ابتکار پزشکیان در نیویورک
البته آنان با توجه به رویکردی که نسبت به ایران اتخاذ کرده‌اند، تصور می‌شود که امیدوار هستند تا از طریق مکانیسم ماشه بتوانند ایران را در موقعیت ضعیف‌تری به ظن خودشان و فارغ از کنشگری‌های بعدی قرار دهند و بر همین اساس دلیلی برای انصراف از این تصمیم نمی‌بینند.
افزون بر اینکه، امکان دور زدن یا تغییر شرایط پشت درهای شورای امنیت راحت نیست، چراکه اگر طرف مقابل می‌خواست چنین فرصتی برای خروج از چالش‌ها و موانع مهیا باشد، خیلی قبل‌تر با اتخاذ ابتکار عمل و ایجاد تغییرات در رویکردها و مواضع، این امکان را خودش فراهم می‌کرد.
از سوی دیگر، ایران اگر بخواهد تمایل و ممارست زیادی از خودش نشان بدهد یا صراحتا در مواضع خودش تغییر ایجاد کند، چنین پیامی را به طرف مقابل القا می‌کند که مساله خیلی مهم است و بر همین اساس آنان امتیازات بیشتری را از ایران طلب می‌کنند. بنابراین، به نظر می‌رسد سفر یادشده تاثیر زیادی ایجاد نخواهد کرد، مگر اینکه ابتکارعمل خاصی از طرف ایران یا واسطه‌ها رقم زده شود.
البته احتمالات و نظراتی درباره دیدار آمریکا و ایران در خلال اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل مطرح است. چنین اتفاقی بارها به صورت مستقیم و غیرمستقیم رخ داده است. در این سفر نیز ایران و آمریکا به‌صورت مشترک با مقامات تروئیکا یا چین و روسیه دیدار خواهند کرد. همین دیدارها می‌تواند به‌نوعی همان رایزنی غیرمستقیم بین ایران و آمریکا تلقی شود، ولی بعید است که این اتفاقات به شکل موثری انجام شود.
حل مساله مکانیسم ماشه نیازمند اراده جدی طرفین است که در شرایط کنونی به نظر می‌رسد در طرف‌های مقابل چنین اراده‌ای وجود ندارد. با‌این‌حال، ایران می‌تواند با ابتکاراتی طرف‌های غربی را به بازگشت به برجام و تعهدات برجامی مجاب کند. ایران باید به طرف‌های غربی این پیام را مخابره کند که حاضر است تعهدات برجامی را در دستورکارش قرار بدهد و آنان نیز با این مساله موافقت کرده و مجددا تعهدات برجامی خودشان را از سر بگیرند و در نهایت قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل برنگردند که البته کار سخت و پیچیده‌ای را می‌طلبد.
هرچند که بازگشت قطعنامه به معنای پایان جهان نبوده و نیست، ولی ایران را در موضع سختی قرار می‌دهد؛ البته احتمالا کشورهایی هستند که از این اتفاق صرف نظر کرده و تعامل خودشان را با ایران به شکل دیگری ادامه بدهند. ایران باید در این شرایط از شکاف‌هایی که در عرصه جهانی وجود دارد، نهایت استفاده را ببرد تا منافع خودش را تامین کند؛ ولی این رویکردها، ما را از تبعات قطعنامه‌ها و فصل هفتم منشور سازمان ملل مصون نخواهد کرد.
فراموش نکنیم که اجرای مکانیسم ماشه صرفا به معنای بازگشت تحریمها نیست. تحریمها بخشی از این مساله هستند و اثر واقعی این مساله به بازگشت قطعنامه‌ها مربوط می‌شود که از تحریمها فراتر و بزرگ‌تر هستند. اولین اثر این اتفاق، موضوع سمبلیک قلمداد شدن ایران به‌عنوان یک تهدید برای امنیت جهانی است. مساله بازرسی کشتی‌ها با محموله‌های ایرانی اثر بعدی این اتفاق است.
واقعیت این است که بازگشت قطعنامه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز مسائلی در حوزه‌های امنیتی و سیاسی شود و همچنین انگیزه کشورها را برای تعاملات تجاری و اقتصادی به دلیل افزایش ریسک، کاهش بدهد. این اتفاق حتی می‌تواند تعامل با چین و روسیه را تحت‌تاثیر قرار بدهد، چراکه ورود سازمان ملل به چنین موضوعاتی، عملا دست کشورها را برای همکاری و تعاملات کوتاه می‌کند. این بدان معناست که ادامه فعالیت ایران در عرصه جهانی نیازمند هزینه‌های بیشتر خواهد بود.
* استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران
