بخش اول از یک مسیر بزرگ
این گروه فلسطینی که با حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳، خواهان احقاق حقوق خود بود، اکنون از رئیس‌جمهور آمریکا آشکارا به‌خاطر اعمال «حداکثر فشار» بر بنیامین نتانیاهو برای پذیرش آتش‌بسی که از روز جمعه رسما برقرار شده است قدردانی می‌کند.
دکتر باسم نعیم، پزشک و از مقام‌های ارشد حماس، در گفت‌وگو با شبکه اسکای‌نیوز گفت: «اگر دخالت مستقیم رئیس‌جمهور ترامپ نبود، فکر نمی‌کنم این اتفاق می‌افتاد یا جنگ به پایان می‌رسید. بنابراین، ما از ترامپ و تلاش‌های شخصی‌اش برای اعمال فشار بر نتانیاهو و پایان دادن به این کشتار تشکر می‌کنیم.»
پنج سال پس از توافق‌نامه‌های «ابراهیم» - که در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ به عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و چند کشور عربی انجامید - او بار دیگر در کانون ستایش‌های دیپلماتیک قرار گرفته است؛ این بار به‌دلیل پیشبرد توافقی غیرمنتظره در خاورمیانه. در واشنگتن نیز نشانه‌هایی از اجماع دوحزبی دیده می‌شود. سناتور دموکرات ریچارد بلومنتال از ایالت کنتیکت، چشم‌انداز آتش‌بس را «تاریخی» خواند و نقش ترامپ را در آن تایید کرد. دستاورد ترامپ آشکار است: سلاح‌ها خاموش شده‌اند، در جنگی که بنا بر گزارش‌ها، جان حدود ۷۰هزار فلسطینی را گرفت.
اما توافق فعلا فقط بخش اول از یک طرح چندمرحله‌ای را شامل می‌شود که دو طرف آن را امضا کرده‌اند. در این مرحله، قرار است زندانیان فلسطینی در برابر آزادی گروگان‌های اسرائیلی مبادله شوند و ارتش اسرائیل از مواضع خود عقب‌نشینی کند. منتقدان اما بر بخش‌هایی دست‌نیافته از توافق تمرکز دارند؛ از جمله اینکه اداره غزه در آینده چگونه خواهد بود و آیا حتی با حضور ناظران خارجی، از جمله افسران آمریکایی، اسرائیل پس از آزادی گروگان‌ها حملات نظامی را از سر می‌گیرد یا نه.
بااین‌حال، تحلیلگران رویکرد ترامپ را جدی گرفته‌اند و در حال بررسی طرح ۲۰بندی او هستند که به‌طور چشمگیری با نگاه سنتی جهان به «مساله خاورمیانه» تفاوت دارد. در سه دهه گذشته، تصور غالب این بود که راه‌حل مناقشه اسرائیل و فلسطین در «توافق اسلو» نهفته است؛ توافقی که در سال ۱۹۹۳ با هدف تشکیل کشور فلسطین در کرانه باختری و نوار غزه - سرزمین‌هایی که اسرائیل در جنگ ۱۹۶۷ اشغال کرد - امضا شد. اما توافق اسلو نتوانست در برابر مقاومت فلسطینیان و بلندپروازی سرزمینی اسرائیل دوام آورد. امروز بیش از نیم میلیون شهرک‌نشین یهودی در کرانه باختری زندگی می‌کنند و مذاکرات صلح عملا به ابزاری برای «مدیریت بحران» بدل شده بود. این سیاست در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ فرو ریخت.
در ادامه جنگ، نه‌تنها دیپلماسی از بین رفت بلکه حملات اسرائیل ابعاد منطقه‌ای پیدا کرد؛ از لبنان و یمن گرفته تا ایران و سوریه. اما حادثه‌ای در ۹ سپتامبر همه‌چیز را تغییر داد: حمله موشکی اسرائیل به یک مجتمع در قطر؛ کشوری که میانجی اصلی میان اسرائیل و حماس و متحد کلیدی آمریکا محسوب می‌شود. هدف حمله، مذاکره‌کننده ارشد حماس در پرونده پایان جنگ غزه بود. این حمله، هرچند خشم متحدان عرب را برانگیخت، در نهایت زمینه‌ساز توافق صلح شد. ترامپ که روابط نزدیکی با پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس دارد، از حمله به کشوری که تحت حمایت ایالات متحده است، برآشفته شد.
او هنگام دیدار نتانیاهو در کاخ سفید، نخست‌وزیر اسرائیل را واداشت تا در حضور حاضران با نخست‌وزیر قطر تماس بگیرد و از او عذرخواهی کند. به گفته مقام‌های حماس، همین اقدام نمایشی، همراه با پافشاری پیشین ترامپ برای توقف درگیری میان ایران و اسرائیل، اعتماد آنها را جلب کرد. یکی از مقام‌های حماس به خبرگزاری رویترز گفت: «گرچه رفتارش نمایشی است، اما به وعده‌هایش عمل می‌کند.»
کمیته نوبل اگرچه واکنشی نشان نداد، اما در شبکه MSNBC یکی از تحلیلگران موفقیت ترامپ را «چشمگیر» خواند؛ گزارشی که در فضای سیاسی دوقطبی آمریکا، حتی برای فاکس‌نیوز هم به‌قدری مهم بود که در وب‌سایت خود آن را بازتاب داد.
* دبیر ارشد مجله تایم
