جهش درآمد صنعت پی‌وی‌سی
در نتیجه این افزایش تولید، فروش داخلی با جهشی محسوس همراه شد؛ فروش به حدود ۹هزار و ۷۳۰ تن رسید که نسبت به شهریور سال قبل رشد ۲۶درصدی را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، ارزش فروش کل صنعت در همین ماه به حدود ۴۹۲میلیارد تومان رسید که افزایشی حدود ۷۵درصدی نسبت به شهریور سال گذشته داشت. این ارقام حاکی است که شرکت‌های تولیدکننده پی‌وی‌سی با افزایش ظرفیت عملیاتی و بهره‌گیری از تقاضای مصرف داخلی، توانستند بخشی از خلا صادرات را پوشش دهند و ضمن تثبیت بازار داخل، مسیر رشد درآمدی خود را هموار کنند.
پلی‌وینیل کلراید یا پی‌وی‌سی (PVC) یکی از پرکاربردترین محصولات پتروشیمی در جهان است؛ پلیمری که از ترکیب اتیلن و کلر تولید می‌شود و در دو نوع سخت و نرم در صنایع مختلف به کار می‌رود. این محصول به دلیل قیمت نسبتا پایین، مقاومت بالا در برابر خوردگی، خواص مکانیکی مناسب و قابلیت شکل‌دهی، به یکی از مهم‌ترین پلیمرهای مهندسی دنیا بدل شده است.
بخش اعظم پی‌وی‌سی از مونومر کلرید وینیل (VCM) ساخته می‌شود که خود از ترکیب اتیلن و کلر به‌دست می‌آید. این محصول در زنجیره ارزش پتروشیمی در بخش پایین‌دستی قرار دارد و یکی از کلیدی‌ترین خروجی‌های واحدهای کلرآلکالی محسوب می‌شود.
پی‌وی‌سی از لحاظ فنی به دو گروه عمده تقسیم می‌شود؛ نوع سخت که در صنایع ساختمانی و زیرساختی به‌کار می‌رود و نوع نرم یا پلاستیکی که با افزودن نرم‌کننده‌هایی مانند دی‌اکتیل فتالات (DOP) به دست می‌آید و در صنایع بسته‌بندی، خودروسازی و کابل‌سازی استفاده می‌شود. از آنجا که حدود ۵۷درصد از ترکیب شیمیایی این ماده از کلر تشکیل شده، مصرف بالای آن در جهان، مستقیما به بازار کلر و اتیلن وابسته است. همین ویژگی موجب شده کشورهایی که دارای زیرساخت‌های قدرتمند در تولید کلرآلکالی یا اتیلن هستند، در زنجیره ارزش پی‌وی‌سی نیز جایگاه پررنگی داشته باشند.
بخش عمده‌ای از پی‌وی‌سی تولیدی جهان در صنعت ساختمان مصرف می‌شود. لوله‌های آب و فاضلاب، پنجره‌ها، در و پروفیل‌های ساختمانی، کف‌پوش‌ها و سقف‌های کاذب همگی از پی‌وی‌سی سخت ساخته می‌شوند. در واقع بیش از نیمی از مصرف جهانی این ماده به بخش ساخت‌وساز اختصاص دارد و به همین دلیل رشد و رکود این صنعت، مستقیما بر قیمت و تقاضای پی‌وی‌سی تاثیر می‌گذارد.
در بخش برق و الکترونیک نیز از پی‌وی‌سی به‌عنوان عایق کابل‌ها و سیم‌ها استفاده می‌شود زیرا خاصیت ضدآتش و انعطاف‌پذیری بالایی دارد. در حوزه پزشکی، این ماده برای تولید تجهیزات مصرفی مانند لوله‌ها و کیسه‌های خون به کار می‌رود، هرچند به‌دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی و بهداشتی، استفاده از برخی افزودنی‌ها در محصولات پزشکی محدود شده است.
