توسعه عمان از مسیر معدن
در ابتدای دهه ۱۹۶۰، چهره اقتصادی و سطح زندگی شهروندان این کشور به‌سختی با امروز قابل مقایسه بود. با کشف ذخایر قابل‌توجه نفت در میانه همان دهه، چرخ‌های توسعه به حرکت درآمدند؛ جاده‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها تنها بخشی از ثمرات این ثروت نوظهور بودند. از آن زمان، نفت و گاز در مرکز ثقل اقتصاد عمان قرار گرفتند.
چشم‌انداز معدنی عمان
اکنون عمان در مسیر تنوع‌بخشی اقتصادی گام برمی‌دارد تا وابستگی خود به هیدروکربن‌ها را کاهش دهد؛ منابعی که در دهه‌های اخیر با نوسان‌های شدید قیمتی مواجه بوده‌اند. این چرخش، واکنشی شتاب‌زده به گذار انرژی جهانی نیست، بلکه تداوم برنامه‌ای بلندمدت است که ریشه در چشم‌انداز ۲۰۲۰ دارد و اکنون در قالب چشم‌انداز ۲۰۴۰ این کشور دنبال می‌شود. یکی از محورهای اصلی این برنامه، احیای بخش معدن است.
در کنار معدن، عمان بازارهایی چون کشاورزی، شیلات، گردشگری، لجستیک و انرژی‌های تجدیدپذیر را هدف گرفته و قصد دارد با ایجاد فرصت‌های شغلی، آموزش مهارت‌های جدید و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، اقتصاد خود را متنوع‌تر و پایدارتر کند. کارشناسان معتقدند در این مسیر، مس به‌عنوان یک اولویت راهبردی مطرح است؛ کالایی که با افزایش جهانی تقاضا، فرصت مناسبی برای عمان فراهم می‌کند.
تمرکز بر معادن فلز قرمز
در آغاز سال ۲۰۲۵، شرکت دولتی توسعه معادن عمان (MDO) نخستین محموله کنسانتره مس را از معدن «لسیل» صادر کرد؛ خبری که بازگشت رسمی عمان به صنعت مس پس از سه دهه رکود را رقم زد. این اقدام نتیجه چند سال اکتشاف گسترده و برنامه بازتوسعه سه معدن «لسیل»، «البیضه» و «مزون» در منطقه صحار است. در دهه ۱۹۸۰، عمان تجربه کوتاه‌مدتی در استخراج و ذوب مس از ذخایر سولفیدی کم‌عیار داشت، اما هزینه بالا و افت قیمت جهانی در میانه دهه ۹۰ میلادی باعث توقف تولید شد. اکنون رویکرد جدید بر صادرات کنسانتره تمرکز دارد، زیرا فرآیند ذوب، سرمایه‌بر و انرژی‌بر است درحالی‌که صادرات کنسانتره به‌صرفه‌تر و از نظر زیست‌محیطی کم‌اثرتر است.
بر اساس برآوردها، سه معدن یادشده مجموعا دارای حدود ۲.۸میلیون تن ذخایر سنگ مس هستند و انتظار می‌رود تولید سالانه آنها به حدود ۸۰۰ هزار تن برسد. بزرگ‌ترین پروژه، معدن مزون، قرار است از سال ۲۰۲۷ وارد مدار تولید شود و ظرفیت تولید سالانه ۱۱۵هزار تن کنسانتره مس را داشته باشد.
هرچند برخی از کارشناسان احیای صنعت مس عمان را حرکتی نمادین می‌دانند، کارشناسان موسسه دیلویت تاکید می‌کنند که هدف عمان، تبدیل شدن به «تامین‌کننده میانی قابل اعتماد» در بازار جهانی است.
عمان بر صادرات کنسانتره باکیفیت و موقعیت جغرافیایی ممتاز خود میان آسیا، اروپا و هند تکیه دارد؛ خریدارانی که به‌دنبال منابع متنوع و پایدار با ردپای کربن کمتر هستند. تحلیل موسسه گلوبال دیتا نیز پیش‌بینی می‌کند عمان تا ابتدای دهه آینده از رتبه ۴۸ به جایگاه ۳۳ در فهرست تولیدکنندگان جهانی مس صعود کند.
توسعه زیرساخت و پایداری
زیرساخت‌های صادراتی عمان به‌ویژه بندر صحار، برای پشتیبانی از صادرات کنسانتره ارتقا یافته و طرح‌هایی برای گسترش خطوط ریلی و اتصال معادن داخلی به سواحل در دست اجراست. همچنین این کشور پروژه بازیافت پسماندهای معدنی را آغاز کرده است. در ژوئن امسال، نخستین کارخانه بازیافت پسماند معدنی با فناوری پاک در صحار افتتاح شد. این تاسیسات با استفاده از انرژی تجدیدپذیر و فرآیندهای هیدرومتالورژی بسته، سالانه تا ۱۲ هزار تن کاتد مس تولید خواهد کرد. به گفته صالح بن سعید ماسان، وزیر بازرگانی و سرمایه‌گذاری عمان، این پروژه «نمونه‌ای واقعی از فناوری پاک در عمل» و نشانه تعهد دولت به توسعه پایدار است.
چالش‌های پیش رو
با وجود پیشرفت‌ها، موانعی همچون پیچیدگی صدور مجوزها، دسترسی به زمین و هماهنگی میان نهادهای دولتی همچنان مانع جذب سرمایه‌گذاران خارجی است. ساده‌سازی فرآیندها برای تحقق اهداف سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی حیاتی است، به‌ویژه اکنون که مرحله اکتشاف در دستور کار قرار دارد. اکثر ذخایر شناخته‌شده مس در شمال عمان و در منطقه الباطنه قرار دارند. این ذخایر کوچک‌تر از معادن عظیم آمریکای جنوبی‌اند و بسیاری از آنها در دهه‌های گذشته با فناوری قدیمی بررسی شده‌اند. احتمال کشف ذخایر جدید در عمق یا مناطق کمتر بررسی‌شده وجود دارد، اما این امر نیازمند فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری قابل‌توجه است. در غیر این صورت، ذخایر فعلی تنها ۱۰ تا ۲۰ سال آینده پاسخ‌گو خواهند بود. در حال حاضر، شرکت‌های خارجی همچون Alara استرالیا، Power Metal بریتانیا و South West Pinnacle هند در پروژه‌های اکتشافی عمان فعال‌اند.
چشم‌انداز آینده
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند عمان در مرحله بعدی به‌سمت ایجاد ظرفیت پالایش و فرآوری داخلی حرکت کند تا بتواند کاتد مس با ارزش افزوده بالا تولید کرده و وابستگی خود به ذوب‌کنندگان خارجی را کاهش دهد. در مجموع، تصمیم عمان برای بازگشت به صنعت مس، چه حرکتی نمادین باشد و چه تحولی راهبردی، گامی مهم در مسیر تنوع‌بخشی اقتصادی و تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ است.
کارشناسان معتقدند احیای معادنی چون لسیل و مزون فقط یک امر تجاری نیست؛ این پروژه‌ها برای عمان ابزاری جهت ایجاد اشتغال، جذب سرمایه خارجی و ادغام در زنجیره تامین جهانی فلزات حیاتی هستند.
