عقب‌ماندگی احتمالی در بازارهای صادراتی باشد.
۳- ارتقای فناوری و کاهش شکاف تکنولوژیک: یکی از چالش‌های اساسی صنعت متالورژی ایران، فاصله فناوری با کشورهای پیشرو است. در حال حاضر فناوری بسیاری از خطوط تولید فولاد، ریخته‌گری و صنایع پایین‌دست در کشورمان قدیمی شده و بهره‌وری انرژی و مواد در آنها پایین‌تر از متوسط جهانی است. در این شرایط نمایشگاه ایران متافو می‌تواند بستری برای «انتقال تکنولوژی از طریق همکاری مشترک»، «پیوند شرکت‌های دانش‌بنیان با صنایع بزرگ» و «افزایش بهره‌وری» مهیا کند. شرکت‌های خارجی با حضور در این رویداد تجهیزات پیشرفته ریخته‌گری و خطوط احیا را معرفی می‌کنند که بسترساز انتقال تکنولوژی‌های روز به صنعت متالورژی ایران می‌شود. چراکه آن‌گونه که انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران اعلام کرده بخش مهمی از قراردادهای به‌روزرسانی تجهیزات در سال‌های گذشته ابتدا در مذاکرات نمایشگاه آغاز شده است.
از سوی دیگر دانش‌بنیان‌ها در سال‌های گذشته دستاوردهای مهمی در حوزه مواد پیشرفته، تجهیزات آزمایشگاهی، نسوزها و فناوری نانو در متالورژی داشته‌اند. ایران متافو فضایی است که می‌تواند این شرکت‌ها را با صنایع بزرگ متصل و چرخه تجاری‌سازی را تسریع کند. در صنعت متالورژی، کاهش ضایعات، کاهش مصرف انرژی و افزایش کیفیت محصولات مستقیماً بر سودآوری بنگاه‌ها و رقابت‌پذیری صادراتی اثر دارد. آشنایی با فناوری‌های جدید در این نمایشگاه می‌تواند بخشی از مسیر افزایش بهره‌وری را هموار کند.
۴- شبکه‌سازی و تکمیل زنجیره ارزش: یکی از مشکلات اصلی صنعت متالورژی ایران، گسستگی در زنجیره ارزش است. طبق گزارش اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی، عدم هماهنگی میان بخش معدن، فولادسازی، نورد، قطعه‌سازی و صنایع پایین‌دستی، باعث شده برخی حلقه‌ها با کمبود مواد اولیه و برخی دیگر با مازاد روبه‌رو باشند.
طی چند روز برگزاری نمایشگاه متالورژی، فولاد، ریخته‌گری، آهنگری و صنایع وابسته گفت‌وگو و دیدارهای رودرروی دوجانبه و چندجانبه میان حلقه‌های مختلف زنجیره برگزار می‌شود. به‌گونه‌ای که نتایجی که معمولاً در جلسات اداری یا مکاتبات رسمی حاصل نمی‌شود با چند ساعت گفت‌وگو در نمایشگاه ممکن می‌شود. این تعاملات می‌تواند به قراردادهای تامین پایدار، رفع سوءتفاهم‌ها درباره قیمت‌گذاری و ایجاد همکاری‌های بلندمدت منجر شود. از سوی دیگر نمایندگان وزارت صمت، ایمیدرو، گمرک، سازمان استاندارد و بورس کالا معمولاً بخشی از بازدیدکنندگان نمایشگاه هستند. فعالان صنعت اغلب از این فرصت برای انتقال مشکلات (از قیمت‌گذاری تا مجوزها و مواد اولیه) استفاده می‌کنند. شکل‌گیری شراکت‌های جدید نیز بخش جدایی‌ناپذیر هر نمایشگاهی است، به‌گونه‌ای که در هر دوره این نمایشگاه شاهد انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری میان شرکت‌های بزرگ فولادی، ریخته‌گری و سازندگان تجهیزات هستیم.
۵- نقش نمایشگاه در اصلاح سیاست‌گذاری: در سال‌های گذشته بارها تاکید شده است که صنعت فولاد و متالورژی ایران با وجود ظرفیت‌های عظیم، با مشکلات و چالش‌های ساختاری جدی از جمله «فرسودگی تجهیزات»، «قیمت‌گذاری دستوری در زنجیره ارزش»، «ناپایداری در تامین انرژی»، «کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو»، «عدم حضور جدی در زنجیره ارزش جهانی» و «نوسان‌های ارزی و مشکلات نقل‌وانتقال پول» دست‌به‌گریبان است. نمایشگاه ایران متافو فرصتی است تا این چالش‌ها نه فقط در جلسات تخصصی، بلکه در گفت‌وگوهای مستقیم میان تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران مطرح شده و پیشنهاد‌های اصلاحی فعالان این عرصه در قالب بسته‌های پیشنهادی به دولت ارائه شود.
برگزاری نمایشگاه
اگرچه ایران متافو ظرفیتی ارزشمند دارد، اما این واقعیت که صرفاً برگزاری یک نمایشگاه نمی‌تواند مشکلات صنعت را حل کند؛ امری انکارناپذیرست. براساس تحلیل‌های منتشرشده در مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، سه نقد اساسی شامل «نبود خروجی عملیاتی مشخص»، «فاصله میان نمایشگاه و واقعیت‌های تولید» و «حضور کمرنگ نوآوری نسبت به نمایشگاه‌های جهانی» به این‌گونه نمایشگاه‌ها وارد است. بااین‌حال، کارشناسان بر این باورند که اگر ایران متافو به‌جای رویداد تزیینی، به اتاق گفت‌وگوی واقعی صنعت متالورژی تبدیل شود، نقش آن در اقتصاد ملی قابل‌توجه است.
مسیر ایران متافو
صنعت متالورژی ایران با ظرفیت عظیم تولید و صادرات، می‌تواند یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی ایران باشد، اما این صنعت با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است که بدون تعامل، فناوری، سرمایه‌گذاری، سیاست‌گذاری عقلانی و شبکه‌سازی حل‌شدنی نیست. ایران متافو در صورت تحقق سه شرط اساسی «تبدیل تفاهم‌نامه‌ها به قراردادهای واقعی»، «افزایش سهم نوآوری و فناوری‌های جدید» و «رفع چالش‌های مطرح‌شده از سوی سیاست‌گذاران» می‌تواند به ابزار کارآمدی برای بهبود این صنعت تبدیل شود. «ایران متافو» امروز فقط نمایشگاه نیست، بلکه آینه‌ای است از فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و البته چالش‌های صنعت متالورژی ایران. اگر این رویداد بتواند پیوند میان فناوری، سرمایه، سیاست‌گذاری و بازار را تقویت کند، نقش آن به‌مراتب فراتر از گردهمایی خواهد بود و می‌تواند به یکی از ابزارهای موثر بهبود اقتصاد ایران تبدیل شود.
