چرخش بازیگران منطقهای و جهانی بهسمت تعامل عملگرایانه با کابل؛
خروج تدریجی طالبان از انزوای دیپلماتیک
گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد- محمد امین مکرمی؛ چهارسال پس از بازگشت طالبان به قدرت، روندی که در ابتدا با انزوای تقریبا کامل بینالمللی همراه بود، امروز بهتدریج جای خود را به بازتعریف رابطه بسیاری از کشورها با حاکمان جدید افغانستان داده است. سفرهای دیپلماتیک، بازگشایی نمایندگیها، رایزنیهای امنیتی و حتی همکاریهای ضدتروریسم، نشانههایی هستند که از گرمتر شدن روابط کابل با مجموعهای متنوع از دولتها خبر میدهند.
براساس گزارش فایننشالتایمز، نخستین نشانههای این چرخش از سوی قدرتهای بزرگ آسیایی پدیدار شد. چین و روسیه از سال ۲۰۲۴ عملا روابط خود را با دولت طالبان از سر گرفتند؛ روسیه با شناسایی رسمی و چین با سطحی از «شناسایی دوفاکتو» که زمینه را برای همکاریهای معدنی و تجاری فراهم کرده است. انگیزههای دو کشور بیش از آنکه سیاسی ـ ایدئولوژیک باشد، حول دغدغههای امنیتی، مهار گروههای افراطی و بهرهگیری از ظرفیتهای ژئواکونومیک افغانستان شکل گرفته است.
در همین حال، هند که در دهههای گذشته از مخالفان سنتی طالبان بهدلیل رقابت ژئوپلیتیک با پاکستان بود، اکنون با رویکردی عملگرایانهتر وارد تعامل شده است. سفر وزیر خارجه طالبان به دهلی و اعلام تمایل برای مشارکت شرکتهای هندی در بخش معدن، نشانهای از تغییری است که روابط کابل و دهلی را از خصومت تاریخی به گفتوگوهای اقتصادی و سیاسی سوق داده است.
این روند در اروپا نیز منعکس شده است. برخی دولتهای اروپایی، با وجود انتقادهای جدی به وضعیت حقوق زنان، برای تسهیل روند بازگشت مهاجران و مدیریت پروندههای امنیتی، کانالهای ارتباطی با طالبان را فعال کردهاند. هدف عمده این کشورها جلوگیری از تشدید بحران انسانی و امنیتی است که میتواند آثار فرامرزی داشته باشد.
ایالات متحده نیز، اگرچه مواضع دوگانه و گاه متناقضی نسبت به طالبان دارد، در حوزه مقابله با داعش خراسان همکاریهایی را با کابل تجربه کرده است. برخی مقامهای آمریکایی عملکرد طالبان در سرکوب شاخههای افراطی را مثبت ارزیابی کردهاند، هرچند واشنگتن همچنان در موضوع داراییهای مسدودشده و ساختار حکمرانی، سیاست محدودکنندهای را دنبال میکند.
در نقطه مقابل این روند، روابط طالبان و پاکستان وارد مرحلهای از تنش کمسابقه شده است. اسلامآباد کابل را به پشتیبانی از تندروهای ضدپاکستانی متهم میکند و در ماههای اخیر حملات مرزی، اخراج گسترده پناهجویان و تهدید به اقدام نظامی، روابط دو طرف را به پایینترین سطح رسانده است. اختلاف بر سر فعالیت «تحریک طالبان پاکستان» و امنیت مرزهای شرقی، بهطور مستقیم بر تجارت دوجانبه که ارزش سالانه آن چند میلیارد دلار برآورد میشود، اثر گذاشته است. همین شکاف راه را برای تقویت روابط طالبان با بازیگران جایگزین، از جمله ایران و هند، باز کرده است؛ بهویژه از مسیر تقویت مسیرهای ترانزیتی از طریق بندر چابهار.
با وجود گرم شدن تدریجی روابط خارجی افغانستان، واقعیت میدانی این است که بحران اقتصادی کشور همچنان پابرجاست. فقر، محرومیت زنان از مشارکت اقتصادی، قطع بخشی از کمکهای غربی و مسدود ماندن ذخایر ارزی، اقتصاد افغانستان را در وضعیتی شکننده قرار داده است. بازگشت بخشی از مهاجران از کشورهای همسایه، فشار مضاعفی بر بازار کار و نظام خدمات اجتماعی وارد کرده است.
به نظر میرسد طالبان در تلاش است با ساماندهی روابط خارجی، جایگاهی کمهزینهتر در نظام منطقهای و بینالمللی تعریف کند. با این حال موفقیت این مسیر در گرو مدیریت چالشهای امنیتی، اصلاحات اقتصادی و تعامل واقعگرایانهتر با محیط پیرامونی است؛ امری که میتواند آینده روابط کابل با جهان را شکل دهد.
