حاشیه سود پاککنندهها به‌رغم جهش درآمدی ثابت ماند
سال درخشش شوینده‌ها
از منظر درآمدی نیز ۸۴درصد به فروش صنعت شوینده طی هفت ماهه ابتدای امسال افزوده شده‌است، بااین‌حال به‌دلیل نرخ‌گذاری دستوری حاشیه سود صنعت شوینده به‌رغم رشد قابل‌توجه مقادیر تولید و درآمد طی سال‌جاری همچون میانگین تاریخی در سطح ۲۲درصد ثابت باقی‌مانده‌است. ماهیت مصرفی و همیشگی این محصولات باعث شده‌است تقاضا نسبتا ثابت باقی بماند و این صنعت در میان نوسانات شدید صنایع دیگر مانند پتروشیمی و فلزات، عملکردی مقاوم‌تر از خود نشان دهد. اصلی‌ترین چالش‌های صنعت شوینده تامین ارز ماده‌اولیه این صنعت است. از آنجا که نرخ‌گذاری این صنعت در سایه دستوری صورت می‌گیرد، وارداتی بودن بخشی از ماده‌اولیه صنعت موجب می‌شود تا افزایش نرخ ارز مستقیما بر درآمد و سودآوری صنعت اثر بگذارد.
جبران عقب‌ماندگی تولیدی
بررسی مقادیر تولیدی شرکت‌های شوینده بازار سرمایه نشان می‌دهد که در ۱۳سال گذشته به‌طور میانگین در هر سال ۷۲۵هزار و ۵۸۵تن محصول از طریق تولیدکنندگان این حوزه به چرخه تولید درآمده است و میانگین در هر سال ۳درصد به تولیدات در هر سال افزوده شده‌است. در سال ۱۴۰۳ میزان تولیدات این گروه روند نزولی به خود گرفته‌است. در این سال مجموع تولیدات شرکت‌های شوینده بورس تهران با کاهش ۶درصدی نسبت به سال ماقبل به ۷۵۲هزار تن نزول یافته‌است.
در سال‌جاری خصوصا سه‌ماهه دوم سال وضعیت تولیدات صنعت شوینده اوضاع بهتری را تجربه کرده‌است. طی تابستان امسال میزان تولیدات این گروه با رشد ۳۶درصدی نسبت به سال ماقبل به ۲۳۷هزار تن افزایش یافته‌است. در هفت ماهه نخست امسال تولیدات شرکت‌های شوینده بورسی ۴۹۶هزار و ۶۴۴تن به ثبت رسید که در قیاس با هفت ماه ابتدای سال گذشته ۱۷درصد بهبود یافته‌است. بیشترین میزان رشد مقداری تولیدان این صنعت مربوط به شرکت «پاکشو» است. این شرکت در هفت ماهه امسال مجموعا ۴۷درصد به تولیدات خود افزود و ۱۸۵هزار و ۷۷۱تن محصول به چرخه تولید درآورد.
چالش بزرگ صنعت شوینده
نوسانات نرخ ارز در سال‌های اخیر به مهم‌ترین عامل فشار بر صنعت شوینده تبدیل شده‌است. وابستگی بالای این صنعت به واردات مواد اولیه‌ای مانند سورفکتانت‌ها، اسانس‌ها و افزودنی‌های شیمیایی، باعث شده هر تغییر در قیمت دلار مستقیما هزینه تولید را افزایش دهد. رشد بهای ارز، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک‌تر که توان مالی و نقدینگی محدودی دارند، حاشیه سود را به‌شدت کاهش داده است. در مقابل، شرکت‌های بزرگ‌تری همچون پاکسان و شپاکسا با استفاده از قراردادهای بلندمدت تامین مواد اولیه، تنوع‌بخشی به سبد محصولات و افزایش بهره‌وری در خطوط تولید، تا حدودی از اثر نوسانات ارزی کاسته‌اند. همچنین بخشی از شرکت‌ها با تمرکز بر صادرات و درآمدهای ارزی تلاش کرده‌اند فشار افزایش هزینه‌ها را جبران کنند، اما چالش ارزی تنها به واردات مواد اولیه محدود نمی‌شود.
