مدیریت ریسک نوین با رویکرد هم‌آفرینی ارزش
نگاه سنتی و نگاه نوین به ریسک
در رویکرد سنتی، هدف مدیریت ریسک پیشگیری از زیان، کاهش احتمال وقوع رویدادهای نامطلوب و حفاظت از دارایی‌های سازمان بود. این نگاه گرچه ضروری است، اما در محیط پرتلاطم امروزی کافی نیست. اکنون، سازمان‌ها به دنبال ایجاد توازن بین حفاظت از ارزش موجود و خلق ارزش جدید هستند. به بیان دیگر، ریسک می‌تواند نقش یک شتاب‌دهنده برای نوآوری، افزایش تاب‌آوری و ایجاد مزیت رقابتی ایفا کند.
نمونه جهانی آن را می‌توان در صنعت پرداخت دید؛ شرکت‌هایی مثل Visa و Mastercard با پذیرش ریسک‌های فناوری بلاک‌چین، به جای مقاومت در برابر آن، پلتفرم‌های پرداخت جدید طراحی و سهم بازار خود را حفظ کردند. در ایران نیز برخی بانک‌ها با ورود هوشمندانه به حوزه فین‌تک و بانکداری دیجیتال، توانسته‌اند حتی در شرایط تحریم و محدودیت‌های ارزی، خدمات نوآورانه‌ای ارائه دهند و وفاداری مشتریان خود را تقویت کنند.
نقش شرایط محیطی
هیچ استراتژی ریسکی در خلأ طراحی نمی‌شود. شرایط محیطی بستر اصلی تدوین استراتژی‌های ریسک – ارزش را شکل می‌دهند. این شرایط شامل:
· اقتصاد کلان: نرخ تورم، رکود یا رونق اقتصادی، تغییرات نرخ ارز و تحریم‌ها.
· سیاست و مقررات: قوانین نظارتی، سیاست‌های ضدپول‌شویی، الزامات صنعت.
· تحولات فناوری: دیجیتالی‌شدن فرآیندها، ظهور فین‌تک‌ها، هوش‌مصنوعی و بلاک‌چین.
· ابعاد اجتماعی: تغییر سبک زندگی مشتریان، انتظارات نسل جوان، اعتماد عمومی.
این عوامل همچون باد و توفان بر کشتی سازمان اثر می‌گذارند و مسیر حرکت آن را دشوار یا هموار می‌سازند.
عوامل واسطه‌ای؛ بادبان‌های کشتی
اثر شرایط محیطی بر همه سازمان‌ها یکسان نیست. آنچه تعیین می‌کند سازمانی در توفان‌ها غرق شود یا از آنها فرصت بسازد، عوامل واسطه‌ای هستند که همچون بادبان و سکان، شدت و جهت اثر محیط را تغییر می‌دهند. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
۱. حاکمیت شرکتی و سرمایه نهادی: شفافیت تصمیم‌گیری، استقلال هیات‌مدیره و کیفیت نظارت، نقش حیاتی در توان سازمان برای عبور از بحران‌ها دارد.
۲. سرمایه اجتماعی و اعتماد: سازمان‌هایی که اعتماد مشتریان و ذی‌نفعان را جلب کرده‌اند، در مواجهه با تغییرات محیطی تاب‌آورتر هستند. تجربه خروج سپرده‌ها از موسسات مالی بدون سرمایه اجتماعی و اعتماد در ایران مثال روشنی از نقش این عامل است.
۳. ظرفیت نوآوری و فناوری: آمادگی سازمان برای بهره‌گیری از فناوری‌های نو، تهدیدها را به فرصت تبدیل می‌کند. شرکت‌هایی که به‌موقع زیرساخت دیجیتال خود را توسعه دادند، توانستند سهم بیشتری از بازار آنلاین را جذب کنند.
۴. منابع انسانی و مالی: مهارت کارکنان در تحلیل ریسک، قدرت نقدینگی و سرمایه کافی، سازمان را برای پذیرش ریسک‌های حساب‌شده آماده می‌کند.
۵. فرهنگ سازمانی و یادگیری: سازمان‌هایی که شکست را بخشی از فرآیند یادگیری می‌دانند، سریع‌تر به تغییرات پاسخ می‌دهند و راه‌حل‌های خلاقانه‌ای ارائه می‌کنند.
نتیجه گیری
دنیای امروز دیگر اجازه نگاه صرفا تدافعی به ریسک را نمی‌دهد. سازمان‌هایی که استراتژی‌های مدیریت ریسک خود را با رویکرد هم‌آفرینی ارزش تدوین کنند، نه تنها از تهدیدها عبور می‌کنند بلکه مسیرهای تازه‌ای برای رشد و رقابت نیز می‌گشایند.
شرکت‌های ایرانی هم اگر بخواهند در شرایط پرتلاطم اقتصاد جهانی و داخلی پایدار بمانند، باید نگاه خود را از «کنترل مبتنی بر ریسک» به «مدیریت ریسک خلاق» تغییر دهند؛ نگاهی که در آن ریسک نه تهدید، بلکه فرصتی برای خلق ارزش پایدار است.
زمانی که سازمان‌ها بتوانند شرایط محیطی را درک کرده و از طریق عوامل واسطه‌ای بر آن اثر بگذارند، ریسک به فرصتی برای خلق ارزش مشترک تبدیل می‌شود. این ارزش می‌تواند در قالب افزایش اعتماد مشتری، نوآوری در خدمات، بهبود شاخص‌های پایداری یا حتی توسعه شاخص‌های جدید ارزش (KVI) نمایان شود.
* پژوهشگر ارشد ریسک
