بازار محصولات آرایشی و بهداشتی؛ از تولید بدون کارخانه تا مرجعیت منطقه‌ای
این تحولات نشان می‌دهد که آینده صنعت زیبایی نه در ساخت کارخانه‌های متعدد، بلکه در زنجیره‌های تولید منعطف، آزمایشگاه‌های مرجع و برندهای چابک رقم خواهد خورد. ایران نیز با دارا بودن بیش از نیم‌قرن تجربه صنعتی، آزمایشگاه‌های معتبر و ظرفیت تولید قراردادی، می‌تواند به یکی از بازیگران منطقه‌ای این صنعت تبدیل شود.
روند جهانی تولید بدون کارخانه
در اروپا و شرق آسیا بیش از ۴۰ درصد برندهای تازه‌وارد در بازار محصولات بهداشتی، بدون داشتن خط تولید مستقل فعالیت می‌کنند. این برندها طراحی، بازاریابی و فروش را برعهده می‌گیرند و تولید را به شرکت‌های متخصص می‌سپارند. کشورهایی مانند کره‌جنوبی و ترکیه با تکیه بر همین مدل، توانسته‌اند طی یک دهه اخیر سهم صادراتی خود را به‌شدت افزایش دهند.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بازار جهانی OEM/ODM در صنعت محصولات بهداشتی تا سال ۲۰۳۲ به بیش از ۸۰میلیارد دلار خواهد رسید و این یعنی رقابت اصلی در «قدرت تولید بدون کارخانه» خواهد بود نه صرفا داشتن برند.
جایگاه ایران و ظرفیت‌های بالفعل
بازار داخلی ایران در حوزه محصولات آرایشی و بهداشتی «Beauty & Personal Care» تا سال ۲۰۲۵ حدود ۷میلیارد دلار برآورد شده و انتظار می‌رود با نرخ رشد سالانه نزدیک به ۱۰.۷ درصد تا سال ۲۰۳۰ ادامه یابد.
صادرات رسمی ایران در حوزه محصولات آرایشی در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۶میلیون دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۲۶ به ۵۰میلیون دلار برسد؛ در حالی‌که واردات بیش از ۵۰۰میلیون دلار است. این اختلاف نشان می‌دهد که ظرفیت بزرگی برای جایگزینی واردات و توسعه صادرات وجود دارد.
ایران دارای چندین کارخانه با سابقه و همچنین آزمایشگاه‌های همکار سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد است که امکان ارائه خدمات کنترل کیفیت، اثبات ادعا و فرمولاسیون اختصاصی را فراهم می‌سازند.
هزینه تولید در ایران به دلیل مزیت نسبی نیروی انسانی و برخی مواد اولیه، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد پایین‌تر از میانگین منطقه است. نکته مهم آن است که برندهای داخلی ایران، هم از نظر قدمت و هم از نظر کیفیت، دارای ثبات و پایداری بیشتری نسبت به بسیاری از رقبا در منطقه هستند؛ موضوعی که یک مزیت راهبردی برای جذب بازارهای همسایه و مشتریان بین‌المللی محسوب می‌شود.
چالش‌های پیش‌روی صنعت
زنجیره تامین مواد اولیه: آسیب‌پذیری به دلیل وابستگی بالا به واردات.
نبود استراتژی صادراتی یکپارچه: سیاست‌ها و مجوزها پراکنده و غیرمنسجم.
کمبود حضور بین‌المللی: حضور محدود برندها و کارخانه‌های ایرانی در نمایشگاه‌های جهانی.
فقدان رسانه تخصصی: نبود صدای منسجم برای معرفی ظرفیت‌های این صنعت در سطح ملی و منطقه‌ای.
نقش رسانه و دیپلماسی صنعتی
تجربه جهانی نشان داده که رسانه‌های اقتصادی و تخصصی می‌توانند نقش کلیدی در شکل‌دهی به آینده صنایع ایفا کنند. برای مثال، کشورهایی مانند ترکیه و کره‌جنوبی توانستند با پوشش گسترده رسانه‌ای، تحلیل‌های تخصصی و برگزاری نشست‌های ملی، صنعت آرایشی و بهداشتی خود را به‌عنوان یک «برند ملی» معرفی کنند.
در ایران نیز یکی از ظرفیت‌های مغفول‌مانده، ایجاد جریان رسانه‌ای منسجم در حوزه اقتصاد زیبایی است. این جریان می‌تواند از طریق رسانه‌های مکتوب و دیجیتال، برنامه‌های تلویزیونی و اینترنتی، و حتی برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های ملی شکل بگیرد. مهم‌تر از آن، چنین بستری باید با همکاری همه بازیگران ذی‌صلاح از جمله انجمن‌ها، نهادهای تخصصی و سازمان‌های بالادستی طراحی و اجرا شود تا به جای اقدامات پراکنده، شاهد شکل‌گیری یک صدای واحد و مرجع در سطح ملی و منطقه‌ای باشیم.
جمع‌بندی
برای حضور موثر در بازار ایران با ارزش تقریبی ۷میلیارد دلار و همچنین بازار جهانی ۳۴۰میلیارد دلاری محصولات آرایشی–بهداشتی، کشور نیازمند ترکیب زیرساخت صنعتی، مرجعیت رسانه‌ای و دیپلماسی اقتصادی است.
پیشنهادهای کلیدی:
توسعه خدمات تولید قراردادی و آزمایشگاهی برای برندهای داخلی و خارجی.
ایجاد جریان رسانه‌ای منسجم با محوریت رسانه‌های تخصصی و عمومی در قالب برنامه‌های تلویزیونی و اینترنتی، نشریات و ویژه‌نامه‌ها.
برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های ملی با حضور همه ذی‌نفعان و نهادهای بالادستی.
تدوین سیاست‌های صادراتی هدفمند برای بازارهای منطقه‌ای (عراق، عمان، آسیای میانه).
تنها در صورتی که صنعت و رسانه همزمان و هماهنگ عمل کنند، ایران می‌تواند هم سهم بیشتری از بازار داخلی را در اختیار بگیرد و هم به یک‌هاب منطقه‌ای تولید و صادرات محصولات آرایشی–بهداشتی ارتقا یابد.
* کارشناس توسعه بازار
