چرا صادرات‌میلیارد دلاری فرش ایران به‌میلیون سقوط کرد؟
غروب ارزی فرش دستباف
زهرا کمانی، رئیس مرکز ملی فرش ایران در این نشست گفت: آذربایجان‌شرقی به‌ویژه تبریز، زادگاه و پشتوانه اصلی فرش دستباف ایران است و این جایگاه برای ما بسیار ارزشمند و پر افتخار است.
کمانی با بیان اینکه تدوین سند تحول فرش دستباف در دستور کار است، اظهار کرد: کارگروه ویژه‌ای در این زمینه تشکیل شده و جلسات متعددی برای تدوین این سند برگزار می‌شود. باید جایگاه فرش تبریز و تنوع بی‌نظیر آن به‌عنوان شناسنامه و برند ایرانی در این سند به‌طور جدی لحاظ شود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران با یادآوری نارضایتی فعالان از ادغام این مرکز در گذشته گفت: از نخستین اقدامات ما بازگرداندن مرکز ملی فرش به ساختار مستقل بود. امروز این مرکز ذیل معاونت بازرگانی وزارت صمت به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کند و با حمایت نمایندگان مجلس و همراهی فعالان حوزه فرش، جایگاه نظارتی و اجرایی خود را بازیافته است.
وی تشکیل شورای عالی فرش دستباف در ابتدای دولت جدید را از اقدامات اساسی دانست و ادامه داد: این شورا با هدف هماهنگی میان بخش خصوصی و دولتی تشکیل شده و اتاق‌های بازرگانی در تهران، تبریز و دیگر استان‌ها نقش موثری در توسعه صادرات فرش ایفا خواهند کرد. امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، موضوع پیمان‌سپاری ارزی است که با پیگیری‌های مستمر و مصوبات جدید، در مسیر اصلاح قرار گرفته است.
کمانی افزود: فرش دستباف ایران روزگاری پرچمدار بازار جهانی و با صادرات چند‌میلیارد دلاری در جایگاه نخست دنیا بود، اما اکنون به کمتر از ۷۰میلیون دلار رسیده‌ایم. هدف ما بازگرداندن تدریجی این جایگاه از طریق حمایت ساختاری و رفع موانع صادراتی است.
وی بیمه قالیبافان را از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان این حوزه دانست و گفت: این مطالبه تاریخی باید با همکاری مجلس و دستگاه‌های ذی‌ربط در بودجه سال آینده تثبیت شود. ۴میلیون و ۸۰۰ هزار بیمه‌پرداز بالقوه در این حوزه وجود دارد که تاکنون از حمایت کافی برخوردار نبوده‌اند. رئیس مرکز ملی فرش ایران با تاکید بر ضرورت ورود به بازارهای جهانی دیجیتال خاطرنشان کرد: متاسفانه حضور فرش ایران در پلتفرم‌های بزرگی همچون آمازون و علی‌بابا بسیار ضعیف است. ما باید با همکاری تجار و اتاق‌های بازرگانی بستر لازم را برای معرفی و فروش آنلاین فرش ایرانی در سطح جهانی فراهم کنیم.
کمانی در پایان به اهمیت نمایشگاه فرش دستباف تهران اشاره کرد و گفت: سی‌ودومین نمایشگاه فرش دستباف ایران با وجود شرایط سخت اقتصادی و تحریم‌ها، به‌عنوان رویدادی ملی و بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای دارد. مصمم هستیم این نمایشگاه با کیفیت مطلوب و در شأن نام فرش ایران برگزار شود تا مسیر احیای بازارهای جهانی این هنر-صنعت هموار شود.
بهرام سرمست، استاندار آذربایجان‌شرقی نیز در این نشست با اشاره به تعیین تکلیف جایگاه مرکز ملی فرش ایران اظهار کرد: پس از کش‌وقوس‌های فراوان، جایگاه مرکز ملی فرش کشور تثبیت شده و این موضوع می‌تواند آغازگر فصل جدیدی در سیاستگذاری و حمایت از این هنر-صنعت باشد. از مرکز ملی فرش انتظار داریم مسائل مرتبط با صنعت فرش تبریز را در سطح ملی پیگیری کند.
