در پنلهای تخصصی دومین اجلاس «دیپلماسی استانی» مطرح شد
فرصت‌های اقتصادی ترانزیت بینالمللی
همچنین پنل دوم با تمرکز بر «دیپلماسی گردشگری زیارت و سلامت» بر نقش گردشگری در پیوندهای منطقه‌ای تاکید داشته‌است. این دو نشست تخصصی، فرصتی برای تبادل نظر میان فعالان اقتصادی شمال شرق کشور فراهم کرد تا پیشنهادهایی عملی برای ارتقای جایگاه ایران در تجارت و تعاملات منطقه‌ای ارائه شود.
با توجه به موقعیت استراتژیک خراسان بزرگ به عنوان دروازه شرقی کشور، بحث‌ها بر تقویت زیرساخت‌ها، کاهش هزینه‌های ترانزیت و بهره‌برداری از ظرفیت‌های گردشگری متمرکز بوده‌است. میزگرد «سیاست همسایگی توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ترانزیت گمرک و انرژی» با حضور مسوولان بخش‌های دولتی و خصوصی، به بررسی عمیق چالش‌های حمل‌ونقل بینالمللی پرداخت و بر نقش دیپلماسی استانی در رفع موانع تاکید کرد. مباحث مطرح شده در این پنل نشان داد که ایران، به‌رغم موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز، هنوز از ظرفیت ترانزیتی خود بهره نبرده‌است. در این میان، سخنرانان بر هماهنگی میان دستگاه‌ها، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تعامل با همسایگان تمرکز داشتند.
جبارعلی ذاکری، مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، با ارائه آمار عملکردی، رشد ترانزیت ریلی را برجسته کرد. او تصریح کرد: «سال گذشته رکورد پنج‌میلیون تن حمل‌ونقل بینالمللی را ثبت کرده‌ایم و این روند رو به رشد در سال جاری نیز ادامه یافته است.» ذاکری افزود: «در هفت ماهه سال ۱۴۰۴، حجم حمل‌ونقل بینالمللی ما به سه‌میلیون و ۲۰۰ هزار تن رسیده که سهم ترانزیت از این سبد حدود یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار تن است و نسبت به سال گذشته۵ درصد رشد داشته‌است.» او تاکید کرد که نزدیک به ۶۰درصد این حمل‌ونقل از مرزهای شرقی، به ویژه با افغانستان، انجام می‌شود که اهمیت راهبردی خراسان را نشان می‌دهد.
در بخش دیپلماسی ریلی، ذاکری به تفاهم‌نامه شش‌جانبه با چین، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان و ترکیه اشاره کرد و گفت: «به عنوان نمونه سال گذشته از ۱۹ هزار قطار باری چین به اروپا تنها یک قطار از مسیر ایران عبور می‌کرد اما امسال در۶ماهه اول این تعداد به ۳۰ قطار افزایش یافته است.» او همچنین از توسعه کریدورهای جدید خبر داد:«در روزهای آینده یک کریدور جدید از قرقیزستان به شکل جاده‌ای-ریلی به ایران فعال خواهد شد و تفاهم‌نامه‌ای نیز با ترکیه و افغانستان برای راه‌اندازی قطار ترانزیتی از ترکیه به افغانستان منعقد شده است که ظرفیت جابه‌جایی سالانه بیش از ۱۵میلیون تن کالا را دارد.»
نقطه ثقل محورهای شرق به غرب
در ادامه، محمود امتی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی به چالش‌های حمل‌ونقل و ترانزیت و سهم پایین ایران از ترانزیت منطقه‌ای اشاره کرد.
