بازتعریف پایداری مالی در ایران
در چنین شرایطی، بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که سیستم‌های مالی سنتی دیگر به تنهایی توان مقاومت در برابر این بحران‌های پیچیده و گسترده را ندارند و نیازمند بازنگری جدی هستند.
اما در دل همین چالش‌ها، ظهور فناوری‌های مالی (فین‌تک) و نوآوری‌های دیجیتال تنها به عنوان ابزارهایی برای تسهیل امور مالی باقی نمانده‌اند، بلکه به تدریج نقش مهم‌تری ایفا کرده و به سپر دفاعی اقتصاد و بستری برای بازتعریف پایداری مالی تبدیل شده‌اند. این یادداشت به بررسی همین نقش کلیدی می‌پردازد و تحلیل می‌کند که چگونه فناوری می‌تواند به تقویت تاب‌آوری اقتصادی در ایران کمک کند.
فرصت‌های فین‌تک در اقتصاد بحران‌زده
پایداری مالی به معنای توانایی یک نظام اقتصادی برای جذب شوک‌ها، ادامه فعالیت‌های اساسی و جلوگیری از فروپاشی در مواقع بحرانی است. در ایران، فین‌تک این توانایی را از چند زاویه مهم تقویت کرده و توانسته است به عاملی برای کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی اقشار مختلف جامعه تبدیل شود.
گسترش دسترسی مالی و حذف واسطه‌ها
در شرایطی که نظام بانکی سنتی به دلایل گوناگون نظیر بوروکراسی سنگین، هزینه‌های بالا، پراکندگی جغرافیایی ناکارآمد و تمرکز بر اقشار خاص، قادر به پوشش نیازهای کل جمعیت نیست، پلتفرم‌های فین‌تک وارد میدان شده‌اند. کیف پول‌های الکترونیکی، خدمات پرداخت آنلاین، سامانه‌های اعتبارسنجی دیجیتال، پلتفرم‌های وام‌دهی همتا‌به‌همتا و ابزارهای مشابه، شکاف میان جمعیت فاقد حساب بانکی یا دسترسی محدود به خدمات مالی را تا حد زیادی پر کرده‌اند.
این شمول مالی (Financial Inclusion)، میلیون‌ها نفر را قادر ساخته تا برای نخستین بار پس‌اندازهای خود را مدیریت کرده، از خدمات اعتباری بهره‌مند شوند، و در نتیجه، در برابر شوک‌های اقتصادی، تاب‌آورتر عمل کنند. همچنین حذف واسطه‌های سنتی باعث شده تا هزینه‌های تراکنش به شدت کاهش یافته و فرآیندهای مالی سریع‌تر، شفاف‌تر و با بهره‌وری بالاتری انجام گیرد؛ مزیتی که در اقتصاد تورمی ایران بسیار حائز اهمیت است.
مدیریت ریسک و شفافیت با فناوری‌های نوین
یکی از ریشه‌های اصلی بحران در اقتصاد ایران، نبود شفافیت کافی و اطلاعات قابل اتکا در سطح بازارهای مالی است. فناوری‌های نوینی مانند بلاک‌چین با قابلیت ثبت تغییرناپذیر تراکنش‌ها و هوش مصنوعی با توان تحلیل داده‌های پیچیده، می‌توانند بستر شفاف‌تری برای فعالیت‌های مالی فراهم آورند.
از سوی دیگر، پلتفرم‌های تامین مالی جمعی (Crowdfunding) با توزیع ریسک در میان تعداد زیادی از مشارکت‌کنندگان، به کارآفرینان و کسب‌وکارهای کوچک کمک می‌کنند تا منابع مالی لازم را بدون وابستگی به بانک‌های سنتی تامین کنند. این امر نه تنها دسترسی به سرمایه را تسهیل می‌کند، بلکه اعتماد و مشارکت مردمی را نیز در فرآیندهای اقتصادی افزایش می‌دهد. این فناوری‌ها به عنوان ابزارهایی برای تقویت شفافیت، کاهش فساد مالی و افزایش ثبات بازارها ایفای نقش می‌کنند.