استاندار آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه در استان ۱۰ زنجیره ارزش اولویت‌دار تعریف شده است، گفت: یکی از مهم‌ترین این زنجیره‌ها، زنجیره فرش دستباف است. بسته حمایتی ویژه‌ای برای این حوزه تهیه شده که تقویت بازاریابی و برندسازی علمی متناسب با بازارهای جهانی از ارکان اصلی آن است. در شرایط تحریم، فرش و صنایع دستی می‌توانند تاب‌آوری اقتصاد کشور را تضمین کنند. وی افزود: یکی دیگر از مطالبات جدی فعالان، بیمه قالیبافان است. این موضوع یک خواسته تاریخی و بحق است که باید با همکاری نمایندگان مجلس در مسیر قانون‌گذاری قرار گیرد و در بودجه سال آینده لحاظ شود.
سرمست همچنین بر ضرورت سرمایه‌گذاری در آموزش و انتقال مهارت به نسل جوان تاکید کرد و گفت: نباید اجازه دهیم فرش دستباف تنها به میراث گذشتگان تبدیل شود. این هنر باید روزآمد و متناسب با سلیقه نسل جدید و بازار جهانی بازآفرینی شود. در این مسیر، فناوری‌های نوین، تجارت الکترونیک و فروش مستقیم بدون واسطه نقش مهمی دارند.
رئیس اتاق بازرگانی تبریز نیز با بیان اینکه صنعت فرش استان با مشکلات اساسی روبه‌روست، گفت: دو مشکل کلیدی در این بخش وجود دارد؛ نخست هزینه بالای مواد اولیه و دوم نبود راهکار موثر برای بازاریابی و بازارسازی در سطح بین‌المللی. امروز مواد اولیه با قیمت‌های بسیار بالا به دست تولیدکنندگان می‌رسد و همین موضوع باعث افزایش بهای تمام‌شده و کاهش قدرت رقابتی فرش ایران در بازارهای جهانی شده است.
یونس ژائله با تاکید بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت سفارتخانه‌ها و رایزنی‌های بازرگانی ایران در کشورهای هدف افزود: باید نمایشگاه‌های دائمی فرش در بازارهایی همچون دبی، دوحه و مسقط راه‌اندازی شود. همچنین با تغییر ذائقه مشتریان جهانی، طراحی فرش باید متناسب با دکوراسیون‌های مدرن روز دنیا بازنگری شود.
اگر آموزش‌های لازم در این زمینه به تولیدکنندگان ارائه شود، می‌توانیم محصولات جدید و متناسب با نیاز بازارهای جدید نیز عرضه کنیم. وی با اشاره به نقش دولت در اصلاح ساختار اقتصادی کشور تصریح کرد: دولت باید کوچک شود. تا زمانی که دولت بزرگ و پرهزینه باشد، منابع مالی کشور صرف هزینه‌های جاری می‌شود و فرصت‌های توسعه تولید از بین می‌رود. بخش خصوصی باید میدان‌دار باشد و دولت نیز زمینه‌های خصوصی‌سازی واقعی را فراهم کند.
رئیس اتاق تبریز همچنین بر اهمیت حضور در بازارهای نوین جهانی تاکید کرد و گفت: امروز بازاریابی فقط به نمایشگاه حضوری محدود نمی‌شود. باید از پلتفرم‌های بین‌المللی مانند آمازون و علی‌بابا برای معرفی و فروش فرش ایرانی استفاده کنیم. این کار نیازمند طراحی یک زیرساخت دیجیتال توسط اتاق بازرگانی و همراهی فعالان بخش خصوصی است.
ژائله در ادامه افزود: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت فرش، مافیای مواد اولیه از جمله ابریشم و پشم است که قیمت‌ها را به شکل غیرمنطقی افزایش داده‌اند. اگر دولت و بانک‌ها شرایط واردات مستقیم مواد اولیه با قیمت مناسب از کشورهای دیگر را فراهم کنند، هزینه تولید کاهش یافته و امکان رقابت در بازارهای جهانی بیشتر خواهد شد.