سیاست‌های قیمتی دولت و تورم داخلی نیز شرایط را برای تولیدکنندگان دشوارتر کرده‌است، درحالی‌که هزینه‌های انرژی، حمل‌ونقل و نیروی کار افزایش یافته، کنترل‌های قیمتی اجازه انتقال کامل این هزینه‌ها به مصرف‌کننده را نمی‌دهد، به‌همین‌دلیل، بسیاری از تولیدکنندگان برای حفظ سودآوری ناچار به افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های غیرضروری و بازطراحی ساختار تولید خود شده‌اند. در مجموع، بی‌ثباتی ارزی همچنان تهدیدی جدی برای صنعت شوینده محسوب می‌شود. ثبات نرخ ارز، دسترسی آسان‌تر به منابع ارزی برای واردکنندگان و شفافیت در سیاستگذاری قیمتی، از دید کارشناسان بازار، مهم‌ترین پیش‌شرط‌های تداوم رشد و سودآوری این صنعت به‌شمار می‌روند.
دریچه‌ای نو به بازارهای منطقه‌ای
در سال‌های اخیر، بازارهای منطقه‌ای به یکی از محورهای اصلی رشد صنعت شوینده ایران تبدیل شده‌اند. شرکت‌های این حوزه با درک محدودیت‌های تقاضای داخلی و تاثیر سیاست‌های کنترلی دولت بر قیمت‌گذاری، نگاه خود را به سمت کشورهای همسایه معطوف کرده‌اند؛ کشورهایی که هم از نظر فرهنگی و الگوی مصرف، نزدیکی قابل‌توجهی به بازار ایران دارند و هم ظرفیت بالایی برای جذب محصولات شوینده ایرانی از خود نشان داده‌اند. رشد تقاضا در بازارهایی چون عراق، افغانستان، سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس فرصت تازه‌ای برای توسعه صادرات فراهم کرده‌است. برندهایی مانند شپاکسا و پاکسان طی دو سال گذشته با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صادراتی، افزایش تولید محصولات باکیفیت متناسب با استانداردهای منطقه و حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی، توانسته‌اند سهم خود را در بازارهای هدف گسترش دهند.
نتیجه این تلاش‌ها، افزایش درآمدهای ارزی و بهبود ترکیب درآمدی شرکت‌ها بوده‌است؛ موضوعی که در فضای اقتصادی ناپایدار و تورمی کشور، یک مزیت رقابتی مهم به‌شمار می‌آید. البته این وضعیت خالی از چالش نیست. افزایش نرخ ارز، اگرچه ارزش ریالی درآمدهای صادراتی را بالا می‌برد، اما در سمت مقابل، هزینه واردات مواد اولیه و بسته‌بندی را نیز افزایش می‌دهد، به‌همین‌دلیل، شرکت‌ها ناچارند میان دو اثر متضاد — رشد درآمد ارزی و افزایش هزینه تولید — تعادل برقرار کنند. کارشناسان معتقدند که اگر سیاست‌های ارزی کشور به ثبات نسبی برسد و مشوق‌های صادراتی واقعی‌تری برای تولیدکنندگان در نظر گرفته شود، ظرفیت‌های صادراتی این صنعت می‌تواند به‌مراتب فراتر از سطح فعلی توسعه یابد. به گفته فعالان بازار، توسعه برند ملی، بهبود زنجیره لجستیک و گسترش همکاری‌های تجاری با کشورهای منطقه می‌تواند راه را برای تبدیل ایران به یکی از قطب‌های تولید مواد شوینده در خاورمیانه هموار کند. این مسیر نه‌تنها به رشد درآمدهای ارزی شرکت‌ها کمک خواهد کرد، بلکه جایگاه صنعت شوینده را در بورس نیز مستحکمتر می‌سازد.
