صنعت کامپوزیت ایران؛ فرصتها و چالشها
علاوه بر مزایای عام کامپوزیتها در سطح ملی مشتمل بر مقابله با خوردگی و ممانعت از هزینههای سنگین تعمیرات، کاهش مصرف انرژی، امکان تعمیر و بازبهرهبرداری سازههای صنعتی فرسوده، ممانعت از خامفروشی مواد اولیه و تولید محصول با ارزش افزوده بالاتر و امکان ایجاد شغل با حداقل سطح آموزش، در سطح بینالمللی نیز امکان ارائه محصول با دوام و عمر بیشتر، صادرات محصول و خدمات مهندسی و رقابتپذیری در بازار جهانی از این رهگذر برای کشور فراهم خواهد شد. صنایع کامپوزیت نسبت به سایر صنایع سنتی یا نوین، ویژگیهای منحصربهفردی را به ظهور میرسانند. امکان پر کردن خلأ فناوری کشور با کشورهای پیشرفته با توجه به قدمت نهچندان طولانی این صنعت در دنیا به شکل فعلی و همچنین دستیابی به افقهای نوین فناوری بر اساس پتانسیل استفاده از حوزه نوظهور نانوکامپوزیت امکانپذیر است. صنعت کامپوزیت بهعنوان یک صنعت چندمنظوره بر خلاف اغلب صنایع مدرن، زمینه مستعدی برای جذب نیروی انسانی با توجه به ماهیت آن است که پاسخگوی نیاز جدی کشور به اشتغال خواهد بود. علاوه بر آن، نیاز به ماشینآلات قابلتولید در داخل کشور بهعنوان موتور محرک صنایع ماشینسازی کشور عمل میکند.
پیشتازی بخش خصوصی از بخش دولتی در تولید قطعات کامپوزیت متنوع و روشهای تولید مختلف بهعنوان گواه بسیار محکمی بر ظرفیت بسیار بالای این صنعت در کشور، ارائه محصولات باکیفیت در تطابق با استانداردهای بینالمللی، طیف وسیع محصولات تولیدی، انعطافپذیری قابلتوجه تولیدکنندگان محصول و همچنین وجود تولیدکنندگان مواد اولیه در کشور از نقاط قوت صنعت کامپوزیت به شمار میآیند.
حجم بالای صنایع آسیبدیده از مشکلات خوردگی، نیاز جدی به ترمیم شریانهای حیاتی انتقال/توزیع آب و گاز بهعنوان یک چالش اساسی در دوره بحران خشکسالی و منابع محدود انرژی، توجه جدی به کاهش آلایندگی و کاهش مصرف سوخت، وجود تقاضای قابلتوجه در کشورهای همسایه، افزایش جمعیت و افزایش استفاده از کامپوزیت در صنایع مبلمان شهری، گرایش خودروسازان داخلی به مونتاژ خودروهای روز دنیا و ضرورت اساسی تولید برق از انرژی باد با استفاده از توربین بادی، از جمله مهمترین فرصتهای در پیشروی صنعت کامپوزیت کشور است که نیازمند برنامهریزی، جهتگیری و سیاستگذاری صحیح جهت استفاده از ظرفیتهای مذکور است. در کنار توانمندیها و فرصتهای ذکر شده، توجه جدی به نقاط ضعف و موانع توسعه در پیشروی این صنعت نباید مورد غفلت واقع شود.
علیرغم وجود تولیدکننده منسوجات الیاف شیشه، نخ الیاف شیشه در حال حاضر در کشور تنها از طریق واردات تامین میشود. تولید نخ الیاف شیشه در کشور نیازمند سیاستگذاری، سرمایهگذاری و حمایت جدی بخش دولتی بهعنوان یک پروژه فراملی است. توجه جدی صنایع پتروشیمی بهعنوان تامین کننده مهمترین بخش مواد اولیه موردنیاز برای تولید رزین، به ارائه محصول باکیفیت، قیمت رقابتی و ایجاد یک زنجیره تامین قابلاعتماد برای تولیدکنندگان بسیار حائز اهمیت است.
وجود سیاستهای تصمیمگیری کوتاهمدت بهجای بلندمدت و توجه به بازه محدود و کوتاه تصدی مسوولیت توسط برخی از مدیران، تغییر ناگهانی قوانین و سیاستگذاریها، حجم بالای مطالبات تولیدکنندگان از کارفرمایان دولتی، نقدینگی کم و نیاز به سرمایه گردش بالا، قوانین بازدارنده گمرکی و سیاستهای انقباضی بانکها برخی از عوامل بازدارنده توسعه این صنعت در کشور هستند. عدم توجه تولیدکنندگان به استقرار واحدهای تحقیق و توسعه از یک طرف و عدم آشنایی کامل شرکتهای مهندسی مشاور، بازرسی و پیمانکاری با کامپوزیت از طرف دیگر و علاوه بر آن نبود استاندارد ملی و سیستم بازرسی یکپارچه مهمترین نقاط ضعف این صنعت قلمداد میشوند. در کنار این موارد، عدم توجه به بحث ضایعات کامپوزیت و فقدان برنامه مدونی برای رویارویی با آن، بدون شک در سالهای پیشرو کشور را با یک ابرچالش روبهرو خواهد کرد.
توسعه همهجانبه و یکپارچه فناوری کامپوزیت بهعنوان یکی از صنایع پیشرفته کلیدی و زیربنایی، نیازمند تحلیل و تعمق درخصوص چالشهای پیشروی این فناوری در حوزههای مختلف علم و فناوری، سیاستگذاری و برنامهریزی است. امید است که بر اساس یک سیاستگذاری صحیح و نگاه همهجانبه به تمامی ابعاد، امکان توسعه بیش از پیش صنعت کامپوزیت در کشور فراهم شود.
* استاد دانشگاه تهران، مدیر و موسس آزمایشگاه تحقیقاتی کامپوزیت