تصمیم‌گیری هوشمندانه با داده‌های بزرگ
در یک اقتصاد بی‌ثبات که نرخ تورم، قیمت ارز، هزینه‌های مصرفی و سایر شاخص‌های اقتصادی دائم در حال تغییر هستند، داشتن اطلاعات دقیق برای تصمیم‌گیری مالی آگاهانه بسیار حیاتی است. ابزارهای تحلیل داده و پلتفرم‌های مبتنی بر داده‌های بزرگ (Big Data) این امکان را فراهم کرده‌اند تا افراد، کسب‌وکارها و حتی دولت‌ها رفتارهای اقتصادی را بهتر رصد و پیش‌بینی کنند.
برای نمونه، اپلیکیشن‌های مدیریت مالی شخصی به کاربران کمک می‌کنند تا درآمد و هزینه‌های خود را تحلیل کرده، نقاط ضعف در الگوهای مالی را شناسایی کنند، و در برابر موج‌های تورمی، استراتژی‌های بهینه‌تری برای پس‌انداز، مصرف و سرمایه‌گذاری اتخاذ نمایند. این خودآگاهی مالی، یکی از ارکان اصلی تاب‌آوری در برابر ناپایداری اقتصادی محسوب می‌شود.
چالش‌ها و افق پیش رو
به‌رغم تمام این مزایا، مسیر توسعه فناوری مالی در ایران با چالش‌های قابل‌توجهی مواجه است. زیرساخت‌های ارتباطی ناکافی، مانند اینترنت پرسرعت و پایدار، همچنان در برخی مناطق کشور مانع دسترسی فراگیر به خدمات دیجیتال است. در کنار آن، چالش‌های رگولاتوری نظیر نبود قوانین شفاف، برخوردهای سلیقه‌ای یا قوانین بازدارنده، باعث کاهش انگیزه نوآوران برای ورود به بازار فین‌تک می‌شود.
از سوی دیگر، سیستم بانکی سنتی در بسیاری موارد با مقاومت نسبت به نوآوری مواجه شده، چرا که گسترش فین‌تک را تهدیدی برای منافع انحصاری خود می‌بیند. همچنین نبود دانش کافی در میان اقشار مختلف جامعه درباره فناوری‌های نوین، دغدغه‌های امنیتی و نگرانی در مورد حریم خصوصی کاربران نیز از موانعی هستند که باید با آموزش، فرهنگ‌سازی و تدوین سیاست‌های دقیق برطرف شوند.
فناوری به‌مثابه ضرورتی اقتصادی
امروزه فناوری دیگر یک انتخاب یا مزیت لوکس نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقای اقتصادی در شرایط بی‌ثبات است. در اقتصادی همچون ایران، که به طور مداوم با فشارهای داخلی و خارجی مواجه است، فناوری‌های مالی می‌توانند به عنوان بازویی توانمند برای کاهش ریسک، افزایش شفافیت و تسهیل دسترسی به منابع مالی عمل کنند.
برای دستیابی به آینده‌ای پایدارتر، ضروری است که دولت، قانون‌گذاران، شرکت‌های خصوصی و مردم به هم‌افزایی و تعامل موثر برسند. اقداماتی مانند ایجاد «سندباکس‌های رگولاتوری»، تسهیل فرآیند مجوزدهی به استارت‌آپ‌ها، تقویت زیرساخت‌های دیجیتال و ترویج فرهنگ نوآوری می‌تواند مسیر توسعه فین‌تک را هموار کرده و گامی مهم در جهت افزایش پایداری مالی و تاب‌آوری اقتصادی در کشور باشد.
در نهایت، اگر به‌درستی از ظرفیت‌های فناوری بهره گرفته شود، آینده‌ای قابل تصور است که در آن ابزارهای دیجیتال نه‌تنها زندگی مالی را ساده‌تر و کارآمدتر می‌کنند، بلکه آن را در برابر بحران‌های اقتصادی مقاوم و ایمن می‌سازند.