تحلیل روند سهام و رفتار سرمایه‌گذاران
بررسی روند قیمتی سهام گروه شوینده در بورس تهران طی دوازده ماه گذشته نشان می‌دهد این صنعت در مقایسه با بسیاری از گروه‌های بورسی، عملکردی باثبات‌تر و مقاوم‌تر داشته‌است. نوسانات قیمتی در این گروه بیشتر تحت‌تاثیر عوامل کلان اقتصادی از جمله تغییرات نرخ ارز، سیاست‌های پولی دولت و شرایط عمومی نقدینگی بازار شکل گرفته‌است. در دوره‌هایی که نرخ ارز با جهش مواجه بوده، سهام شرکت‌های شوینده نیز به دلیل انتظار رشد درآمدهای صادراتی و افزایش ارزش دارایی‌ها، مورد‌توجه سرمایه‌گذاران قرارگرفته‌است. در مقابل، در مقاطعی که فضای بازار سرمایه به سمت رکود یا خروج نقدینگی حرکت کرده، سهام این گروه نیز با اصلاح نسبی مواجه شده‌است، با این حال رفتار قیمت‌ها در گروه شوینده نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران این صنعت عمدتا دید میان‌مدت دارند و تمایل کمتری به معاملات هیجانی روزانه نشان می‌دهند. همین ویژگی باعث شده شاخص گروه شوینده در بیشتر دوره‌ها نوسانات ملایم‌تری نسبت به شاخص‌کل بازار تجربه کند و به‌عنوان یکی از گروه‌های دفاعی و کم‌ریسک بازار شناخته شود.
ریسک‌هایی که باید جدی گرفت
هرچند صنعت شوینده در زمره صنایع پایدار و کم‌ریسک بازار سرمایه طبقه‌بندی می‌شود، اما همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و سیاستی مواجه است که می‌تواند مسیر رشد آن را در سال‌های آینده با موانعی روبه‌رو کند. مهم‌ترین این چالش‌ها، وابستگی بالای صنعت به واردات مواد اولیه است. بخش عمده‌ای از ترکیبات شیمیایی مورد استفاده در تولید انواع مواد شوینده از خارج کشور تامین می‌شود و نوسانات نرخ ارز یا محدودیت‌های وارداتی، به‌طور مستقیم بر بهای تمام‌شده و حاشیه سود شرکت‌ها اثر می‌گذارد.
در چنین شرایطی، حتی افزایش فروش لزوما به معنای افزایش سود نیست، زیرا جهش نرخ ارز می‌تواند بخش عمده‌ای از مزیت قیمتی را از بین ببرد. چالش دوم، رقابت فشرده داخلی و سیاست‌های قیمت‌گذاری دولتی است، درحالی‌که هزینه‌های تولید به دلیل تورم و رشد نرخ انرژی افزایش یافته، سیاست‌های کنترلی دولت بر قیمت محصولات مصرفی، فضای محدودی برای انعطاف قیمتی باقی گذاشته است. این موضوع به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک‌تر و تازه‌وارد، مانعی جدی در مسیر سودآوری محسوب می‌شود و می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه را کاهش دهد.
در کنار این عوامل، تغییرات در مقررات محیط‌زیستی و الزامات تولید سبز نیز چالشی تازه برای تولیدکنندگان محسوب می‌شود. الزام به استفاده از مواد سازگار با محیط‌زیست، بازیافت پسماند و مدیریت مصرف آب و انرژی، گرچه از منظر توسعه پایدار اقدامی مثبت است، اما نیازمند سرمایه‌گذاری‌های جدید و هزینه‌های تحقیق و توسعه قابل‌توجهی است. بسیاری از شرکت‌های کوچک توان ورود به چنین حوزه‌هایی را ندارند و ممکن است در آینده از چرخه رقابت حذف شوند. در مجموع، کارشناسان بازار سرمایه معتقدند که تنوع‌بخشی به منابع تامین مواد اولیه، حمایت از تولید داخلی مواد شیمیایی پایه، اصلاح سیاست‌های قیمتی و ایجاد مشوق‌های زیست‌محیطی می‌تواند مسیر رشد این صنعت را هموارتر سازد. در غیر‌این صورت، این چالش‌ها به تدریج می‌تواند بر سودآوری شرکت‌ها سایه بیفکند و از جذابیت گروه شوینده در بازار سرمایه بکاهد.
