صرفه‌جویی ۲۰ هزار مگاواتی، با رمز بهره‌وری
صنعت برق ایران در دهه‌های گذشته اسیر مشکلات بزرگی بوده است که فرآیند توسعه و ارتقای بهره‌وری در بخش مصرف را به شدت دشوار کرد. مصوبه تثبیت قیمت حامل‌های انرژی از سال ۱۳۸۴ تا حدود یک دهه مانع سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش تولید شده و آثار این سیاست‌ها به مرور از سال ۱۳۹۰ به بعد نمایان شده‌است؛ روندی که نهایتا از سال ۱۳۹۷ منجر به خاموشی‌های ناخواسته شد. اگرچه بارندگی‌های مناسب در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به صورت موقت بخشی از مشکلات تولید را از طریق تولید انرژی برق‌آبی جبران کرد، اما از سال ۱۳۹۹ مجددا ناترازی جدی در شبکه برق پدیدار شد و فشار مدیریت بار به بخش‌های مختلف از جمله خانگی و صنعتی منتقل شده‌است.
اوج مصرف برق در تابستان ۱۴۰۴ با وجود اعمال مدیریت گسترده مصرف به ۷۷ هزار و ۵۰۰ مگاوات رسید و سال ۱۴۰۳ نیز به مرز ۷۸ هزار و ۷۰۰ مگاوات نزدیک شد، ارقامی که نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از برق کشور به دلیل بهره‌وری پایین در بخش‌های مختلف، هدر می‌رود. بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های هدررفت برق در ایران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها با اصلاح و تعویض الکتروپمپ چاه‌های کشاورزی می‌توان حداقل ۲ هزار مگاوات صرفه‌جویی ایجاد کرد. در حال حاضر حدود ۴ هزار و ۵۰۰ مگاوات در اوج بار این بخش مصرف می‌شود،
اما با ارتقای بهره‌وری در این بخش به آسانی می‌توان تقریبا ۵۰ درصد از این مصرف را کاهش داد. این میزان صرفه‌جویی تنها در یک بخش، نشان‌دهنده ظرفیت بزرگ بهره‌وری در کشور است. بخش صنعت نیز که شامل بخش‌های کوچک، متوسط و صنایع انرژی‌بر است در اوج بار حدود ۲۰ هزار مگاوات برق مصرف می‌کند. مطابق با بررسی‌ها در این بخش نیز می‌توان با ارتقای بهره‌وری و به‌روزرسانی تجهیزات بدون اینکه تحریم‌ها مشکل‌ساز باشد و با تکیه بر توان مهندسان و فناوری‌های داخلی می‌توان ۶ تا ۸هزار مگاوات از بار غیرضروری را کاهش داد، اتفاق بزرگی که می‌تواند فشار شبکه در ساعات اوج مصرف را به طرز قابل‌توجهی کاهش دهد و از بروز خاموشی‌های ناخواسته جلوگیری کند. در بخش خانگی و تجاری نیز، با رعایت مقررات ملی ساختمان و بهینه‌سازی تجهیزات سرمایشی، می‌توان از فشار بار ۳۰هزار مگاواتی تابستان تا حدود ۴۰ درصد و تقریبا ۱۰ هزار مگاوات صرفه‌جویی کرد. این اقدامات نه تنها به کاهش مصرف برق کمک می‌کنند، بلکه هزینه‌های خانوارها و شرکت‌ها را نیز کاهش می‌دهند و فشار اقتصادی ناشی از افزایش قیمت انرژی را تا حدی کاهش می‌دهند. جمع‌بندی این صرفه‌جویی‌ها نشان می‌دهد که ایران می‌تواند تنها از مسیر ارتقای بهره‌وری و بدون اعمال خاموشی، حدود ۲۰ هزار مگاوات برق ذخیره کند.
برای درک بهتر اهمیت و بزرگی این عدد، مقایسه با کشورهای دیگر جالب توجه است:
رقم ۲۰ هزار مگاواتی که به آن به عنوان ظرفیت صرفه‌جویی تجمیعی بخش‌های مختلف در ایران مشروط به ارتقای بهره‌وری اشاره شد، معادل اوج مصرف برق کشورهای فیلیپین یا مالزی است. جالب است بدانید اوج مصرف برق فیلیپین با جمعیت حدود ۱۱۰میلیون نفر، تقریبا ۲۰ هزار مگاوات است و اوج مصرف برق مالزی با جمعیت ۳۴میلیون نفر نیز تقریبا همین میزان است.
این میزان صرفه‌جویی چند برابر اوج مصرف برق عمان و قطر است که به ترتیب ۸,۵۰۰ و ۷,۵۰۰ مگاوات ثبت شده است. همچنین این رقم معادل یک‌سوم اوج مصرف برق ترکیه با ۶۰ هزار مگاوات تقاضای مصرف برق است.
با توجه به این مقایسه‌ها، روشن می‌شود که ظرفیت بالقوه ایران برای صرفه‌جویی و مدیریت بهتر برق، بسیار بزرگ است. این صرفه‌جویی تنها با بهبود بهره‌وری تجهیزات و رعایت استانداردها امکان‌پذیر است و نیازی به خاموشی‌های اجباری یا افزایش فوری تولید ندارد.
شاید برخی بپرسند که آیا ارتقای بهره‌وری در بخش تولید و توزیع برق نیز ضروری نیست؟ پاسخ مثبت است، اما نکته مهم این است که راندمان تولید برق ایران با وجود جای کار بیشتر، هم‌اکنون بالاتر از میانگین جهانی است. به این مورد بیفزاییم که در ایران بسیاری از نیروگاه‌های فرسوده به ناچار و به دلیل پاسخ به نیاز فزاینده برق با راندمان پایین فعال هستند و اگر با ارتقای بهره‌وری بخش‌های مصرف کننده، تقاضا کاهش یابد، لاجرم با خروج نیروگاه‌های فرسوده راندمان تولید برق ایران به مراتب افزایش می‌یابد.
علاوه بر این، شاخص تلفات برق در بخش توزیع و فوق توزیع نیز حدود ۱۰ درصد است؛ اگرچه این رقم ۲ درصد بالاتر از میانگین جهانی است، اما با کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان قابل مقایسه و برابر است و نشان‌دهنده اقدامات گسترده انجام‌شده در این حوزه است.
مستند به این گزارش ارتقای بهره‌وری در بخش‌های مختلف، از کشاورزی تا صنعت و ساختمان‌های مسکونی و تجاری، می‌تواند به یک نقطه عطف در مدیریت انرژی کشور تبدیل شود و ایران را از مسیر خاموشی‌های مکرر و فشار بر شبکه برق، به سمت تامین پایدار و بهینه برق هدایت کند.
* کارشناس حوزه انرژی