او بیان کرد: «ایران سهم واقعی خود از ترانزیت منطقه‌ای را دریافت نکرده است. با وجود ظرفیت جغرافیایی ممتاز و حجم تجارت گسترده در محورهای شرق به غرب، کشور ما هنوز از جایگاه ترانزیتی بالقوه خود فاصله دارد.» امتی ادامه داد: «درحالی‌که در محورهای ترانزیتی شرق به غرب بالغ بر ۲۰۰ تا ۳۰۰میلیون تن کالا جابه‌جا می‌شود، کشورهای همسایه و فرامنطقه‌ای مانند ترکیه، گرجستان و ارمنستان سهم بیشتری از ترانزیت منطقه دارند. ایران در سال گذشته حدود ۱۸میلیون تن کالا از مسیر ترانزیت عبور داده است که به نسبت موقعیت ژئوپلیتیک و ظرفیت‌های موجود، سهم بسیار کمی است.»
امتی افزود: «بخش خصوصی با رصد تحرکات منطقه‌ای و تعامل با شرکت‌های خارجی، امیدوار به افزایش سهم کشور در ترانزیت است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که توقف کامیون‌ها در ۲۵ پایانه مرزی کشور سالانه ۷۰ تا ۸۰میلیون دلار هزینه ایجاد می‌کند، بدون آنکه خسارات ناشی از اتلاف منابع انسانی و سایر امکانات را در نظر بگیریم.» مسعود عاطفی، معاون توسعه مدیریت و منابع گمرک ایران، به ثبت تردد روزانه هزار و ۲۵۹ کامیون و ۳۲۱ واگن در مرزهای خراسان اشاره کرد و گفت:«این آمار نشان می‌دهد تجارت خارجی کشور به سمت شرق در حال حرکت است و تقویت زیرساخت‌ها در این منطقه اولویت دولت است. مدیریت واحد مرزی از جمله ابرپروژه‌هایی است که شخص رئیس‌جمهور به‌صورت ویژه پیگیر آن است.»
او تشریح کرد:«این طرح که با عنوان "GPM" شناخته می‌شود، اکنون در مرحله تدوین و اجراست و هدف آن یکپارچه‌سازی تصمیم‌گیری‌ها و کاهش هزینه و زمان ترانزیت در مبادی ورودی و خروجی کشور است. با همکاری میان دستگاه‌های اجرایی و کاهش زمان توقف کامیون‌ها، می‌توان هزینه‌های ترانزیت را به شکل چشم‌گیری کاهش داد.»
لزوم حضور در آسیای مرکزی
در ادامه این نشست، سفیران ایران در کشورهای آسیای مرکزی نیز دیدگاه‌های دیپلماتیک خود را که ناشی از تجربه عملی در تعامل نزدیک با تجار خارجی بود، بیان کردند. محمدعلی اسکندری، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان، از رشد صادرات به این کشور خبر داد و گفت: «با تلاش بخش‌های دولتی و خصوصی، صادرات خراسان رضوی به ازبکستان طی سال گذشته ۱۲۸ درصد افزایش یافته است. ظرفیت‌های زیادی برای افزایش تبادلات وجود دارد، به‌ویژه در زمینه انبارداری و عرضه کالاهای ایرانی در ازبکستان. اگر کالاهای بیشتری با کیفیت بالاتر و قیمت رقابتی‌تر ارسال شود، می‌توان سهم بازار ایران را در این کشور افزایش داد.»
علی‌اکبر جوکار، سفیر جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، حمل‌ونقل را محور همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور دانست و گفت: «در روابط ایران و قزاقستان، حمل‌ونقل یکی از ارکان اصلی همکاری‌های اقتصادی است و خوشبختانه تعاملات و رایزنی‌های منظم میان دو کشور در جریان است. قزاقستان از معدود کشورهایی است که هر چهار نوع حمل‌ونقل زمینی، ریلی، دریایی و هوایی را در دستور کار دارد و این موضوع فرصت ارزشمندی برای توسعه همکاری‌های ایران با این کشور فراهم کرده است.»
