چهار اقدام ضروری
بورس؛ پلی بین تولید و مردم
بازار سرمایه برای افراد عادی چند مزیت دارد: نخست اینکه در شرایط تورمی، خرید سهام یا واحدهای صندوق‌ها کمک می‌کند ارزش پس‌انداز از بین نرود. دوم اینکه سرمایه‌گذاران می‌توانند علاوه بر حفظ پولشان، بازدهی هم داشته باشند. سوم اینکه با خرید سهام، مردم در واقع در توسعه شرکت‌ها و اقتصاد کشور شریک می‌شوند. بازار سرمایه فقط جای سود گرفتن نیست؛ بلکه پلی است که مردم را به بخش تولید وصل می‌کند.
برای شرکت‌ها هم بازار سرمایه اهمیت بالایی دارد. آنها می‌توانند به جای اتکا به وام‌های بانکی کوتاه‌مدت، منابع مالی بلندمدت جذب کنند و برنامه‌های توسعه‌ای خود را راحت‌تر پیش ببرند.
سرمایه‌گذار کوچک بی‌پشتوانه است
یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های بازار سرمایه ایران، نبود قوانین روشن برای حمایت از سهامداران خرد است. در کشورهای پیشرفته، قانون به‌گونه‌ای طراحی شده که اگر سهامداران بزرگ یا مدیران تصمیمی بگیرند که به ضرر سهامداران کوچک باشد، نهادهای ناظر جلوی آن را می‌گیرند. اما در ایران، به دلیل ضعف نظارت و نبود ضمانت اجرایی، سرمایه‌گذاران خرد اغلب متضرر می‌شوند. سرمایه‌گذار کوچک در ایران عملا پشتوانه‌ای ندارد. اگر تصمیمی به زیان او گرفته شود، ابزار کافی برای دفاع از حق خود ندارد. این وضعیت باعث کاهش اعتماد مردم به بازار می‌شود.
موضوع مهم دیگر نقش نهاد ناظر است. در دنیا، سازمان‌های ناظر معمولا فقط قانون می‌گذارند و به‌عنوان داور بی‌طرف بر اجرای آن نظارت می‌کنند. اما در ایران، نهاد ناظر گاهی هم‌زمان هم داور است، هم بازیکن، هم قانون‌گذار. این تداخل وظایف استقلال تصمیم‌گیری را کم کرده و اعتماد عمومی را ضعیف می‌کند.
به نظر می‌رسد برای بهبود بازار سرمایه چند اقدام ضروری است: ۱. تقویت حمایت از سهامداران خرد؛ سرمایه‌گذاران کوچک باید مطمئن باشند که حقوقشان در برابر سهامداران عمده حفظ می‌شود. ۲. شفافیت شرکت‌ها؛ صورت‌های مالی و اطلاعات مهم باید به‌موقع و شفاف منتشر شود. ۳. استقلال نهاد ناظر؛ سازمان بورس باید فقط داور باشد و هیچ منفعتی در بازی نداشته باشد. ۴. آموزش سرمایه‌گذاران؛ بسیاری از زیان‌ها ناشی از ناآگاهی است و آموزش عمومی می‌تواند ریسک‌ها را کاهش دهد.
کمبود اعتماد؛ بزرگ‌ترین مشکل بازار سرمایه
بزرگ‌ترین مشکل بازار سرمایه ایران کمبود اعتماد است. مردم وقتی وارد بورس می‌شوند که بدانند قوانین شفاف است، نهاد ناظر بی‌طرف عمل می‌کند و شرکت‌ها اطلاعاتشان را درست منتشر می‌کنند. بدون اعتماد، حتی بهترین ابزارها هم نتیجه‌ای نخواهند داشت. اگر اصلاحات ساختاری انجام شود، بازار سرمایه می‌تواند هم برای مردم سودمند باشد و هم برای شرکت‌ها منبع تامین مالی پایدار. در نهایت هم به رشد اقتصاد ملی کمک خواهد کرد.
بازار سرمایه ایران امروز با مشکلاتی مثل ضعف حمایت از سرمایه‌گذاران خرد، شفافیت‌کم و تداخل وظایف نهاد ناظر مواجه است. اما ظرفیت بالایی دارد تا به موتور توسعه اقتصادی کشور تبدیل شود. شرط اصلی، اجرای قوانین روشن، تقویت نظارت، آموزش مردم و بازگرداندن اعتماد عمومی است. اگر این مسیر طی شود، بازار سرمایه ایران می‌تواند فاصله خود را با استانداردهای جهانی کاهش دهد و به بازاری مطمئن و کارآمد برای همه تبدیل شود.
* مدرس و مشاور اقتصادی و بازار سرمایه
