تحولات بازار پلی‌اتیلن در ایران و جهان بررسی شد
نیروی محرکه صنعت پلاستیک
از سوی دیگر، افت فروش حجمی در هر دو بخش داخلی و خارجی هشداری جدی برای آینده نزدیک به شمار می‌رود. این شرایط حاکی از آن است که اگرچه افزایش نرخ‌ها تا حدی افت حجم فروش را جبران کرده، اما پایداری این وضعیت به شدت وابسته به شرایط بازارهای جهانی و سیاست‌های داخلی در حمایت از صنایع پایین‌دستی خواهد بود. در نتیجه، صنعت پلی‌اتیلن در ایران در تقاطع حساسی قرار گرفته است؛ جایی که تداوم تولید بالا باید با بهبود شرایط تقاضا همراه شود تا چشم‌انداز پایدارتری برای این بخش رقم بخورد.
پلی‌اتیلن به عنوان پرمصرف‌ترین محصول پتروشیمی جهان جایگاهی استراتژیک در اقتصاد جهانی دارد. این پلیمر که از پلیمریزاسیون اتیلن به دست می‌آید، نه تنها حجم تولید و مصرف بالایی دارد بلکه به دلیل تنوع گریدها و کاربردهای گسترده، به بخش جدایی‌ناپذیر صنایع مختلف تبدیل شده است. اهمیت این محصول تا آنجاست که بسیاری از کارشناسان آن را ستون اصلی صنعت پلاستیک معرفی می‌کنند؛ صنعتی که در حوزه‌های بسته‌بندی، کشاورزی، خودروسازی، ساختمان و حتی تجهیزات پزشکی نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
پلی‌اتیلن در سه گرید اصلی سبک، سبک خطی و سنگین تولید می‌شود. تفاوت این گریدها ناشی از ساختار مولکولی آنهاست که ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی متفاوتی ایجاد می‌کند. پلی‌اتیلن سبک به دلیل انعطاف‌پذیری بالا در تولید فیلم‌های بسته‌بندی و پوشش‌ها کاربرد دارد، پلی‌اتیلن سبک خطی در ساخت فیلم‌های صنعتی و کشاورزی به کار می‌رود و پلی‌اتیلن سنگین به علت استحکام و مقاومت ویژه برای بطری‌ها، لوله‌ها و قطعات سخت مورد استفاده قرار می‌گیرد. همین گستره متنوع موجب شده این محصول در زنجیره ارزش بسیاری از صنایع پایه نقش‌آفرینی کند.
بزرگ‌ترین سهم مصرف پلی‌اتیلن در جهان به صنعت بسته‌بندی اختصاص دارد. کیسه‌های خرید، فیلم‌های بسته‌بندی مواد غذایی، نایلون‌های کشاورزی و انواع لفاف‌ها مهم‌ترین کاربردهای آن محسوب می‌شوند. در بخش ساختمان و زیرساخت نیز پلی‌اتیلن جایگزین مناسبی برای فلزات در لوله‌های انتقال آب و گاز شده و علاوه بر کاهش هزینه‌ها، به دلیل وزن پایین و مقاومت بالا، سهولت بیشتری در حمل‌ونقل و نصب به همراه دارد. صنایع خودروسازی از این ماده برای تولید مخازن سوخت و قطعات داخلی استفاده می‌کنند و در حوزه پزشکی نیز به دلیل ویژگی‌های بهداشتی و مقاومتی، پلی‌اتیلن در بسته‌بندی دارو و تجهیزات یک‌بارمصرف جایگاه ویژه‌ای دارد.
وضعیت بازار پلی‌اتیلن در ایران
صنعت پلی‌اتیلن ایران در مردادماه ۱۴۰۴ تصویری دوگانه از تولید و فروش به نمایش گذاشت. درحالی‌که تناژ تولید نسبت به مرداد سال گذشته تقریبا بدون تغییر باقی ماند، بازار فروش با افت محسوسی در مقایسه با هر دو مبدا زمانی مرداد سال قبل و تیرماه امسال مواجه شد. با این حال، رشد ارزش صادرات و درآمد داخلی نشان می‌دهد که اگرچه حجم فروش کاهش یافته، اما افزایش نرخ‌های جهانی و داخلی توانسته افت حجمی را تا حدی جبران کند.
بر اساس داده‌های منتشرشده، مجموع تولید پلی‌اتیلن شامل سه گرید سبک، سنگین و سبک خطی در مردادماه ۱۴۰۴ به ۲۲۸هزار و ۵۲۷ تن رسید. این رقم در مقایسه با مردادماه سال گذشته تغییر محسوسی نداشته و رشد اندکی را ثبت کرده است. در مقایسه با تیرماه امسال نیز تولید سه درصد کاهش یافته است. این ثبات نسبی بیانگر آن است که شرکت‌های پتروشیمی علی‌رغم نوسانات بازار و فشارهای عملیاتی، توانسته‌اند سطح تولید را در مدار یکسانی نگه دارند.