او از نهایی شدن پیش‌نویس سند جامع خبر داد و گفت: «این سند بر اساس توافقات میان وزرای حمل‌ونقل دو کشور تهیه شده و چارچوبی مشخص برای همکاری‌های آینده در زمینه ترانزیت، لجستیک و زیرساخت فراهم می‌کند. بر اساس این توافق نرخ واحد ترانزیتی میان کشورهای منطقه تعیین شده که می‌تواند موجب تسهیل حمل کالا و افزایش رقابت‌پذیری مسیرهای مشترک شود».
غلامحسین یادگاری، سفیر جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان، بر تقویت حضور اقتصادی تاکید کرد: «با وجود ظرفیت‌های فراوان این منطقه، متاسفانه حضور ایران به‌ویژه استان‌های مرزی مانند خراسان رضوی در کشورهای آسیای مرکزی، از جمله قرقیزستان، بسیار کمرنگ شده است.»
او به فرصت‌های قرقیزستان اشاره کرد: «این کشور ظرفیت بالایی در حوزه کشاورزی، دامپروری و شیلات دارد و از حضور شرکت‌های ایرانی برای سرمایه‌گذاری مشترک و تولید محصولات غذایی استقبال می‌کند. قرقیزستان آماده است با ایران قراردادهای بلندمدت در زمینه تولید و صادرات غلات و حبوبات منعقد کند. این مسیر جدید ترانزیتی حدود ۴۰۰ کیلومتر محور حمل‌ونقل را کوتاه‌تر می‌کند و ایران باید از هم‌اکنون در ایجاد مراکز لجستیکی و گمرکی در امتداد آن سرمایه‌گذاری کند تا سهم بیشتری از تجارت منطقه‌ای به دست آورد.»
دیپلماسی گردشگری، زیارت و سلامت
پنل دوم بر دیپلماسی گردشگری تمرکز داشت و نمایندگان بخش خصوصی درخواست‌های کلیدی برای تقویت زیرساخت‌ها، اقتصاد دیجیتال و گردشگری را مطرح کردند. در این نشست، بحث‌ها عمدتا بر تبدیل خراسان به‌هاب منطقه‌ای متمرکز بود و پیشنهادهایی برای سامانه‌های یکپارچه و مناطق آزاد مجازی ارائه شد. در این نشست محورهای اصلی «ارائه بسته‌های مشترک گردشگری با کشورهای همسایه و کشورهای هدف»، «راه‌اندازی سامانه یکپارچه گردشگری سلامت»، «ایجاد شبکه بینالمللی گردشگری» و «راه‌اندازی پلتفرم دیجیتال گردشگری شرق کشور» مورد بررسی قرار گرفته‌است.
انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رویدادهای بینالمللی و نقش سفرای جمهوری اسلامی در شبکه‌سازی را برجسته کرد و گفت:«همان‌گونه که در جریان هستید، ما بزرگ‌ترین رویداد گردشگری را در شهر عماره عراق برگزار کردیم و در این نشست بر موضوع گردشگری سلامت تمرکز داریم تا ضمن شنیدن دیدگاه‌های بخش خصوصی، از پیشنهادها و راهکارهای سفرایمان نیز استفاده کنیم.»
تفویض اختیار به اتاق‌های بازرگانی استانی
مژگان ثابت‌تیموری، رئیس کمیسیون گردشگری و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی، محور نشست را واگذاری اختیارات و تقویت نقش بخش خصوصی دانست و گفت: احیای گردشگری مسیر تاریخی «فوشنجان – توس» و بررسی چالش‌ها و الزامات بینالمللی صنعت هتلداری ایران با محوریت شرق کشور از دیگر مباحث اصلی این نشست بود. همچنین مدیران‌کل استان‌های خراسان شمالی و جنوبی و نمایندگان دانشگاه‌های علوم پزشکی این استان‌ها در این پنل حضور داشتند و بر ضرورت جذب سرمایه‌گذاری در گردشگری سلامت و حمایت از پروژه‌های زیربنایی تاکید کردند.
