ضرورت شفافیت و مقابله با فساد و رانت
هرچند که به صورت کلی می‌توان این موضوعات و مسائل مذکور را به بوته نقد کشیده و درباره آنان به نتایج و فرضیاتی دست پیدا کرد. البته به صورت مشخص و دقیق نمی‌توان یک راهکار را به عنوان یک معجزه گره‌گشای تمام مشکلات ناشی از اجرای مکانیسم ماشه و تحریم‌های مرتبط با آن ذکر کرد. به ویژه آنکه، وضعیت کنونی اقتصاد و دغدغه‌های جدی مردم نسبت به شرایط معیشتی و آینده نگران‌کننده این مساله نیز مزید بر علت می‌شود که طرح فرضیه جدید و تحلیل دیگر نظرات ارائه‌شده، سخت‌‌تر و پیچیده‌تر از هر زمان دیگری تصور شود.
همچنان‌که خیلی قبل‌تر از رسیدن زمان اجرای احتمالی مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های بین‌المللی و تحریم‌های وابسته به آن، بسیاری از کارشناسان اقتصادی در جراید و محافل رسمی و غیررسمی به مسوولان مربوطه بارها هشدار داده و آن را یک اتفاق دهشتناک تعبیر کردند. بنابراین چه بهتر بود که کشور از قبل خودش را چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ ساختاری آماده و مهیای این شرایط می‌کرد.
امروز بسیاری از طرح‌های پیشنهادی، همچون حمایت از بخش خصوصی یا تقویت بازارچه‌های مرزی و توسعه تعاملات تجاری با کشورهای همسایه یا ارائه طرح‌های حمایتی از تولیدکنندگان داخلی، اگرچه مقبول و پسندیده به نظر می‌رسند ولی نیازمند زمان، سرمایه‌گذاری، تعاملات گسترده و زیرساخت‌ها و ابزارهایی هستند که قطعا در کوتاه‌مدت به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.
افزون بر اینکه اقتصاد کشور تا حدود زیادی درگیر موضوعات مختلف سیاسی بوده و بدون توجه به آن نمی‌توان به صورت اصولی اقتصاد کشور را نجات داده و تبعا معیشت عمومی را از گزند آسیب‌ها مصون نگاه داشت. فراموش نکنیم که در جهان امروز مجموعه ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا ۶۰ درصد از حجم اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. دقیقا به همین دلیل است که در چنین شرایطی نمی‌توان دیپلماسی یا اقتصاد را به شرق و غرب تفکیک کرده یا در عرصه سیاسی برای خودمان با مرزبندی‌های سیاسی، محدودیت ایجاد کنیم.
طی ادوار انتخاباتی متعدد و مختلفی که تاکنون در کشور برگزار شده است، نامزدهای انتخاباتی به صورت مداوم درباره بهبود اقتصاد و سیاست داخلی و بین‌المللی، شعارها و وعده‌های انتخاباتی گوناگونی را مطرح کرده‌اند. شرایط امروز کشور نیز نتیجه مجموعه اقداماتی است که همین مسوولان محترم رقم زده‌اند و چه بهتر که امروز همگی آنان نسبت به این شرایط پاسخگو باشند.
عدم پاسخگویی و عدم مسوولیت‌پذیری در موضوعات مختلف، امروز شرایطی را رقم زده است که هر مسوول و مقامی بدون توجه به تبعات و عواقب نظرات و پیشنهادهایی که ارائه می‌دهد، تصمیماتی را اتخاذ می‌کند که در نهایت مردم متحمل آسیب‌ها و لطمات آن خواهند شد. بنابراین پاسخگو کردن مسوولان و مقابله جدی با فساد و اجرای جدی قوانین در این زمان می‌تواند یک گام موثر در حل برخی مشکلات باشد که اتفاقا در همان مساله اقتصاد کشور و معیشت عمومی بی‌تاثیر نخواهد بود.
سال‌ها کشور به میدان جنگی بین احزاب و جریان‌های سیاسی درباره برجام تبدیل شده بود و حالا که برجام تمام شده، هنوز این جنگ و رقابت‌های سیاسی ادامه دارد. این در حالی است که کسی به دنبال ابعاد اقتصادی این مساله نمی‌رود و حتی امروز که برجامی وجود ندارد، مخالفان تندروی آن، راهکاری برای نجات اقتصاد ارائه نمی‌کنند و همچنان بر طبل سیاست می‌کوبند.
واقعیت این است که اجرای مکانیسم ماشه و تحریم‌های سازمان ملل بر تعاملات جهانی کشور اثرگذار بوده و این مساله تاحدود زیادی از اراده خودمان خارج است. به تعبیری در شرایط کنونی که سازمان ملل، ایران را تحریم کرده است، ما نمی‌توانیم کشوری را به دورزدن تحریم‌ها مجبور کنیم. ولی آیا در بحث مقابله با فساد نیز اختیاری وجود ندارد؟
آیا زمان آن رسیده است که اقتصاد و معیشت کشور را به اتاق شیشه‌ای برده و در فضایی شفاف و قانونی تصمیم‌گیری کنیم؟ آیا زمان آن نرسیده است که در بودجه‌های کشور به سمت پاسخگویی و شفافیت حرکت کنیم؟
اگر قرار است درآمد کشور از تعاملات تجاری کاهش پیدا کند، چرا در هزینه‌ها به سمت عقلانیت و صرفه‌جویی و پاسخگویی حرکت نمی‌کنیم؟ امروز برخی نهادها و دستگاه‌های کشور بودجه‌هایی را دریافت می‌کنند که اساسا حجم هنگفت آن بودجه سنخیتی با حجم و گستره فعالیت مشخص و خاص آن مجموعه ندارد. متاسفانه بودجه برخی نهادها در کشور طی ۴۰ سال بالای ۲۰۰هزار برابر رشد داشته، ولی هیچ تغییر شگرفی در عملکرد آن نهاد یا مجموعه رخ نداده است. آیا زمان آن نرسیده است که نهادها و سازمان‌ها و دستگاه‌ها بابت بودجه دریافتی خودشان پاسخگو باشند و نهادهای نظارتی در شفافیت کامل به این مسائل ورود کنند؟
آیا بهتر نیست که به جای طرح برخی شعارهای پوپولیستی، فسادستیزی در دستور کار قرار بگیرد؟ آیا بهتر نیست که برخی نمایندگان مجلس به جای طرح موضوعات شخصی یا بی‌ارتباط با دغدغه‌های مردمی، به دنبال آن باشند که وظایف نمایندگی خودشان را دنبال کنند؟
قطعا اجرای مکانیسم ماشه و تحریم‌ها تاثیر غیرقابل انکاری بر اقتصاد و معیشت مردم خواهد داشت، ولی اگر امکان جبران این اثرات و تبعات وجود ندارد، دست‌کم برخی مشکلات اقتصادی مانند فساد و رانت را ریشه‌کن کنیم.
* اقتصاددان