برخلاف ثبات در بخش تولید، بازار داخلی شاهد افت قابل‌توجهی بود. فروش داخلی پلی‌اتیلن در مرداد ۱۴۰۴ به ۱۱۴هزار و ۸۶۶ تن رسید که نسبت به تیرماه کاهش ۱۸درصدی را تجربه کرده است. همچنین مقایسه با مرداد سال گذشته از افت ۶درصدی حکایت دارد. کاهش تقاضای داخلی می‌تواند ناشی از رکود صنایع پایین‌دستی، محدودیت نقدینگی در واحدهای مصرف‌کننده یا رقابت با محصولات وارداتی باشد. این مساله نشان می‌دهد که بخش داخلی بازار در شرایطی شکننده قرار دارد و فشار آن مستقیما بر روی فروش شرکت‌های پتروشیمی اثرگذار است.
در حوزه صادرات نیز صنعت پلی‌اتیلن با کاهش در تناژ مواجه شد. حجم صادرات در مرداد ۱۴۰۴ برابر با ۱۰۷هزار و ۳۳۷ تن بود که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۰ درصد و در مقایسه با تیرماه ۱۴۰۴ یک‌درصد کاهش را نشان می‌دهد. با این حال، ارزش صادرات برخلاف روند مقداری افزایش یافت و به بیش از هفت هزار و 532میلیارد تومان رسیده است. این رقم رشد ۱۹درصدی نسبت به مرداد سال قبل و ۱۰ درصدی در مقایسه با تیرماه امسال را ثبت کرده است.
رشد نرخ‌های جهانی پلی‌اتیلن و افزایش ارزش ریالی قراردادها دلیل اصلی این تناقض میان افت مقدار و افزایش ارزش صادرات است. ترکیب صادرات و فروش داخلی نشان می‌دهد که مجموع فروش صنعت پلی‌اتیلن در مردادماه ۱۴۰۴ برابر با ۲۲۲هزار و ۲۰۳تن بوده است. این رقم نسبت به مرداد سال گذشته ۱۴درصد و در مقایسه با تیرماه ۱۴۰۴ معادل ۱۱درصد افت داشته است. چنین کاهش محسوسی زنگ خطری برای وضعیت بازار است و نشان می‌دهد که با وجود حفظ تولید، مشکل اصلی در بخش جذب بازار و فروش نهفته است.
درآمد داخلی صنعت پلی‌اتیلن در مردادماه ۱۴۰۴ به ۶هزار و 872میلیارد تومان رسید که نسبت به مرداد سال گذشته رشد ۴۳درصدی را ثبت کرده است. اما این رقم در مقایسه با تیرماه سال جاری کاهش ۱۵درصدی داشته است. این روند نشان می‌دهد که افزایش نرخ‌های داخلی با تاثیر از نرخ ارز توانسته اثر رکود نسبی فروش را در مقایسه سالانه خنثی کند، اما در مقیاس ماهانه، افت فروش مقداری بر افزایش نرخ‌ها غلبه کرده است.
مجموع درآمد کل صنعت پلی‌اتیلن در مردادماه ۱۴۰۴ به حدود ۱۴هزار و 404میلیارد تومان رسید. این عدد نسبت به مرداد سال قبل ۳۰درصد افزایش داشته اما در مقایسه با تیرماه ۱۴۰۴ کاهش چهار درصدی را نشان می‌دهد. چنین روندی گویای آن است که اگرچه رشد نرخ‌های جهانی و داخلی درآمد شرکت‌ها را در یک سال گذشته افزایش داده، اما در کوتاه‌مدت فشار فروش و کاهش تقاضا تاثیر منفی خود را بر عملکرد ماهانه گذاشته است.
تحلیل همزمان داده‌های تولید و فروش نشان می‌دهد که صنعت پلی‌اتیلن در مردادماه با ثبات در تولید اما کاهش محسوس در فروش مواجه بوده است. این وضعیت به معنای آن است که ظرفیت تولیدی شرکت‌ها همچنان فعال است، اما بازار توان جذب محصولات را ندارد. ادامه چنین روندی می‌تواند منجر به افزایش موجودی انبارها شود و فشار نقدینگی بر شرکت‌های تولیدکننده را بالا ببرد.
بازار جهانی پلی‌اتیلن
بازار جهانی پلی‌اتیلن در اختیار تعداد محدودی از غول‌های پتروشیمی است که با ظرفیت‌های عظیم تولیدی، جریان عرضه را مدیریت می‌کنند. در ایالات متحده، شرکت داو و اکسون‌موبیل با مجتمع‌های بزرگ خود در خلیج مکزیک، بخش مهمی از بازار را در اختیار دارند. لیوندل‌بازل نیز با ظرفیت قابل‌توجه در اروپا و آمریکا از تولیدکنندگان پیشرو محسوب می‌شود.
