آغاز یک موج جهانی
چند هفته پیش، رئیس‌جمهور ماداگاسکار، آندری راجولینا، پس از شورش نظامی و در پی هفته‌ها اعتراضات که توسط جوانانی برگزار می‌شد که خود را «نسل زد ماداگاسکار» می‌نامیدند، مجبور به ترک قدرت و کشور شد. خشم علیه نظام سیاسی در این کشور جزیره‌ای اقیانوس هند، مشابه اعتراضات اخیر در کشورهای دیگر از جمله نپال، فیلیپین، اندونزی، کنیا، پرو و مراکش است. این اعتراضات اغلب از دل مشکلات خاصی برمی‌خیزند، اما ریشه در مسائل طولانی‌مدتی همچون افزایش نابرابری، عدم قطعیت اقتصادی، فساد و قوم‌سالاری در میان رهبران دارند.
البته همه این اعتراض‌ها یک وجه مشترک دارند؛ بیشتر این اعتراضات بدون رهبر مشخص و عمدتا متشکل از جوانانی است که خود را «نسل زد» می‌نامند؛ نسلی که تقریبا بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰ متولد شده و اولین نسلی است که کاملا در عصر اینترنت بزرگ شده است. سم نادل، مدیر آزمایشگاه تغییر اجتماعی در بریتانیا، که در زمینه اعتراضات و جنبش‌های اجتماعی پژوهش می‌کند، می‌گوید: «وجه مشترک این اعتراضات جوانانه، این احساس مشترک است که نظام‌های سیاسی سنتی به دغدغه‌های نسل آنها پاسخ نمی‌دهند، چه فساد باشد، چه تغییرات اقلیمی یا نابرابری اقتصادی. وقتی راه‌های نهادی مسدود می‌شود، اعتراض منطقی‌ترین راه بروز است»
یادگیری از یکدیگر
اگرچه خواسته‌های خاص این اعتراضات متفاوت است، اکثر آنها در پی رفتارهای مفرط یا بی‌توجهی دولت‌ها شکل گرفته‌اند. برخی نیز با سرکوب شدید نیروهای امنیتی روبه‌رو شده‌اند.
در مراکش، جمعی بدون رهبر به نام «نسل زد ۲۱۲» (نام‌گذاری‌شده بر اساس کد تلفن مراکش) به خیابان‌ها آمد تا خواستار خدمات عمومی بهتر و افزایش بودجه برای بهداشت و آموزش شود. در پرو، اعتراضات درباره قانونی در زمینه حقوق بازنشستگی به مطالبات گسترده‌تری منجر شد که شامل مقابله با ناامنی و فساد گسترده دولتی بود. در اندونزی، اعتراضات مرگباری بر سر مزایای قانون‌گذاران و هزینه‌های زندگی شکل گرفت که رئیس‌جمهور را مجبور به تغییر وزرای کلیدی اقتصادی و امنیتی کرد. شناخته‌شده‌ترین جنبش موسوم به «اعتراض نسل زد» شورش مرگباری در نپال بود که در سپتامبر به استعفای نخست‌وزیر انجامید. معترضان از جنبش‌های موفق ضدحکومتی در دیگر کشورهای جنوب آسیا، مانند سری‌لانکا در ۲۰۲۲ و بنگلادش در ۲۰۲۴ الهام گرفته بودند که به سرنگونی حکومت‌های وقت انجامید. اعتراضات ابتدا علیه قطعی‌های مکرر آب و برق آغاز شد، اما به‌سرعت به نارضایتی‌های گسترده‌تر تبدیل شد و معترضان خواستار کناره‌گیری رئیس‌جمهور و دیگر وزرا شدند. روز چهارشنبه، فرمانده کودتای نظامی ماداگاسکار اعلام کرد که مسوولیت ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفته است.