سرمایه‌گذاری در فناوری و بازارهای نوین
با توجه به روندهای کنونی، چشم‌انداز صنعت شوینده در بازار سرمایه ایران همچنان روشن و باثبات ارزیابی می‌شود. ماهیت مصرفی این محصولات، پیوند مستقیم آن با سلامت و بهداشت خانوارها و نقش ضروری آن در سبد هزینه‌ای مردم، باعث شده این صنعت در برابر نوسانات اقتصادی کشور مقاوم‌تر از بسیاری از صنایع دیگر عمل کند. تحلیلگران معتقدند که با وجود چالش‌های موجود، مسیر رشد این صنعت در میان‌مدت و بلندمدت تداوم خواهد داشت. در این میان، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین تولید و ارتقای بهره‌وری خطوط کارخانه‌ای از مهم‌ترین مسیرهای توسعه صنعت به‌شمار می‌رود.
حرکت به سمت تولید محصولات سازگار با محیط‌زیست، کاهش مصرف انرژی و آب، و استفاده از ترکیبات زیست‌تخریب‌پذیر، می‌تواند علاوه‌بر افزایش کیفیت محصولات، جایگاه شرکت‌های ایرانی را در بازارهای بین‌المللی ارتقا دهد. از سوی دیگر، توسعه بازارهای صادراتی و تمرکز بر کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، آسیای مرکزی و شمال آفریقا، فرصت‌های تازه‌ای را پیش‌روی فعالان این حوزه قرار می‌دهد. حمایت‌های هدفمند دولت از صادرات، تسهیل دسترسی به منابع ارزی و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی می‌تواند موجب رشد پایدار درآمدهای ارزی و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها شود. به موازات این روندها، بهینه‌سازی زنجیره تامین داخلی و کاهش وابستگی به واردات مواد اولیه نیز یکی از محورهای استراتژیک آینده صنعت خواهد بود.
توسعه تولید داخلی مواد شیمیایی پایه و همکاری میان صنایع پتروشیمی و شوینده می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و ثبات بیشتری در تامین مواد اولیه ایجاد کند. در نهایت، ترکیب عواملی همچون رشد جمعیت، افزایش سطح آگاهی بهداشتی جامعه و گسترش سبک زندگی شهری موجب می‌شود تقاضا برای محصولات شوینده همچنان رو به افزایش باشد. با تداوم روند نوآوری، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید و سیاستگذاری اقتصادی پایدار، صنعت شوینده می‌تواند نه‌تنها جایگاه فعلی خود را در بورس حفظ کند، بلکه به یکی از پیشران‌های رشد صنایع مصرفی کشور تبدیل شود.
فرصتی کم‌ریسک با چشم‌اندازی مثبت
در مجموع، صنعت شوینده در بازار سرمایه ایران با وجود چالش‌هایی همچون نوسانات ارزی، افزایش هزینه‌های تولید و فشار رقابت داخلی، همچنان یکی از پایدارترین و کم‌ریسک‌ترین گروه‌های بورسی محسوب می‌شود. ماهیت مصرفی و همیشگی محصولات این صنعت، در کنار توان مدیریتی شرکت‌های بزرگ و حضور فعال در بازارهای صادراتی، موجب شده سودآوری آن در شرایط متلاطم اقتصادی نیز تداوم یابد. عملکرد مناسب شرکت‌های پیشرو و رشد تدریجی سهم صادراتی، چشم‌انداز روشنی را برای آینده این صنعت ترسیم کرده‌است.
به اعتقاد کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه، گروه شوینده به دلیل ثبات سود، تقسیم منظم سود نقدی و مقاومت در برابر بحران‌های اقتصادی، گزینه‌ای مطمئن برای سرمایه‌گذاری میان‌مدت به‌شمار می‌رود، در نتیجه، این صنعت نه‌تنها نقشی محافظتی در سبد سهام سرمایه‌گذاران دارد، بلکه با تداوم توسعه فناوری و گسترش بازارهای جدید، می‌تواند به یکی از پیشران‌های رشد پایدار در اقتصاد مصرفی کشور تبدیل شود.