علی‌اصغر شالبافیان، رئیس مرکز سرمایه‌گذاری و امور اقتصادی وزارت میراث فرهنگی، بسته محرک‌های مالی و مقرراتی را شرح داد و گفت:«پنج مشوق کلان برای سرمایه‌گذاران حوزه گردشگری اجرایی شده است که شامل تسهیل واردات تجهیزات گردشگری، معافیت از عوارض و ارائه تسهیلات مالی می‌شود؛ این اقدامات زمینه توسعه سریع زیرساخت‌های گردشگری و افزایش مشارکت بخش خصوصی را فراهم کرده است.» او در توضیح یکی از همین مشوق‌ها گفت:« اولین موضوع، واردات تجهیزات گردشگری و وسایل نقلیه، کشتی و شناورهای تفریحی است.
خوشبختانه پیشرفت خوبی داشتیم، آیین‌نامه آن پیچیدگی زیادی داشت و بیش از 200 گروه کالایی و بیش از 4هزار کد گمرکی تعیین شد و ابلاغ شد.» شالبافیان درباره تسهیلات مالی و آمار مجوزها خاطرنشان کرد:«سال قبل حدود 2.5 هزار‌میلیارد تومان تسهیلات بخش خصوصی داده شد که عمدتا از منابع بازگشتی تبصره 18 بود. تاکنون 114 مجوز سرمایه‌گذاری صادر شده است و برنامه داریم رتبه‌های سرمایه‌گذاری را از طریق نمایندگی‌ها در کشورهای هدف شناسایی کنیم.»
مدیریت فرودگاه تا فرودگاه
در ادامه محمدکاظم آل‌صادق، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق، رابطه تاریخی و مذهبی دو کشور را سرمایه‌ای بی‌بدیل خواند و گفت:«ارتقای مناسبات فرهنگی، دینی و علمی و پیوندهای تاریخی و مذهبی میان ایران و عراق، سرمایه‌ای بی‌بدیل برای توسعه صنعت گردشگری است.»
او در مورد آمار تردد و هدف‌گذاری برای افزایش نرخ ترددبین دو کشور گفت: «سالانه بیش از 11میلیون و 400 هزار گردشگر میان دو کشور تردد می‌کنند و این، فرصتی بی‌نظیر برای توسعه گردشگری سلامت و زیارت است. اگرچه تاکنون گردشگری همسایگان در ایران عمدتا بر محور زیارت، به‌ویژه مشهد متمرکز بوده، اما توانمندی‌ها و جاذبه‌های گردشگری کشورمان بسیار فراتر از این حوزه‌ها است و باید برای معرفی بهتر آنها تلاش کنیم.»
محمد فتحعلی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در هند، بر تجربه نخستین برخورد گردشگر با مقصد و ضرورت مدیریت زنجیره سفر تاکید کرد و گفت:«در حوزه گردشگری باید نگاه جامع‌تری داشته باشیم و گردشگری را در قالب یک مجموعه کامل ببینیم. به عبارت دیگر، باید از فرودگاه تا فرودگاه را مدیریت کنیم. یکی از نکات مهم در حوزه گردشگری، مدیریت هزینه‌ها و ایجاد تعادل میان کیفیت خدمات و سود اقتصادی است.
بسیاری از زائران هندی تجربه‌های معنوی عمیقی از این سفرها دارند و ما باید بتوانیم از این ظرفیت فرهنگی و مذهبی به‌خوبی بهره ببریم و آن را در قالب یک بسته جامع گردشگری مدیریت کنیم.» علیرضا حقیقیان، سفیر جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، پیوندهای فرهنگی را فرصت مشترک خواند و لغو روادید را یک اقدام محوری توصیف کرد. او در همین زمینه گفت:« تاجیکستان ویژگی‌ها و جذابیت‌های خاص خود را دارد و تفاوت‌هایش با دیگر کشورهای منطقه می‌تواند ظرفیت‌های ارزشمندی برای توسعه همکاری‌های گردشگری ایجاد کند. اکنون اتباع دو کشور می‌توانند بدون نیاز به روادید میان ایران و تاجیکستان تردد کنند.»