اتحاد پشت پرچم دزدان دریایی مانگا
در چندین کشور، نمادی واحد از فرهنگ عامه شکل گرفته است: پرچم سیاه با تصویر جمجمه‌ای خندان که کلاه حصیری بر سر دارد. این پرچم از مجموعه مانگا و انیمه ژاپنی محبوبی به نام «وان پیس» گرفته شده که داستان گروهی از دزدان دریایی است که با حکومت‌های فاسد مبارزه می‌کنند. در نپال، معترضان همین پرچم را بر دروازه‌های سینها دوربار، محل دولت نپال، و بر وزارتخانه‌ها که بسیاری از آنها در اعتراضات به آتش کشیده شدند، نصب کردند. این پرچم همچنین توسط معترضان در اندونزی، فیلیپین، مراکش و ماداگاسکار نیز برافراشته شد. چند هفته پیش در پایتخت پرو، لیما، داوید تافور ۲۷ساله، برقکار، با همین پرچم در میدان سان مارتین ایستاد، جایی که تا مدت‌ها محل تجمعات هفتگی شده بود. او گفت: «ما همان مبارزه را می‌کنیم؛ علیه مسوولان فاسدی که قاتل ما هم هستند.»
او به یاد می‌آورد که دولت رئیس‌جمهور دینا بولوارته از دسامبر ۲۰۲۲ به‌‌رغم بیش از ۵۰۰ اعتراض و کشته شدن ۵۰ غیرنظامی، بر سر قدرت باقی مانده است. تافور افزود: «خشم من از سوءاستفاده از قدرت، فساد و مرگ‌هاست.» او به افزایش شدید قتل‌ها و اخاذی‌ها در این کشور آمریکای جنوبی از سال ۲۰۱۷ اشاره کرد، درحالی‌که قوانین جدید تلاش‌ها برای مبارزه با جرم و جنایت را تضعیف کرده‌اند. بولوارته ماه‌ها تحت تحقیق بود، از جمله به اتهامات رشوه‌خواری و دخالت در سرکوب مرگبار اعتراضات ۲۰۲۲. او هفته گذشته کناره‌گیری کرد و رئیس‌جمهور موقت، خوزه جری، جایگزین او شد. تافور گفت این تغییر کافی نیست. او گفت: «رئیس‌جمهور متحد کنگره است و باید برود.»
استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای سازماندهی و آگاهی‌بخشی
بسیاری از اعتراضات مهم گذشته، مانند اشغال وال‌استریت در ۲۰۱۱، بهار عربی بین ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ و انقلاب چتری در هنگ‌کنگ در ۲۰۱۴، توسط جوانان هدایت شده‌اند. آنها نیز از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای بسیج گسترده استفاده کردند، اما معترضان «نسل زد» این کار را به سطحی بالاتر برده‌اند. نادل از آزمایشگاه تغییر اجتماعی گفت: «پلتفرم‌های دیجیتال ابزارهای قدرتمندی برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات و برقراری ارتباط هستند،
اما موثرترین جنبش‌ها اغلب بسیج دیجیتال را با سازماندهی سنتی حضوری ترکیب می‌کنند، همان‌طور که در این اعتراضات اخیر دیدیم.» چند روز پیش از آغاز اعتراضات مرگبار در نپال، دولت ممنوعیت استفاده از بیشتر شبکه‌های اجتماعی را اعلام کرد، به دلیل عدم رعایت مهلت ثبت‌نام. بسیاری از جوانان نپالی این را تلاشی برای خاموش کردن صدای خود دانستند و با استفاده از شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) به شبکه‌های اجتماعی دسترسی پیدا کردند. در روزهای بعد، آنها از تیک‌تاک، اینستاگرام و ایکس برای نشان دادن سبک زندگی تجملی فرزندان سیاستمداران، برجسته کردن فاصله بین ثروتمندان و فقرا در نپال و اعلام برنامه تجمع‌ها استفاده کردند.
بعدها برخی نیز از پلتفرم چت بازی «دیسکورد» برای پیشنهاد نامزدهای رهبری موقت کشور بهره بردند. یوجان راجبانداری، یکی از معترضان گفت: «هر جنبشی، چه علیه فساد و چه علیه بی‌عدالتی، از طریق رسانه‌های دیجیتال گسترش می‌یابد. همین اتفاق در نپال افتاد. تغییراتی که پس از اعتراضات نسل زد در نپال رخ داد، از طریق پلتفرم‌های دیجیتال در سطح جهان منتشر شد و بر کشورهای دیگر نیز تاثیر گذاشت.» او افزود که اعتراضات نپال نه تنها جوانان، بلکه نسل‌های دیگر را نیز بیدار کرد. راجبانداری گفته بود: «ما فهمیدیم که شهروندان جهانی هستیم و فضای دیجیتال همه ما را به هم وصل می‌کند و نقش قدرتمندی در سراسر جهان ایفا می‌کند.»
* خبرگزاری آسوشیتدپرس