وضعیت بازار پی‌وی‌سی ایران
صنعت پی‌وی‌سی ایران در شهریورماه ۱۴۰۴ عملکرد خوبی در تولید و فروش این محصول ثبت کرد. داده‌های منتشرشده از عملکرد شرکت‌های فعال در این حوزه نشان می‌دهد که با افزایش تولید در واحدهای اصلی، روند فروش داخلی نیز تقویت شده و در نهایت درآمد صنعت به رشد قابل‌توجهی دست یافته است. در حالی‌که طی ماه‌های گذشته برخی از صنایع پتروشیمی با محدودیت خوراک و افت تولید روبه‌رو بودند، صنعت پی‌وی‌سی ظرفیت عملیاتی خود را افزایش داد و سهم بیشتری از بازار داخل را در اختیار گرفت.
بر اساس آمار، تولید کل پی‌وی‌سی در شهریورماه به ۱۲هزار و ۲۳۸تن رسیده است؛ رقمی که نسبت به مردادماه رشد ۱۹درصدی و نسبت به شهریور سال گذشته افزایش هشت درصدی را نشان می‌دهد. این ارقام حاکی از آن است که صنعت نه‌تنها توانسته افت ماه قبل را جبران کند بلکه به سطحی بالاتر از تولید شهریور سال گذشته بازگشته است.
افزایش تولید، به‌صورت طبیعی زمینه‌ساز رشد فروش نیز شد. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که فروش داخلی پی‌وی‌سی در شهریورماه به ۹هزار و ۷۳۰تن رسیده است؛ درحالی‌که این رقم در مردادماه ۹هزار و ۴۴۸تن و در شهریور سال قبل هفت هزار و ۶۹۵تن بود. بنابراین فروش داخلی نسبت به ماه گذشته رشد سه درصدی و نسبت به شهریور سال گذشته جهش ۲۶درصدی را تجربه کرده است.
نکته قابل‌توجه این است که در شهریورماه صادراتی برای پی‌وی‌سی ثبت نشده و کل فروش در بازار داخلی انجام شده است. تمرکز عرضه در داخل، باعث شد نیاز صنایع پایین‌دستی به‌خوبی تامین شود و از نوسان قیمتی در بازار جلوگیری گردد.
در بخش درآمد، نتایج شهریورماه کاملا گویای اثر مثبت رشد تولید و فروش است. ارزش فروش کل صنعت پی‌وی‌سی در این ماه به ۴۹۲میلیارد تومان رسید. این رقم نسبت به مردادماه رشد پنج‌درصدی و نسبت به شهریور سال گذشته جهش ۷۵درصدی را نشان می‌دهد. افزایش قیمت ارز و رشد نسبی نرخ ریالی در بازار داخل از دیگر عوامل تقویت درآمد بوده است.
تحلیل روند ماه‌های اخیر نشان می‌دهد صنعت پی‌وی‌سی در حال گذار از یک دوره رکود نسبی به مرحله رونق تولید است. در ماه‌های ابتدایی سال، برخی واحدها با افت تولید مواجه بودند، اما از مرداد به بعد با رفع بخشی از محدودیت‌های خوراک و افزایش تقاضا در بازار داخل، تولید روند صعودی پیدا کرده است. شهریورماه نقطه اوج این روند بود که در آن افزایش تولید مستقیم به رشد فروش و سپس به تقویت درآمد منجر شد.
کارشناسان بازار پتروشیمی معتقدند اگر این روند در ماه‌های آینده تداوم یابد، صنعت پی‌وی‌سی می‌تواند بار دیگر به یکی از موتورهای اصلی درآمدزایی در زنجیره پلیمر تبدیل شود.
وضعیت بازار جهانی پی‌وی‌سی
برآوردها نشان می‌دهد ظرفیت جهانی تولید پی‌وی‌سی در حال حاضر حدود ۶۰میلیون تن در سال است و بخش اعظم آن در آسیا متمرکز شده است. چین به‌تنهایی نزدیک به نیمی از کل ظرفیت جهان را در اختیار دارد. این کشور با اجرای پروژه‌های متعدد در حوزه پتروشیمی و کلرآلکالی توانسته است از واردکننده به صادرکننده بزرگ پی‌وی‌سی تبدیل شود. پس از چین، کشورهای ژاپن، تایوان، کره‌جنوبی و ایالات متحده آمریکا در رده‌های بعدی تولیدکنندگان بزرگ این محصول قرار دارند.