وی در پایان گفت: صنعت فرش آذربایجان‌شرقی امروز به همدلی، انسجام و تصمیم‌گیری شفاف نیاز دارد. صابر پرنیان، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌شرقی نیز با یادآوری تاریخ درخشان صادرات فرش دستباف ایران افزود: در دهه ۶۰ صادرات فرش کشور ضریبی از میلیارد دلار بود، اما امروز این عدد به حدود ۵۰میلیون دلار کاهش یافته است.
این روند نشان می‌دهد که غفلت جدی در این هنر-صنعت رخ داده است. اگر بتوانیم دوباره جایگاه واقعی فرش را احیا کنیم، نه‌تنها به اقتصاد ملی کمک بزرگی خواهد شد بلکه به ایجاد ثروت پایدار نیز منجر می‌شود. وی تاکید کرد: خوشبختانه بسته جامع کارشناسی برای صنعت فرش استان تهیه شده که می‌تواند نقشه راهی جدی برای حرکت رو به جلو باشد.
پرنیان گفت: فرش تبریز و آذربایجان‌شرقی میراثی ارزشمند است و اگر با عزم جدی همه بخش‌ها همراه شود، می‌تواند دوباره جایگاه خود را در جهان به دست آورد.
احد هریسچیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف آذربایجان‌شرقی نیز یکی از مشکلات جدی فعالان این حوزه را رفع تعهد ارزی دانست و افزود: در سال‌های گذشته صادرات فرش دستباف به رقم‌های بزرگی همچون سه‌میلیارد دلار رسیده بود، اما امروز حتی صحبت از ۳۰ تا ۳۵میلیون دلار صادرات باعث شرمندگی است.
یکی از دلایل اصلی این وضعیت، مشکلات ناشی از رفع تعهد ارزی و نبود سازوکار مناسب برای بازگشت ارز به کشور است. هریسچیان با تاکید بر ضرورت حمایت‌های بیمه‌ای از قالیبافان خاطرنشان کرد: قالیبافان، پایه و اساس این صنعت هستند و بدون تامین معیشت و امنیت شغلی آنان، امکان تداوم تولید وجود ندارد. یکی از مطالبات جدی ما، گسترش پوشش بیمه‌ای برای قالیبافان است تا آنان با آرامش بیشتری به کار خود ادامه دهند.
وی در ادامه به لزوم حضور موثر در نمایشگاه‌های خارجی اشاره کرد و گفت: در دهه‌های گذشته، حضور در نمایشگاه‌های معتبری همچون‌هانوفر آلمان و مسکو بسیار موفق بود و زمینه معرفی فرش ایران در سطح جهانی را فراهم می‌کرد. اما امروز به دلیل تحریم‌ها، حتی برگزاری نمایشگاه در اروپا با مشکلاتی مواجه شده است. ما نیازمند تقویت ارتباط با رایزن‌های بازرگانی ایران در کشورهای مختلف هستیم تا بازارهای هدف به شکل علمی و عملیاتی شناسایی و توسعه یابند.
رضا صدیقی؛ نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو نیز با تاکید بر جایگاه بی‌بدیل فرش آذربایجان در هویت ملی و صادرات غیرنفتی کشور با بیان اینکه مشکلات امروز این صنعت ناشی از عدم حمایت‌های لازم است، افزود: فعالان و تولیدکنندگان فرش دستباف مهارت و توان لازم را دارند و نیازی به مکان و تجهیزات خاص ندارند، تنها کافی است دولت در مسیر صادرات و رفع موانع تسهیل‌گری کند. بسیاری از دستورالعمل‌های اداری امروز مانع تولید و صادرات است، درحالی‌که اگر به‌دنبال اشتغال‌زایی هستیم باید این مسیر را هموار کنیم.
صدیقی بیمه قالیبافان را مطالبه جدی این قشر دانست و گفت: سال گذشته این موضوع به‌دلیل برخی موانع در بودجه ۱۴۰۴ لحاظ نشد، اما تلاش داریم امسال همانند بیمه رانندگان و اتوبوس‌داران، این مساله را نهایی کنیم تا دغدغه دیرینه قالیبافان برطرف شود.