در خاورمیانه، سابیک عربستان و مجموعه‌های وابسته به آرامکو نقش کلیدی در تولید و صادرات دارند و با بهره‌گیری از خوراک ارزان، به رقبای جدی تولیدکنندگان غربی بدل شده‌اند. اینئوس در اروپا همچنان جایگاه مهمی دارد، هرچند افزایش هزینه‌های انرژی فشار سنگینی بر تولیدکنندگان این قاره وارد کرده است. در آسیا، سینوپک چین، فرموسا تایوان و ریلاینس هند با توسعه ظرفیت‌های جدید توانسته‌اند سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهند و چین به تدریج از یک واردکننده صرف به بازیگری دوگانه در عرصه واردات و صادرات تبدیل می‌شود.
در حوزه تجارت، چین همچنان بزرگ‌ترین واردکننده پلی‌اتیلن در سطح جهان است، هرچند راه‌اندازی واحدهای جدید تولیدی در این کشور موجب شده میزان واردات نسبت به گذشته کاهش یابد. پس از چین، هند و ترکیه در رده‌های بعدی واردکنندگان بزرگ قرار دارند. از سوی دیگر، ایالات متحده با تکیه بر مزیت خوراک ارزان ناشی از انقلاب شیل، به صادرکننده عمده پلی‌اتیلن بدل شده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، قطر و امارات نیز با تولید انبوه و صادرات گسترده به آسیا و اروپا نقش پررنگی در تجارت این محصول دارند. کره‌جنوبی و تایوان نیز در میان صادرکنندگان مهم دیده می‌شوند.
تحولات اخیر بازار نشان می‌دهد افزایش ظرفیت‌های تولید در آمریکا و آسیا فشار شدیدی بر حاشیه سود تولیدکنندگان اروپایی وارد کرده است. قیمت بالای انرژی و خوراک در اروپا باعث شده برخی واحدها با کاهش ظرفیت یا حتی تعطیلی مواجه شوند. این شرایط در مقابل، موقعیت تولیدکنندگان در آمریکا و خاورمیانه را تقویت کرده و موازنه رقابت جهانی را تغییر داده است. کارشناسان معتقدند که در سال‌های آینده سهم بیشتری از بازار به تولیدکنندگان دارای مزیت خوراک اختصاص خواهد یافت و کشورهای فاقد این مزیت با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهند شد.
علاوه بر متغیرهای اقتصادی، سیاست و ژئوپلیتیک نیز بر بازار پلی‌اتیلن تاثیرگذار است. محدودیت‌های صادراتی خوراک در برخی کشورها، تغییر تعرفه‌های وارداتی و رقابت برای دسترسی به بازارهای نوظهور از جمله عواملی است که توازن عرضه و تقاضا را دستخوش تغییر می‌کند. همزمان رشد جمعیت و گسترش طبقه متوسط در آسیا، به ویژه در هند و کشورهای جنوب‌شرقی این قاره، نویدبخش جهشی تازه در تقاضای پلی‌اتیلن برای مصارف بسته‌بندی و مصرفی است. این روند می‌تواند در یک دهه آینده موتور محرک اصلی بازار جهانی باشد.
با وجود جایگاه مستحکم پلی‌اتیلن در صنایع مختلف، فشارهای زیست‌محیطی و محدودیت‌های مربوط به مصرف پلاستیک یک چالش جدی برای آینده این صنعت به شمار می‌آید. دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی در حال وضع مقررات سخت‌گیرانه‌تری برای کاهش مصرف پلاستیک‌های یک‌بارمصرف هستند و این مساله تولیدکنندگان را به سمت سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت سوق داده است. بازیافت مکانیکی و شیمیایی اکنون به یکی از محورهای اصلی سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی تبدیل شده و انتظار می‌رود نقش مهمی در تعیین مسیر آینده بازار داشته باشد.
در مجموع، پلی‌اتیلن همچنان نقشی کلیدی در اقتصاد جهانی دارد و تغییرات عرضه، تقاضا، سیاست و فناوری سرنوشت آن را رقم خواهد زد. با افزایش ظرفیت‌های جدید در آمریکا و چین، رشد مصرف در بازارهای نوظهور و فشارهای روزافزون زیست‌محیطی، آینده این صنعت در نقطه تلاقی رقابت اقتصادی و مسوولیت اجتماعی قرار گرفته است. این تحولات می‌تواند نقشه تجاری جهانی پلی‌اتیلن را در سال‌های آینده به‌طور کامل دگرگون کند و بر جایگاه تولیدکنندگان مختلف تاثیر بگذارد.