در میان شرکت‌های تولیدکننده، نام شین‌اتسو ژاپن در صدر فهرست جهانی دیده می‌شود. این شرکت از طریق زیرمجموعه خود به نام شین‌تک در ایالات متحده، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پی‌وی‌سی دنیاست. پس از آن، شرکت فورموسا پلاستیکس از تایوان و وست‌لیک کمیکال از آمریکا قرار دارند که هر سه دارای شبکه گسترده‌ای از واحدهای تولیدی و صادراتی در آسیا، اروپا و آمریکا هستند. شرکت‌های اینئوس از بریتانیا، ال‌جی کم از کره‌جنوبی و چندین غول پتروشیمی چینی نیز از دیگر بازیگران مهم این بازار محسوب می‌شوند. در اروپا، شرکت‌های وینولیت و کم‌وان سهم قابل‌توجهی در تولید رزین پی‌وی‌سی دارند، درحالی‌که در آمریکای لاتین شرکت مکزیکم (اوربیا) از تامین‌کنندگان اصلی منطقه به شمار می‌رود.
بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصول در سال‌های اخیر شامل ایالات متحده، چین و آلمان بوده‌اند. آمریکا بخش عمده صادرات خود را به کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین روانه می‌کند. چین نیز با تکیه بر ظرفیت عظیم تولید داخلی، حجم بالایی از صادرات خود را به بازارهایی چون هند، ویتنام و ترکیه اختصاص داده است. اروپا نیز همچنان صادرکننده رزین‌های خاص و گریدهای ویژه پی‌وی‌سی به شمار می‌رود.
در سمت مقابل، کشورهای واردکننده بیشتر شامل اقتصادهای در حال توسعه‌ای هستند که بخش ساخت‌وساز و زیرساخت در آنها با سرعت بالا رشد می‌کند. هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان پی‌وی‌سی جهان است و هر سال چند‌میلیون تن از این ماده را از چین، کره‌جنوبی و کشورهای حوزه خلیج فارس وارد می‌کند. ترکیه، ویتنام، مصر و برخی کشورهای آفریقایی نیز از دیگر واردکنندگان عمده هستند. در اروپا نیز با کاهش تولید داخلی و تعطیلی برخی واحدها، واردات پی‌وی‌سی در سال‌های اخیر افزایش یافته و اتحادیه اروپا به تدریج به واردکننده خالص این محصول تبدیل شده است.
در سال‌های اخیر بازار جهانی پی‌وی‌سی تحت‌تاثیر تحولات ژئوپلیتیکی و روندهای زیست‌محیطی دستخوش تغییر شده است. از یک سو، رشد ظرفیت‌های جدید در چین باعث اشباع بازار و افت قیمت‌ها شده و از سوی دیگر، کشورهای غربی با اعمال محدودیت‌های زیست‌محیطی در مورد افزودنی‌های حاوی فتالات و پایدارکننده‌های فلزی، در پی جایگزینی فرمول‌های جدید و بازیافت بیشتر محصولات پی‌وی‌سی هستند. با این حال، به دلیل خواص منحصر به‌فرد این ماده، جایگزینی کامل آن در صنایع ساختمانی در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست.
در مجموع، پی‌وی‌سی نه‌تنها از نظر حجم تولید، بلکه از نظر ارتباط گسترده با صنایع پایین‌دستی، یکی از ارکان اصلی اقتصاد پتروشیمی جهان است. این محصول از مرحله تولید کلر و اتیلن تا تولید لوله، پروفیل، کابل، بسته‌بندی و قطعات خودرو، زنجیره‌ای وسیع از ارزش‌افزوده را شکل داده و سهم قابل‌توجهی از اشتغال و تجارت جهانی مواد شیمیایی را به خود اختصاص داده است. با وجود چالش‌های زیست‌محیطی و فشارهای تنظیم‌گری، به نظر می‌رسد این ماده همچنان نقش کلیدی خود را در تامین نیازهای زیرساختی و صنعتی جهان حفظ خواهد کرد.
